Раҷаби Мирзо,
рӯзноманигор ва таҳлилгар
Бознашр аз веблоги "Рӯзи нав"
Дар паёми Эмомалӣ Раҳмон, раиси ҷумҳури Тоҷикистон (рӯзи 8-уми сентябр) вобаста ба ҷашни Истиқлол, ҳамон тавре интизор мерафт, бештар аз ҳама перомуни дастовардҳои ҳукумат гуфта шуд. Дар бораи он изҳори назар гардид, ки дар ибтидои истиқлол "бо гуноҳи хоинону душманони миллати тоҷик ва хоҷаҳои хориҷии онҳо ба зарбаи ҷонкоҳи таърихи худ - ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ рӯ ба рӯ гардид" ва "онҳо мехостанд давлати исломӣ бунёд намоянд".
Ин нуктаҳои нисбатан нави суханрониҳои Президенти Тоҷикистон ҳастанд, ки то соли 2015 иброз намешуданд. Дар идомаи ин президент гуфт, асосҳои давлатдориро маҳз пас аз иҷлосияи 16-ум ва ба қудрат омадани ҳукумати феълӣ гузоштанд. Ба кор сар кардани ду агрегати нерӯгоҳи Роғун, иқдомҳои байналмилалии Тоҷикистон дар бораи об ва дигар масоиле, ки то ин табрикот борҳо гуфта шудаанд, дар паёми президент ҷо ёфт.
Бо ин вуҷуд, интизор ин буд, ки дар ин табрикот як тезиси нав ва ҷиддӣ дар бораи маънову мафҳуми истиқлол ишора хоҳад шуд. На танҳо барои он ки Эмомалӣ Раҳмон дар пеш маъракаи интихоботи президентӣ дорад. Сабабҳои дигар ҳам ҳаст. Дунё шакл иваз мекунад, мафҳуму маъноҳо, ҳатто муқаддасоте чун Ватан, Истиқлол барои бархе, хоса насли ҷавон иваз шудаанд.
Бубинед, новобаста аз таблиғоти зиёди гурӯҳҳои ба ҳукумат наздик дар бораи истиқлол, ки бо суханҳои умумӣ мехоҳанд ба мардум маънои истиқлолро фаҳмонанд, гуфтан душвор аст, ки ҳамагӣ онҳоро ба дурустӣ дарк кардаанд. Ба ҳар сурат, ҳоло низ мардумеро вохӯрдан мумкин аст, ки зиёд мехоҳанд тарки Тоҷикистон кунанд, ё ҳалли мушкилоти кишварро ба ворид шудани он ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё мебинанд.
Шояд тезиси муҳими худро президент Раҳмон барои 30-солагии таҷлили Истиқлол мавқуф гузоштааст, ки интизор меравад гардиши нави сиёсӣ дар Тоҷикистон бошад...
"Зеҳниятсозӣ кори осон нест"
Аслан ин сухани нав ҳам нест, ки маънои истиқлолро шояд на ҳама ба дурустӣ дарк мекунанд. 29 сол қабл ҳам он мухолифону ҷонибдорон дошт. Ҳарчанд гӯё дар раъйпурсии моҳи марти соли 1990 Тоҷикистон посухи қотеонаи худро дар қатори мардуми дигари Шӯравӣ "якдилона" барои бақои СССР дода буд. Ин бори дигар шаҳодат медиҳад, ки дарк накардани воқеиятҳои замон чӣ пайомадҳо дорад ва бо зӯргӯиву худкомагӣ ба ҳадаф расидан имконнопазир аст.
Як чизи дигарро набояд фаромӯш кард, ки ба фарқ аз имрӯз, қолабу зеҳниятҳои он замон ҳукмронро, ки тайи даҳсолаҳо дар тафаккури мардум ҷо дода буданд, шикастан осон набуд. Аксари мардум аз тамаддуни ҷаҳонӣ гусаста ва ҳатто аз воқеиятҳои кишвари худ огоҳӣ надоштанд.
Аслан, ба андешаи ман, истиқлолу озодии аслӣ дар тафаккур аст. Одам ва миллате, ки истиқлоли андеша надорад, озодии комилро соҳиб шуда наметавонад. Зеҳният бисёр муҳим аст. Тамсиле ба хотирам меояд: филҳои бузургҷуссаро дар сирку боғи ҳайвонот мебинем, аммо боре андешидаем, ки бо ин ҷуссаи бузургу тавонмандӣ чаро дар қафасу панҷараанд? Зеро, шояд дар хурдиву камнерӯгии худ чанд бор талоши озодӣ намуданд, аммо нерӯяшон нарасид. Ҳоло ҳам, ки бузургу пурнерӯ шудаанд, ҳамоно фикр мекунанд қувваташон намерасад, то банди асоратро бишкананд.
Нерӯи зеҳниятро дидед?
