Kanë kaluar dhjetë vjet nga koha kur Universiteti i Prishtinës ka nisur një betejë gjyqësore për të drejtën e shfrytëzimit të një parcele të tokës afër kampusit universitar, ku gjendet një kishë e papërfunduar ortodokse.
UP-ja dhe Kisha Ortodokse Serbe po përballen në një proces të stërzgjatur gjyqësor dhe të dyja palët thonë se ai nuk është as afër fundit.
Vendimi gjyqësor për tokën 4-hektarëshe do të mund të përcaktonte fatin e kishës së papërfunduar, të quajtur Kisha e Krishtit Shpëtimtar.
UP-ja pretendon se ky objekt është ndërtuar ilegalisht në tokën e universitetit në vitet ’90. Historianët e lidhin atë me represionin e regjimit të atëhershëm serb, me në krye Sllobodan Millosheviqin.
Kisha Ortodokse Serbe, në anën tjetër, mohon se objekti ka karakter politik dhe kërkon që të lejohet shfrytëzimi i tij për rite fetare.
Më 2 qershor, Kisha Ortodokse Serbe ka akuzuar Policinë e Kosovës për, siç ka thënë, ndalimin e mbajtjes së një liturgjie në këtë kishë.
Famullitari i Prishtinës, Stanisha Arsiq, ka thënë për Radion Evropa e Lirë se liturgjia ka qenë e planifikuar të mbahet në praninë e dhjetëra besimtarëve, me rastin e kremtes së Ditës së Shpëtimtarit - festë ortodokse - por se policia e ka penguar ceremoninë. Vetë policia ka thënë se ngjarja nuk ka qenë e paralajmëruar.
Megjithatë, në qershor të vitit të kaluar, Kisha Ortodokse Serbe ka arritur të mbajë një liturgji në kishën e kontestueshme, që zakonisht qëndron e zbrazur.
Këtë shfrytëzim të objektit, institucionet e Kosovës e kanë cilësuar si “shkelje të rregullave të sigurisë publike”, pasi Policia e Kosovës nuk ka qenë e paralajmëruar për atë tubim.
Ku ka mbetur procesi gjyqësor?
Toka e kontestuar, ku gjendet kisha, është në pronësi të Komunës së Prishtinës.
Universiteti i Prishtinës, në padinë që ka ushtruar në gjykatë, pretendon se tokën e ka pasur në shfrytëzim të lirë e të papenguar nga viti 1975.
Sipas UP-së, kjo tokë i është dhënë kishës në shfrytëzim, në mënyrë të jashtëligjshme, në vitin 1990.
Nga Kisha Ortodokse Serbe këmbëngulin se “nuk kanë nevojë të fitojnë të drejtën mbi tokën”, pasi toka dhe objekti kishtar, sipas tyre, i takojnë Kishës Ortodokse Serbe.
“Është detyrë e palës tjetër ta provojë të kundërtën”, thotë për Radion Evropa e Lirë Aleksandar Radovanoviq, avokat përfaqësues i Kishës Ortodokse Serbe.
Çështja e të drejtës së shfrytëzimit të tokës në kampusin universitar është bërë lëndë gjyqësore nga viti 2012.
Universiteti i Prishtinës e ka humbur gjyqin fillestar lidhur me këtë çështje, pas mosparaqitjes së përfaqësuesve të tij në Gjykatën Themelore në Prishtinë, në vitin 2015.
Më pas, edhe Gjykata e Apelit në vitin 2017 i ka dhënë të drejtë Kishës për pronësinë e tokës, duke e hedhur poshtë padinë e UP-së.
Në po atë vit, UP-ja ka iniciuar një padi të re, për të cilën nuk është mbajtur asnjë seancë gjyqësore deri në fillim të vitit 2021.
Seanca e fundit për këtë rast është mbajtur në shkurt të vitit 2022.
“Gjykimi është ende në fazën përgatitore, pasi ka pasur shumë gjëra procedurale për t’u zgjidhur dhe ende nuk janë zgjidhur”, thotë Radovanoviq.
Njëra prej këtyre çështjeve është edhe ajo se kush ka të drejtë ta përfaqësojë Universitetin e Prishtinës në këtë gjykim, thotë për Radion Evropa e Lirë Ehat Miftaraj, nga Instituti i Kosovës për Drejtësi - organizatë që e ka monitoruar këtë proces gjyqësor.
