Атбасар уезіндегі Найман ішінде әр істе ұқыпты, тіліне шебер, сөзде ұтымды, өз елінде және көршілес елдерде білікті адамдардың бірі. Мұқыш атты зиялы қарт өмір сүрді.
Қоңыров Әміре қарт ойын-күлкісі жарасқан замандастардың өзара қалжыңы жайында бір естелік айтты.
Біздің Бұқарбай ойын-қалжыңға шебер, сөзде де, істе де ұтымды адам еді. Бірде ол Запорожье селосымен іргелес ауылға барады. Ондағы таныстарының бірі егінін бастырып, астығын қауыздап жатыр екен. Сәлемдесіп, «қырман тасысын!» деген тілегін айтып тұра береді, — деп бастады Жәкежан әңгімесін. — Қырман иесі ұшырылып, тазартылған бидайын сарайына таси бастады. Бидай салынған қаптарды көтеріп, арқасына тиеп жатқан кезде ат үстінде тұрған Бұқарбай бірнеше рет «әуп!» деп дем береді.
Рахматолла әр істе белсенді болатын, жиналыстарда, мәжіліс-мәслихаттарда сөз сөйлемей қалмайтын-ды. Орыс тілін едәуір біледі, бірақ ол тілдің үндестігін дұрыс айта алмайтын еді. Мысалы, орыс тілінде көбірек кездесетін «это» деген қарапайым сөзді ол көбіне бұрмалап айтатын болды — «әята», «әяті» дейтін-ді. Сондықтан замандастары қалжыңдап оны «Әяті» жолдас деп атады.
Ел адамдары ара қоналқы жерден қажыларды қарсы алады. Қажылардан «тәбәрік» деп алған құрмаларын Жұмабек бір дорбаға салып жинайды, ешкімге бермейді, шана үстінде бүркеніп отырып өзі аған жейді.
Сол маңдағы елдің білікті адамдарының бірі Есеттің жаз да, қыс та өзі ғана мініп жүретін қара ала аты болады. Оның әдеті — иесі арбаға, я шанаға отырысымен ала жөнеледі, ешкімге бой бермейді.
Кешкі мезгіл, мал жайланып, жұрт орынға отырған кез. Қоңыркеңнің бір баласы суаттан атын суарды да, ондағы сүйменді қолына алып, үйге қайтты. Ай жарық еді.
Исатай — байсалды, ұқыпты, әрі істе тыңғылықты жігіт. Ол қай жағынан болсын, өзіне тең адам алып, отбасын құруды мақсат етті. Ойлағаны болды. Бірсыпыра уақыт ел-елді аралап жүріп, өзі сүйген бір жас әйелге үйленді.
Жастар бас қосып, өзара ойнап-күліп отыр еді. Кенет, Сүтемген олардың ойынын бөліп жібереді, өз әкесінің тамаша бір қимылын айтты:
Әлке ауылының бір жігіті көршілес елден қыз алып қашады. Қыз иелері ашулы түрде жігіттің ауылына келіп: «Қызымызды беріңдер, әйтпесе оның орнына сендерден екі-үш қыз аламыз», — деп қоқай көрсетеді.
— Үлкен түбек ішінде бірнеше жігіт шөп шауып жатырмыз. Жұмысқа шығар алдында Есілдің бір иіріміне жұтпа орнатқанмын. Түскі тамаққа отырарда жұтпамды қарадым.
Атбасардың шығыс жағындағы Қозған елінде Бердібай дейтін күлдіргі сөзге шебер, өтірікті шындай, ақсақты тыңдай айта білетін жігіт болыпты.
Сол Құдайменде бай, үйіне келген меймандармен әңгімелесіп отырғанда, кенет тоқалын шақырып алады екен. Оған өзі отырған төсегін дұрыстап салғызып, шымылдықты түсіртеді екен. Беттері тасалағаннан кейін, тоқалымен шариғатқа келіп, сол жерде ғұсыл құйынып, киінеді екен де, меймандарымен бұрынғысынша әңгімелесіп отыра береді екен.
Бұрынғы Атбасар уезі территориясында Қарсақбай аймағындағы қалың Найман ішінде Қоқан әулетінде Құдайменде дейтін ғани адам болыпты. Мол дәулетке мастанып, дандайсыған ол аузына келгенін айтып, лепіріп соға береді екен. Оның бейпіл ауыздығы өз еліне ғана емес, сыртқы елдерге де әшкере болыпты. Бірде, кешкі мезгілде Құдайменде өз ауылының сыртында тұрады. Ат-тұрманы, киімі көркем төрт-бес бейтаныс адам келіп, байға сәлемдеседі, қонуға рұқсат сұрайды.
Кенжебайұлы Төлебай — ұзын аққан Есілдің бүгілісіндегі Қарауыл, Тарақты, Бағаналы елдерінде қадірлі адам, құрметті ақсақал. Сол Төкеңнің жалғыз баласы Әбділда Атбасар жәрмеңкесі кезінде жай түсіп, мезгілсіз қазаға ұшырайды.
Ертеректе Мырзатай Қарнақтағы діни медреседе оқып, оны бітіргеннен кейін Есіл бойындағы Тіней, Сейіт еліне келеді. Онда медресе ашып, жастарды оқытады. Соның нәтижесінде «халпе» атанады.
Орта жастан асып, сақал-шашы бурыл тартқан Сердалы лепіре сөйлеп, үй толы адамды ұйытып отыр. Сол мақтан сөздерінің ішінде: «Бектібай шыңын да көргенмін!» деп дауысын көтеріп, қоқиланып қойды.
Бізге көршілес елде бір атақты адамға ас берілді. Содан қайтар жолында біздің елдің бір топ жігіттері Ақбекет посел- кесін жағалай өтеді. Бұлар келе жатқан жолдың жиегінде поселке тұрғындарының бақшасы бар екен. Қарбыз, қауынның піскен кезі, аттан түсіп немесе еңкейіп алуға болмайды. Бақша ішінде мылтығын кезеніп күзетші отыр.
Революциядан бұрын Есіл бойындағы елдерден бір жігіт өз ағайындарына өкпелеп, көршілес орыстарға арқа сүйейді, солардың дініне кіреді. Өзінің төл есімін өзгертіп, Николай деп атайды. Жәмали дейтін баласы бар екен, оның атын Василий деп қояды.
Алтыбасар поселкесі алғаш орнаған жылдарда көршілес қазақтар поселок тұрғындарымен танысып, шаруашылық жөнінде бірімен-бірі өзара байланыс жасай бастады.
