(Үш перделі комедия)
Шыбынсыз жаз еді. Алтайдың жазы қашанда шыбынсыз. Көделі, күреңселі Құзғындының мидай жазығы. Сол жазықтың өзі де етектегі елден екі мың метр биікте жатыр. Алтайдың жазығының өзі де аспанда. Аспан астындағы мидай жазық шыр айналып, кіндігінен дөңгелеп тұр. Баладан кәріге дейін көңілі көк тірегендей желіккен жұрт, қымыз желігі, қызық желігі, қыз желігі де жоқ емес. Танаурамаған еркек жоқ, тамсанбаған ұрғашы жоқ. Құйрық-жалын үкілеп түйген бәйге атында балалар, қыз-қырқын жорғада.
Тәуелсіздік деп аталмыш осы ұлы сөздің төңірегінде терең мағына жатыр. Әрқашан тәуелсіздік деген қасиетті ұғымды естігенде еріксіз көз алдымызға көкте желбіреп тұрған теңсіз туымыз, еңсемізді көтеретін елтаңбамыз, алтынға тең сөздерден көрініс тапқан әнұранымыз, бейбіт, аспаны ашық, жастары талантты еліміз келеді. Тәуелсіздік былайша айтқанда 1941 жылы ащы соғыс пен келіп, 1945 жылы халықтың қуанышы мен бақытты өмірінің себепшісі болған тәтті жеңіс. Сол кезде оттан да ыстық Отанын жаудан қорғау мақсатында жанын пида еткен Қайрат Рысқұлбеков... Читать дальше...
Қонақ үйдің күңгірт залы. Әр тұстан жылтыраған ақсұр лампалардың ала-бұдыр сәулесі көз тентіретіп елеусіреп қана тұр. Арагідік шығар ауыздағы пружиналы есіктің сарт-сұрт еткені болмаса, бөгде дыбыс та, бөгде жүріс те тоқталған. Есік ысқырып ашылады да, сақ етіп қауып алады босағаны, кірген-шыққанның кейбіреуінің етегіне жармасып қауып жатыр. Сұр дермантинмен қапталған суық есіктің қатыгез ызғарынан темір пружина да дірілдеп, көпке дейін қалшылдап тұрып алды. Абажадай сарғыш стол, төрт сирағы төрт жаққа аяқтаған сарғыш кресло... Читать дальше...
Жаздың тып-тымық кеші. Күн теңізге шөгіп барады. Қара жолдың үстіне шаң есіліп қалыпты, шаң арасынан ала-құла сиырлар көрінеді. Сыртылдаған бақай, тай қазанның жүзін жиып ап, бытырлатып бидай қуырып жатқандай.
Кіші бесін. Күн сонда да шақырайып жалап тұр. Кеседегі ішілмей қалған реңсіз шайдың ніліндей тұнып жатқан қызыл жалқын мұнар. Екеуміз де шаңдақ қара жолдың үстінде отырмыз. Борпылдаған май топырақтан ыстық жалын бетті қабады. Мен жер шұқылап отырмын. Айдархан жұмарланған қара сәтен көйлекке танауын тығып ап, етпетінен түскен күйі жол жиегінде әлі жылап жатыр. Өксіген сайын ырсиған қабырғасы тыржың-тыржың етіп, қақпыштай боп күнге күйіп кеткен жон арқасынан шып-шып тер шығады. Тыртиған арық қара бала қара сәтен көрісіп жатқандай еді.
Егіз қозыдай екеуі едел-жедел. Әдебиетке екеуі де едел-жедел келіп еді. Енді қарап отырсам, екеуі де елуге келіп қапты. Елу деген асуды менсінбей аяқ астында тастап кетіп едім, сөйтсем ол шіркін жер ортасы екен ғой. Жиенім Оралхан сол елуге бір-ақ қадам жете алмай кетті. Сол Оралхан: «бір ауданнан бес жазушы бармыз» деп мақтанушы еді.