Бо вуҷуди худкомагиҳои замони Шӯравӣ одамони камшуморе буданд, ки радиоҳои "Озодӣ", ВВС, "Мавҷи Олмон" гӯш кардаву ахбори алтернативӣ мегирифтанд ва онро баррасиву ҳазм мекарданд.
Дар баробари ин, ҳар миллат шахсиятҳоеро сазовор аст, ки тавони дарки пешомадҳоро доранд ва рисолаташон роҳнамоии дигарон аст. Шукри Худо, Тоҷикон ҳам аз ин неъмат бенасиб набудаву нестанд. Яке аз худшиносии мардум гуфт, дигаре барои мақом додани забони модарӣ пайкор кард, саввумӣ воқеиятҳоро барои ҳамватанон расонд...
Ҳарчанд одамоне то ҳанӯз ёфт мешаванд, ки истиқлоли Тоҷикистонро “доди Худо”, “тарошае аз бом”, “пас аз шикасти ГКЧП - аз ноилоҷӣ” арзёбӣ карданӣ мешаванд, фикр мекунам, талошҳои пешкорон заминаҳое барои истиқлолу худшиносии мардум гаштанд.
Омили “пешкор” вобаста ба ин, дар ҳақиқат муҳим аст, то тавонад ба ҳама талошҳо ҷомаи ҳуқуқиву идеологиву сиёсӣ пӯшонад ва онро ба идеяи миллӣ табдил диҳад.
Онҳо ёфт шуданд ва ҳанӯз соли 1990 тарҳи Истиқлоли Тоҷикистонро дар рӯзномаи "Ҷавонони Тоҷикистон" навиштанд. Албатта, ин лоиҳа бештар ҷанбаи иқтисодӣ дошт ва аз Кремл тақозои бештари масоили иқтисодиро мекард. Вале он заминае барои фардо гузошт. Яке аз муаллифони ин тарҳ Тоҳири Абдуҷаббор буд, ки ором нагирифт. То соли дигар, то замони қабули Эъломияи Истиқлол чанд тарҳи худро навишт, ба вакилон пешниҳод намуд, аммо ба ғайр аз 10-15 вакили ҳампешааш ӯро касе шунидан нахост. Ба умқи ҳарфҳояш замоне рафтанд, ки ҳамтоёни дигарашон аз кишварҳои Шӯравӣ яке аз паи дигар эъломи озодӣ мекарданд. Ахиран маҷбур шуданд, лоиҳаи омодакардаи Тоҳири Абдуҷабборро бо чанд "таҳрири филологӣ" қабул ва Тоҷикистонро давлати мустақил эълон намоянд.
Пас, фикр мекунам, ҳич кас нақшу мақоми Тоҳири Абдуҷабборро ба сифати Тарроҳи Истиқлол иваз карда наметавонад. Ҳарчанд ӯ бо тангдастиву бемории вазнин дур аз пойтахт фавтиду ба хок супурда шуд ва сӯгвории расмие ҳам ба рӯзи фавташ нанавиштанд, ӯ ҳамоно аз озодиву истиқлол мегуфт ва онҳо ҳоло ҳам хеле муҳиманд:
“Албатта, ман фикр намекунам ормонҳое, ки мо дар мавриди истиқлоли Тоҷикистон дар авоили даҳаи 1990 доштем, сад дар сад ба даст омада бошад. Аслан истиқлоли давлати Тоҷикистон, ки мо баҳри он талош кардем, барои ин буд, ки мардум озод бошанд. Бо камоли таассуф, метавон гуфт, ки имрӯз ҳам дар Тоҷикистон он чизҳое, ки мо мехостем, яъне озодии кишвар, озодии инсонҳо ва озодии афроди ҷомеа, ба таври комил ба даст наёмадааст”.
Имрӯз бояд аз иҷрокунандаи раиси Шӯрои Олӣ Қадриддин Аслонов ҳам, ки бигзор вазифаи сирф кориву техникии худро иҷро кардааст, ҳамчун масъуле, ки зери ин санад имзо гузоштааст, ёд биёрем. Зеро як миллати озод ҳатман аз ин гуна шахсиятҳо ёд меорад.
Онҳо 228 нафар буданд
Ҳамчунин, ёд овардан аз вакилони Шӯрои Олӣ, ки хоставу нохоста 9-уми сентябри соли 1991 ба ҷонибдорӣ аз Эъломия раъй додаанд, кори савоб мебуд. Онҳо 228 нафар буданд, ки қисмате фавтиданд, бархе фавтиданд ё кушта шуданд, гурӯҳе тарки Тоҷикистон намуданд ва баъзеи дигар ҳанӯз дар мақомҳои мухталиф ҳастанд:
Аз Идора. Матолибе, ки дар ин гӯша ба нашр мерасанд, назари муаллифон буда, баёнгари мавқеи Радиои Озодӣ шумурда намешаванд.
