Мен, соңғы кезде, әлде кездейсоқтық па, әлде орайы мен ретi солай келiп тұр ма, әйтеуiр жұрттың ұғымы бойынша, өмiрде қолайсыз адамдар болып саналатын ақындар туралы сөз айтатын болып алдым. Жақында ғана қатар жүргенде өте қолайсыз адам, бiрақ үлкен ақын Сәкен Иманасовтың творчествосы туралы сөз айтқам. Бүгiн, мiне, тағы да сондай табысып, шүйiркелесiп кетуге өте қиын, тонның iшкi бауындай боп жақындасып дос болу мүмкiн емес, түсiнiгi де, түйсiгi де бөлек, тiптi кейбiр адамдар үшiн жат боп көрiнетiн Өтежен Нұрғалиевтiң өлеңдерi туралы... Читать дальше...
Әдетте, қай-қай әдебиетте болмасын өз заманы мен өз уақытының құрсағында бiтiп, дүниеге келген, соңсоң сол заман мен сол уақыттың үнiне айналған, болмысына үңiлсе, ел мен жер деп сүйегi сырқырап, табиғатына ден қойсаң, адам деп жаны шырқырап қоя беретiн шығармалар болады. Әрине, ондай шығармаларға уақыт пен заманның аяғы күнде ауырлап, күнде бақанға асылып толғатып жатпайды. Ондай шығармалар iлуде ғана дүниеге келсе керек.
Ақынның тұтас бiр әлемге айналуы кез келген таланттың, тiптi, кейде тегеурiндi таланттың да маңдайына бiте бермейтiн құбылыс. Әрине, ақын тұтас бiр творчестволық әлемге бағы жанып, жолы болып кеткендiктен немесе әлдеқандай желеп-жебеушiлердiң қолынан тартып, қолтығынан демегендiгiнен айналмайды. Өйткенi ақын ол творчестволық әлемдi өзiнiң талант, зейiн, зерде, iлiм-бiлiм, маңдай тер қуатымен дүниеге келтiредi. Шынында ол творчестволық әлемнiң тұтас бiр табиғатын, ауа райын, көлi мен шөлiн, қысы мен жазын... Читать дальше...
Жиырмасыншы ғасырдағы әдебиетіміздің алтын өзегіндей болған қайран алпысыншы жылдар-ай... қаншама жылдар бойы қатал да қатігез қыспақта қусырылып тұрған бұла күш бұлқынып шыққан вулкандай лап етіп аспанға атылып шығып еді-ау... Әдебиеттің қай жанрында да қайта түлеу мен қайта жаңғырулар процестері соншалықты шапшаңдықпен шұғыл жүріп жатты.
Бұлтық-бұрылыстары да, кедір-бұдыры да, асу-белі де көп мына өмірдің біршама кезеңін бірге өткізген Сәкеңнің, Сайымжан ағамның ең жиі қолданатын мәтелдерінің бірі “Жақтырмасаң — қойыңды бақтырма” еді. Ол бұл сөздерді шамырқанып шарт кеткенде айтатын. Ал оның шамырқанып шарт кететін тұстары жиі боп тұратын Міне, дәл осы мәтелде оның бүкіл мінезі, бүкіл болмысы, тіпті бүкіл өмірлік принципі жататын деуге болады.
Біз әдетте бәріне уақыт төреші, бәрін де уақыт көрсетеді деген сөздерді жиі қолданамыз. Бұл сөздерді біз өзіміз құрмет тұтатын құндылықтардың көзден таса, көңілден тыс қалып есесі кетіп бара жатқандай сәтті сезінгенде, өзімізді жұбатқандай боп айтатынымыз бар. Әрине несін жасырамыз, көбіне-көп солай екені де рас. Бірақ тереңірек үңіліп, әрірек бажайлап қарасаң, өмірде кілең солай бола бермейтініне де көзің жетеді. Өйткені қара қылды қақ жарар әділ деп ойлайтын уақыт дегеніңіздің өзі кейде опасыз. Читать дальше...
Ия, балалар әдебиетінде біршама уақыт өнімді де өрісті жұмыс істеп, үлкен поэзия есігін именбей ашқан кешегі Қадыр Мырзалиевтің, бүгінгі Қадыр Мырза Әлидің алғашқы жыр кітабы дәл осылай аталады: “Ой орманы”. Осы алғашқы жыр кітабының жалқы атауы — бара-бара , жылдар өте келе оның бүкіл щығармашылығын қамтитын жалпы атауға айналатынын жас ақын ол кезде білді ме, білмеді ме, бізге ол жағы беймәлім. Бізге мәлімі, ел арасында аса беделді, өте қадірлі, Қазақстанның ұшы-қиыры жоқ кең даласы аудиториясына... Читать дальше...
Аспанның бұлттан ауырлап, Алматы үстiн бұлыңғыр мұнар бүркеген қарашаның алғашқы жартысындағы күндердiң бiрiнде Жұмекен Нәжiмеденовтiң үйiне келдiм. Жұмекеңнiң жақында ғана ауруханадан шыққанын Маңғыстауда жүрген кезде-ақ естiгем. Оның алдында инфаркт болып ауруханаға түскен хабары бiзге жеткеннен-ақ хал-жағдайын сұрап, үйiмен, жiгiттермен телефондасып тұрғам-ды.
