Në Bashkimin Evropian nuk ka një qëndrim të qartë lidhur me nismën “Ballkani i Hapur”, iniciativë që ka nxitur reagime të ndryshme jo vetëm në rajonin e Ballkanit Perëndimor, por edhe në qarqet ndërkombëtare.
Në bllokun evropian, në njërën anë mbështesin çdo nismë që ndikon në rritjen e bashkëpunimit evropian, por në anën tjetër këtë nismë e shohin si dyfishim të disa proceseve, të cilat tashmë janë në vazhdim e sipër.
Nisma e përbashkët e kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama, presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq dhe kryeministrit të Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev nuk po përkrahet nga Kosova, Mali i Zi dhe Bosnja e Hercegovina.
Në Bruksel thonë se bashkëpunimi rajonal jo vetëm që është i mirëpritur, por është edhe kusht për vendet e rajonit në procesin e integrimit të tyre në BE, që del edhe si detyrim nga Procesi i Stabilizim Asociimit.
Problemi me nismën “Ballkani i Hapur”, sipas disa bashkëbiseduesve të Radios Evropa e Lirë në Bruksel është fakti që kjo nismë nuk ka siguruar një gjithëpërfshirje rajonale. Në anën tjetër, në të janë të përfshira nisma si “kolektiviteti rajonal” dhe tregu i përbashkët, për të cilat ishte punuar në BE edhe në kuadër të Procesit të Berlinit.
Edhe i dërguari i posaçëm i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi dhe për çështje të Ballkanit Perëndimor, Mirosllav Lajçak, është cituar të ketë thënë se kjo nismë “është një konkurrencë e pashëndetshme” për procesin e integrimit evropian të vendeve të rajonit.
Mbështetja në parim për “secilën nismë që rrit bashkëpunimin rajonal” nga ana e BE-së, por edhe disa shteteve anëtare, është kuptuar dhe përdorur nga mbështetësit e nismës “Ballkani i Hapur” si mbështetje direkte për këtë iniciativë. Por, në BE thonë se “një mbështetje të tillë direkte nuk ka pasur” dhe se në disa qarqe evropiane ka rezerva ndaj kësaj nisme.
Edhe vetë Procesi i Berlinit –një nismë e Gjermanisë e mbështetur nga disa shtete të rëndësishme të BE-së – ndonëse ka pasur për qëllim që t’iu ndihmojë vendeve të rajonit që të zhvillohen dhe në këtë mënyrë të përgatiten për integrimin në BE në të ardhmen, nuk është një nismë që është përfshirë në kornizat e BE-së.
Pikërisht në Procesin e Berlinit, të gjitha shtetet e rajonit trajtohen në mënyrë të njëjtë, përshirë edhe Kosovën. Një gjë e tillë nuk ndodh nga ana e BE-së për shkak të mosnjohjes së pavarësisë së Kosovës nga pesë shtete anëtare të bllokut evropian.
Në selinë e BE-së në Bruksel rikujtojnë se tashmë ekziston Marrëveshja për tregti të lirë (CEFTA), marrëveshje për integrimin tregtar rajonal. Pastaj është edhe Këshilli i bashkëpunimit rajonal me seli në Sarajevë, Komuniteti i transportit rajonal me seli në Beograd dhe disa nisma të tjera që mbështeten nga BE-ja.
“Do të duhej të ketë më shumë vullnet, gatishmëri dhe guxim politik për zbatimin e agjendave ekzistuese”, thonë burimet diplomatike në Bruksel, më shumë sesa, siç i quajnë ata, “nismat të cilat mund të shkaktojnë ndasi të reja”.
Por, në pyetjet direkte drejtuar BE-së se a është për apo kundër nismës “Ballkani i Hapur”, vazhdimisht përgjigjen se “kuptojnë dëshirën për të lëvizur përpara në bashkëpunimin rajonal, por është e domosdoshme të ketë një proces ku përfshihet i gjithë Ballkani Perëndimor”.
Siç thonë në Bruksel, qëllimi kryesor i BE-së është “krijimi i tregut të përbashkët rajonal, në përputhje me rregullat e Bashkimit Evropian, që ishte obligim politikë nga samiti i përbashkët i BE-së dhe Ballkanit në Sofje”.
Nisma “Ballkani i Hapur” është vazhdimësi e “mini-Shengenit” ballkanik, që Kosova e ka kundërshtuar edhe më parë. Në këtë nismë, që është thënë se do të kontribuojë në krijimin e një tregu të përbashkët rajonal, bëjnë pjesë Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia e Veriut.
Ideja e "mini-Shengenit" është prezantuar në Novi Sad të Serbisë më 10 tetor të vitit 2019, nga liderët e Serbisë, Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë.
Më 29 korrik 2021, kur iu ndryshua emri kësaj nisme, në një forum ekonomik të mbajtur në Shkup, kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, ai i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev dhe presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq u bënë thirrje të gjitha shteteve të rajonit që t’i bashkohen kësaj iniciative.
Në Marrëveshjen e Uashingtonit, të nënshkruar më 4 shtator 2020 në Shtëpinë e Bardhë, Kosova ishte zotuar se do të bëhej pjesë e “mini-Shengenit”.