Зейнолла шабытына мінсе, тыңдаушы оның сөзінің бас-аяғын жинай алмай қалатын. Бұл соңғы оншақты жылдарда. Бұрын алқа-қотан отырыстарда көп сөйлемейтін, көптің ырқына көне бермейтін, жымиып қана отырып, әңгіме-дүкенге жылғалап қана араласатын жібектей жігіт еді. Сонан соң ба адам боп қалдық дейтін, бір өлеңі, бір әңгімесі «Пионер» газетінің пұшпағына басылса да көңілі көк тірегендей болатын алпысыншы жылдардың ботатірсектеріне қалай ілесіп кеткені менің есімде жоқ. Әйтеуір ортамызға жылғалап кірсе де... Читать дальше...
Басы бірде құла, бірде бұла Кімасар дейтұғын, аяғы бірде бар, бірде жоқ Алматинка дейтұғын құрыдым арықтың жағасында, Көктөбенің етегінде, жықпыл-жықпыл жатаған көп үйлердің жетегінде, екі құмырсқа қатар жарысса бірі сыймай қалатын суырпақтай көше бар. Оның да етегін кесіп алып Сергей Луганскийдің бөксесін қымтапты да кеудесін тыртитып Тәттімбетке кигізген болыпты.
Мен ерекше қадыр тұтатын Сырдың үш перзенті: бірі көңілімде, екеуі көз алдымда. Көңілімнен тастамайтыным — Нәсір, көз алдымнан кетпейтін — Қомшабай мен Оразбек. Жазушы ретінде үшеуі үш қиыр. Тұлға ретінде жұрттан табиғаты бөлек. Бір өзеннің суын ішкендіктен шығар, тірі жан ретінде үшеуі егіздің сыңарындай — сырт көз байқамайтын, сыралғы замандас сынамай-ақ танитын қатты ұқсастық бар.
... менің жанымды жадыратар оның жайдары жүзі. Сонан соң ащы айтсын, тұщы айтсын әр сөзін санап тұрып, тастап-тастап сөйлейтін өлеңге бергісіз мәнерлі тілі, ашуын білдірмейтін, асығысты білмейтін ашық дауысы.
Бұл бір сүйкімсіз аула.
Әнуар ағамыз бір қызметте омалып отырмай дүниеден желіп-жортып өткен адам. Ол қызмет іздемесе де қызмет оны іздеген. Өзіне жайсыз болса да еліне керекті өзекті жерде отырды. Өмірде осындай болады өзі. Біреулер жатпай-тұрмай орынның жайлысы мен майлысын, билік айтар тақ іздесе, біреулерді қолы-аяққа тұрғызбай тақтың өзі қуалап табатыны бар. Әнекең өкіметке соншалықты бір сенімді болмаса да оның фигура екенін ескеріп орынсыз қалдырған жоқ.
Талма түстің шағында талаурап тұрған күн жарықтықтың реңінде кірбең бар еді. Алтайдың иығынан сырғанап түсіп, Бұқтырманың жарқабағынан құлап бара жатқан жетім ауылдың түтіні де дым сызбай, йен қалған сары жұрттың сары уайымын алып тауысқандай мелшиген мұржалары көкке телмірісіп үңірейіп-үңірейіп тұр. Әншейінде көшесіне кіріп кеткен бөтен малдан да шайындысын қызғанып көш жерден шабаланатын көпек иттерде де үн жоқ. Талма түстің шағында меңіреу далаға талықсып келіп жығылған босқынды көштей тұяқ серіппей... Читать дальше...
Азаматты тану үшін кейде ассалаумағалейкүмнің өзі де жеткілікті сияқты. Сонан соң да оның іші-бауырына кіру үшін бір пұт тұз жеудің қажеті жоқ па деп қалдым. Жүнісұлы Ахмет ағамды алғаш көргенде сәлемімді дұрыс алғанына разы болып, нағашымнан қырық серкешім қайтқандай көңілім байып қалып еді.