Кiм-кiмге болсын алпыс айтулы, атаулы жас. Ол жасты әркiм әртүрлi түсiнiп тойлайды. Бiреулер оны «бәле-жалаға ұрынбай, әйтеуiр аман-есен жеттiм-ау» деп, таза пендешiлiк тұрғыдан ғана өлшеп тойласа, екiншi бiреулер көп нәрсенi бiтiрiп, көп нәрсенi қопарып тастадым», деп өзгеден бұрын өз бағасын өзi шығарып, аузын айға бiлеген астамшыл-дықпен атап өтiп жатады, ал үшiншi бiреулерi /олар iлуде бiреу/ өзiн күдiк пен күмәнға байлап берiп, «не бiтiрiп, не әкелдiм» деген жанын шабақтаған бiздей iстiк сұрақ астына алып өткiзедi.
Сөз басында бiрден айтарым, Жұбан Молдағалиев сияқты өрiсi байтақ, құлашы мен қарымы өте кең, үнi мен дауысы аса зор, бояуы айқын, ажары айбарлы, айбыны асып тұратын ақын әлемiн бiр мақала, немесе бiр баяндама қамти алмайды. Өйткенi ол әлем – ақынның өз өмiрiндегi қатпар-қатпар жартасты-жарқабақтардан, алағай да бұлағай заманның аласапыранды кезеңдерiнен, аптап пен аязды сапырылыстарынан, адамдардың өздерi туғызып ап, өздерi шарпысып, қақтығысып жататын алақұйын мiнездерден тұратын аса күрделi әлем. Читать дальше...
Қазақ совет поэзиясының дүлдүл жүйрiктерiнiң бiрi, туған әдебиетiмiздiң ыстық-суығын бiрдей көрiп, оның азабына төзiп, базарына балаша қуанып, жеңiлiнен жерiнiп, ауырына жауырынын төсеп келе жатқан ақпейiл азамат ақынымыз Әбу Сәрсенбаев сексеннiң сеңгiрiне шығып отыр.
Оны о баста қоңырау етiп Табиғат пен Уақыт екеуi бiрлесiп құйса керек. сiлкiнiп қалған кезiнде оның өз бойынан жасынның жарығындай-қып-қызыл от шашырап, тiршiлiктiң демiндей өрттей ыстық леп ұратыны сондықтан. Сiлкiнiп қалған кезiнде оның өн бойынан жалын бұрқырап, астан-кестен болып жатқан ұлы мұхиттардың сұрапыл шуылы мен гуiлi әлденеден бөрлiгiп, әлденеден үрейленген мына қан базар өмiрдiң төбесiне қатар төгiлiп жататыны да сондықтан. Оның өн бойынан аспан мен адамның алапат күрсiнiсi қатар естiлетiнi... Читать дальше...
Мықты ақынға алдымен сөз ереді. Ол сөз көбіне - көп жусаң кетпейтін, жайсаң кеппейтін майлы күйедей қап-қара жалалы, бәлелі боп келеді. Жоқ нәрсені бар етіп бадырайтып қояды. Сыпсыңдап адымын аштырмайды. Тіміскілеп артынан қалмайды.
Құдайға шүкiр, қазақтың бар-бар жерi өнерге де, өлеңге де бай. Оны тек тыңдай бiлетiн естi құлақ, көре бiлетiн жiтi көз болса бiздiң қай жерiмiз де көкiрегiне шемен боп қатқан шерiн, жанын жегiдей жеген мұңын алғаусыз айтып, ақтара сыр шертерi сөзсiз. Бiрақ амал не, кiлең солай бола бермейдi. Мәселен, Маңғыстаудың өлең-жырына, өнерiне дегенде, неге екенi белгiсiз, Республикалық теледидар мен радиосының түңлiктей-түңлiктей локатор құлақтары да тосаң тартып, елiмiздiң қай түкпiрiне қараса да жанарының... Читать дальше...
Бiз ендi өмiрдiң халқымыздың қасиетi мен қастерiне тамыр салған, халқымыздың қасiретiнен қара жамылып, соған қабырғасы қақырап сөгiлген, өз ұлтының тұмандай қалың мұңына тұмшаланып, балқыған қорғасындай әрi ыстық, әрi ауыр көз жасына шомылған, мынау тайқы маңдай қу тағдырдың запыранын iшiп, уын ұрттаған Мағжан деп аталатын жұмбақ әлемнiң есiгiн ашып, табалдырығын аттамай өтетiн шығармыз деп ойлағанбыз.
Махамбет жылы атанған осы жылдың жазы басталар тұсында Атырау жерiнде айта-айта жүретiн, рухани кеңiстiгiмiз үшiн елеулi де, ерек қалпымен есте сақталатын әдеби бiр оқиға болып өттi. Ол — Махамбет рухына арналған Поэзия күнi. Ол Поэзия күнiнiң тағы бiр ерекшелiгi, оған республикамыздың түкпiр-түкпiрiнен, негiзiнен, тек қана ақындардың шақырылуы.
Өз басым он тоғызыншы ғасырда өмiр сүрген, жота-жота боп жатқан рухани iрi тұлғалардың ешқайсысының бәсiн түсiрмей, ешқайсысының биiгiн аласартпай-ақ, Абай мен Махамбет есiмдерiн айрықша атар едiм.
Қазақ елі қашан да қыз баласын аялаған, оларды жат-жұрттық деп қадірлеп, болашақ ана деп төрінен түсірмеген. Бірақ, «қыз баласын сыйлау керек, олар нәзік жандылар, ауыр сөйлемеңдер, ол да біреудің қарындасы» деп қызыл тілге салып алып, өз баласының анасын ұрып жатқандар қаншама. Неге бұндай іс-әрекеттер әлі де бар? Мәселе әйелдерде, олар аңдамай сөйлейді, тілінен табады дейтін санасыздар саны көп. Бұл пікір қайдан шығып отыр? Неге олар еркектердің ондай қылықтарының түбінде әйел жатыр деп ойлайды? Читать дальше...