“Gjykata e ka përjashtuar Avokatin Shtetëror si përfaqësues për t’i mbrojtur interesat e Universitetit të Prishtinës”, thotë Miftaraj.
Këtë vendim, gjykatësi e ka marrë në seancën që është mbajtur në nëntor të vitit 2021, me arsyetimin se shteti është paditës dhe jo i paditur, andaj nuk e ka të drejtën për Avokat Shtetëror.
Avokatura Shtetërore, në anën tjetër, thotë se ka autorizim ligjor që t’i përfaqësojë “të gjitha autoritetet publike buxhetore të Republikës së Kosovës”.
Kjo çështje ka mbetur të diskutohet në seancën e radhës, por të gjitha palët e përfshira në këtë proces thonë se nuk e dinë se kur do të mbahet ajo.
Padia e UP-së, që nga fillimi, është përfaqësuar nga zyrtarët ligjorë të Universitetit të Prishtinës. Esat Kelmendi, sekretar i këtij universiteti, thotë për REL-in se që nga viti i kaluar, përfaqësimi është duke u bërë nga Avokati i Shtetit të Kosovës.
Çfarë mund të bëhet me kishën pas përfundimit të gjyqit?
Kishës, që gjendet në tokën e kontestuar, i janë vënë themelet në dhjetor të vitit 1992, ndërsa deri në fillim të vitit 1999 ajo është ndërtuar në formën që ka sot.
Në vitet 1998-99, në Kosovë është zhvilluar një luftë e iniciuar nga regjimi i atëhershëm serb, duke lënë të vrarë mbi 13 mijë civilë dhe të zhdukur mbi 6,000 të tjerë - prej të cilëve, mbi 1,600 vazhdojnë të jenë të pagjetur.
Universiteti i Prishtinës nuk i është përgjigjur pyetjes së REL-it se cilat janë planet e tij për objektin e kishës në rast se fiton gjyqin për shfrytëzimin e tokës.
Studentë të UP-së thonë se kjo kishë mund të shërbejë për të kujtuar viktimat e luftës.
“Padyshim që është pengesë e madhe. Se çfarë do të duhej të bëhej me të, ndoshta është problem të thuhet. Ne e kemi pasur si ide më herët, kur patën ardhur të bëjnë një lloj meshe vitin e kaluar... patëm propozuar që të kthehet në një lloj muzeu [të luftës]”, thotë Arbër Gecaj nga Parlamenti Studentor.
Edhe historiani Jusuf Buxhovi ka thënë më herët për Radion Evropa e Lirë se kisha do të mund të shërbente si muze.
“Kjo kishë nuk ka histori, është e dhunshme dhe, në përputhje me këtë, duhet të sillet edhe politika. Ndoshta me një marrëveshje mes Qeverisë së Kosovës dhe Bashkimit Evropian… ky objekt të paktën të kthehet në një muze të Kosovës, në një muze kulturor... por këto janë vetëm mundësi teorike”, ka thënë Buxhovi.
Avokati i Kishës Ortodokse Serbe thotë se objekti nuk mund të shfrytëzohet ndryshe, pos si tempull për besimtarët.
“Ne mendojmë se çdo argument tjetër, përfshirë planet ekzotike se çfarë duhet të bëhet me objektin tonë fetar, është jo vetëm në kundërshtim me ligjin në fuqi, por nuk ndihmon as lehtësimin e raporteve mes Qeverisë [së Kosovës] dhe Kishës”, thotë Radovanoviq.
Çështja e kësaj kishe është përmendur disa herë edhe në raportet e Departamentit amerikan të Shtetit për liritë fetare në botë.
Në raportin e vitit 2018 është thënë se Komuna e Prishtinës ka vazhduar të mos e lejojë Kishën Ortodokse Serbe të bëjë meremetime në objektin e kishës në Kampusin e Universitetit të Prishtinës.
Në vitin 2016, në afërsi të kësaj kishe janë bërë disa gërmime, në kërkim të një varreze të dyshuar masive me viktima të përkatësisë shqiptare, por në fund nuk është gjetur asnjë shenjë.
