Университет бітірген соң жұмысты бір жыл іздедім. Дұрысы өзім іздеген жоқпын әкем іздеді. Оқуды жаңа бітірген, оң-солын танымайтын мен сияқты кішкентай ғана түйіршікті кім көзіне іле қойсын. Сондықтан үйде отырып әкемнің әкелетін жаңалығын күттім. Екі ай дегенде хабар жетті. Әдеттегідей үйге асығыс кірген әкем жаңалығын қысқа қайырды.
Ол да бір заман еді-ау. Кеңес үкіметі төңкеріліп түсіп, әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ дүниенің астаң-кестеңі шығып жатқан кез. Сонау 93-тің тақырланған тауық жылы-тұғын. Қараша айының соңғы парақтары қырқылып, сүреңсіз желтоқсанның сұрғылт бұлты қоюланып әне-міне терістен орай соғатын сырғыма ақ боран басталатын сыңайда, аспан толғағы ауырлап, еңсені зіл басқан көңілсіз күндердің бірі еді. Жиегі қырқылып ақтазданған, әрі ыстанып түтін иісі сіңген түлкі тымағын милықтата киіп Кәден шал сыртқа шықты. Читать дальше...
Өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдары. Арқаның қысы арқырап тұрған уақыт. Елге оба дейтін дерт тарап, бір төбенің айналасын қыстап отырған ағайынды төрт шаңырақтың отағасы, үлкендері баудай қырылады. Бордай әжеміздің күйеуі, төрт ағайындының кенжесі Тасболат та қайтыс болып, жесір қалады.
Бала күнім. Дастарханға жиналған апалар да өзара әзілдесіп, күліп жырғап жататын. Сонда көбінің айтатын әзілдері, «анау Гүлсім, байқамай қайнасағысының атын айтып қойыпты, пәленнің келіні енесінің атын айтып қалыпты, сөзден сөз шығарып байқатпай аузына салып жіберген қайындары екен», деген секілді әңгімелер.
Құлын күнінен бәсірелеп, желіде тұрған кезінен сылап-сыйпап өзіме әбден үйір қылған көк тайымды ала жаздай міндім. Албаты шапқылап арықтатып, қолын түсіріп тастамай аялап міндім. Басында шылбыр қашағаны болатын, кейін қолға тұратын болды. Оның өзінде оқыранып маған ғана келеді. Адам жылқыға сонша бауыр басады екен-ау, таңертең тұра салып, сыртқа шыққанда көзіммен бірінші іздейтінім — көк тай. Көз көрім жерде болса, дыбыстасам, ол да шұлғып болса да «көрдім» дегендей бір белгі береді.
Кейде бағзыдан жеткен бірлі жарым сөздің өзінен аталарымыздың қай істе қандай ұстанымда болғанын жəне болмыс, танымын біле беруге болады.
Біздің ауыл тура Қытай мен Моңғолияның шекарасында еді. Ол кезде шекара қазіргідей тышқан жорғаламастай торланбаған, кей жерінен үйірлі жылқы өтердей алан-ашық жататын. Жылқысы өз аяғымен өтіп кетсе де «моңғол айдап кеттіге» санап, түн қатып жортқан «жоқшылар» жоғының өзі табылмаса да, топанын толтырардай өзге қылқұйрықтарды шұрқыратып айдап келетін кез.
Кісі қайтыс болған шаңырақты жеті күн өтер-өтпесте айнала ауыл бірінен соң бірі үйіне шақырып көңіл шәйін берер еді. Осы кезеңде қаралы үйдің естияр адамдарының ешқайсысы көңіл шәйға шақырмаған үйдің табалдырығын аттауға болмайды. Тіпті сол үйден алар зәру заты болса да өзі бармай, өзге адамды жіберіп алдырады. Жақындарынан айырылып қамкөңіл болған шаңырақты шақырмай мына жұрттың да көңілі жай таппақ емес.
Бидәулет тумысынан кедей адам еді. Бала күнімнен көз алдымда. Шошаңдаған бес ешкісін айқайлап ары қуып, бері қуып кіжінетін де жүретін. Кейін үлкендердің әңгімесінен естуімше арғы аталары да иіні жарып тон кимеген, ауы жарып ат мінбеген адамдар болған секілді. Оны бір жылы жазғытұрым жалданып Масғұттың үш жүз қойын төлдеткенде Бидәулеттің өзі де айтыпты. Жеріген қой, жағызған қозы дегендей егіздете топырлап туып жатқан қалың төлді игере алмай кеткен Бидәкең, «Осы жүнді жауды жүзге жеткізе алмай жеті атам күйіп кетіп еді... Читать дальше...
Қыз ұзатып көрген жоқпын. Бірақ сол сәтті өз басым өте бір астаң-кестең алақұйын сезімді бастан өткерер, көңіл босатар ерекше оқиға деп білем. Өйткені кішкентай кезімде әпкелерім (негізі біздің жақта «әпеке» дейді) ұзатылғанда көргендерім, сезінгендерім жанымның терең түкпірінде сол қалпы сақталып қалыпты. Көңіл айнасының шаңын бір сүртсем, бәрі де бала күнімдегідей жарқырап көз алдыма келе қалады. Білмекке ықыласты болсаңыз, баяндап көрейін.
Моңғолия мен Қытай шекарасын арлы-берлі жылқы айдаған қазақтар тоздырып тұрған сонау бір заманда мынадай бір оқиға болған екен. Хасен дейтін алдаспандай азаматты Моңғол үкіметі ұстамақ болып, күзеуде жалғыз үй отырған жерінде әскерлер жетіп келеді. Хасен аң аулап кеткен екен. Өзінің іздеуде екенін білетін ол кешке қарай үй жағына дүрбі тартса үйінің айналасында әскердің аттары тұрады. Содан анда-санда дүрбісін тартып қойып, керегежартасты жоталардың бір жақпарында жатады. Әскерлер Хасенді күн күтіп, түн күтіп, ақыры үйді көшірмек болады. Читать дальше...
Біздің ауыл сонау Өр Алтай төрінде, нақтылап айтсақ, қазіргі Қытай елінің Моңғолиямен шекараласатын тұсында орналасқан. Мен ес білгеннен бері Наурыз тойлайды.
Сексендегі қатып қалған қурайдай кемпірдің жатса-тұрса қақылдап айта беретін бір сөзі бар: «Жалғызымның алдында ал, Құдай!». Бес-алты күміс тиын қадаған шолпысы, қураған шөпке ұқсап шолтиып қалған бұрымдарына жабысып ап, өлімсірей сылдырайды. Салақұлаш тоқпақтай бұрымдары бар кезде шолпының сыңғыры өзгеше еді.
Адамдармен сөйлесуде мән беру керекті болған қағидалар:
Қызмет бабында қаза тапқан полиция қызметкерлерінің балаларына грант беріледі. Бұл әскери, құқық қорғау және арнайы мемлекеттік орган қызметкерлерінің балаларына қатысты қолға алынған шара.