Шахаң бір бадырақты сүйрелеп әкеліп, қуықтай тар бөлмеге жетелеп кіргізді; жалмауыздың жанарындай терезесі төбесіне біткен күңгірт кабинетте көзі танадай меңсіз қара жігіт нан тартып отыр еді, ала кеуім көк түтіннің ар жағынан көгенге байланған қозыдай жәудіреп ала-құла киінген ботатірсек бозбалалардың жүзі қарауытады. Қашанда үлкен-кішіге өзімсініп өктем-өктем сөйлейтін Шахаң киіп-жарып келді де:
Алматыдағы ең ыстық жер киностудияның маңы. Ауласындағы термометрдің тілі қашанда қаланың тымырсық демінен бес-алты градусқа озады да тұрады. Осы ауланың қақ ортасында көміп тастаған су қоймасы, көк томпақты шыр айнала су бүркіп тұратын елірме түтіктер бар, көркі мен көлеңке тастайтын көрі емен де осында.
Күні бойы газеттің күйбеңімен, арасында дос-жаранның жыртаңымен жүріп уақыттың қалай зырлап кеткенін де білмей қаламын. Сағат кешкі алты болды-ау дегенде баяғы сол «жетімдер әулетінің» жиналатын жатағы — «Тастақ» есіме түседі... Әуелі жарым. Боқшасына бірер бөлке наны, қол басындай көкаяз колбасасын нығарлап алып ол да бүрсеңдеп келе жатқан шығар-ау... Онан соң жұдырықтай Самалым. Таң атпай төсегінен суырып алып, дедектетіп саңырау кемпірдің қорасына тастап кетемін, кешкісін танауының қаспағынан... Читать дальше...
Ол кезде Сафуан ағамыз секретарь, Амантай ағамыз прозаның сарапшысы. Боқшамды қолтықтап Жазушылар Одағына келдім.
Қас-кірпігіне дейін қырау шалса да баяғы бір жиырма бесін ұмытпай, кәрілігін де жұртқа міндет қып, жөтелін де жөпшеңкіге қимайтын тәкаппар шалдай шарт жүгінген Ақбұлақтың көкшағыр биігі қақ төрде қақшиып отыр еді. Теріскей қолаттағы ескі жылдың құрттап кеткен сүр қары самайдың ағындай сағал-сағал жосып түсіп, етектегі қара қорымнан өте алмай қалыпты. Қорым астынан күңгірлеген су сылдырына құлағын салып тоқылдақ көк аяғын қорғана басып келеді, желіп келе жатып жол жиегін жалмап өтетін әдеті еді,
Ұмытпасам, алпыс бірдің жазы апшыны қуыра келді. Қостанайдың аэропорты аспаннан келген сол аптапты сауып алғандай өртеніп-ақ тұр екен. Қарасы бар, торысы бар, жирені жыртылып-айрылған ала-құла жұрт табаға түскен шыжықтай бырысып, көлеңкесі көпек иттен де артылмайтын аядай ресторанға лықа толып алыпты. Беттің бес елі майы мен желкенің жетпіс бұрам терінен күлімсі сасыған жатаған залда екі даяшының бірде бетіне, бірде бөксесіне көзін сатқан ашқарақ жүргіншілер борсыған балық пен күңірсіген пияздың иісіне малтып отыр. Читать дальше...
Тұман да емес, жаңбыр да емес, не аспаны жоқ, не Алатауы жоқ астананың саңылаусыз, есте қалмайтын, білінбей жылжып бара жатқан ен-таңбасыз белгісіз күні еді. Екінші қабаттың ала-бұлдыр фоэсінде сөйлемейтін, сөйлесе суреті қашып кететін сақау телевизорға телміріп отырғанбыз.
