Projekti i ndërtimit të termocentralit “Kosova e Re”, i nisur 16 vjet më parë, ende nuk është finalizuar.
Në Qeverinë e Kosovës, thonë se nuk mund të ndërmarrin hapa të mëtutjeshëm në lidhje me projektin, para përfundimit të procesit të arbitrazhit.
Kompania amerikane ContourGlobal në vitin 2017, kishte nënshkruar marrëveshjen komerciale me Qeverinë e udhëhequr nga Ramush Haradinaj, për ndërtimin e këtij termocentrali me kapacitet 500 megavat, i cili do të kushtonte 1.3 miliard euro.
Ndërtimi i termocentralit ishte paraparë të filloj në vitin e kaluar (2020), ndërsa të vihet në punë në vitin 2023.
Përveç se ishte tërhequr nga ky projekt, në dhjetor të vitit të kaluar, ContourGlobal e dërgoi Kosovën edhe në Gjykatën e Arbitrazhit Ndërkombëtar për mosrespektim të kontratës.
Në Ministrinë e Ekonomisë, thonë se për këtë rast në arbitrazh ndërkombëtar, Kosova po përfaqësohet nga Zyra e Avokaturës Shtetërore.
Lëvizja Vetëvendosje e cila udhëheq me Qeverinë e Kosovës, në të kaluarën ishte shprehur kundër marrëveshjes me ContourGlobal. Ajo pati deklaruar se ky projekt, si i tillë, nuk do të realizohet pasi, kompania në fjalë mund të rrisë çmimin e faturuar për shpenzimin e energjisë elektrike.
Të pyetur nga Radio Evropa e Lirë se a do të heq dorë qeveria nga ndërtimi i këtij termocentrali dhe si do të veprohet tutje, zyrtarët e Ministrisë së Ekonomisë nuk kanë dhënë përgjigje.
Avokati i Përgjithshëm i Shtetit, Sami Istrefi, e ka konfirmuar për Radion Evropa e Lirë se janë në proces të këtij rasti, por nuk ka dhënë detaje të tjera.
Milionat e humbura apo të fituara
Në këtë proces të arbitrazhit, Kosova mund të dal humbëse e miliona eurove, ose fituese.
Sipas marrëveshjes që Qeveria e Kosovës kishte pasur me ContourGlobal për ndërtimin e termocentralit “Kosova e Re”, nëse zvarritjet e kontratës shkaktoheshin nga Kosova duke mos i përmbushur obligimet e marra, atëherë Qeveria e Kosovës do t;i paguajë kompanisë ContourGlobal, një vlerë prej 19.7 milionë eurosh.
Ndërsa, nëse Kosova i përfundon obligimet, por ContourGlobal nuk arrin të sigurojë pakon financiare, atëherë kjo kompani do t’i detyrohet Kosovës me një vlerë prej 17.5 milionë eurosh.
Në mars të vitit të kaluar, kompania ContourGlobal kishte njoftuar se do të tërhiqet nga planet për ndërtimin e termocentralit, me arsyen se kompania nuk e ka ndërmend të ndërtojë projekte me thëngjill në të ardhmen, por po ashtu ishin theksuar edhe ndryshimet politike që kishin ndodhur në Kosovë në atë kohë.
A duhet të heqë Kosova dorë nga ky termocentral?
Sasinë më të madhe të energjisë elektrike, Kosova e prodhon nga djegia e qymyrit në termocentralet e Obliqit. Rreth 95 për qind e energjisë elektrike në Kosovë, prodhohet nga thëngjilli, 2.7 për qind nga hidrocentralet si dhe 2.3 për qind nga era dhe panelet solare.
Metoda e prodhimit të energjisë elektrike nga thëngjilli, konsiderohet e dëmshme për mjedisin, si dhe shkakton ndotje të lartë të ajrit.
Vitet e fundit, Kosova ka pasur probleme të vazhdueshme sa i takon ndotjes së mjedisit, nga termocentralet Kosova A dhe Kosova B, e po ashtu edhe nga djegia e thëngjillit nga bizneset dhe shtëpitë private.
Në matjet që bëhen vazhdimisht, Kosova shpesh herë renditet ndër vendet më ajrin më të ndotur në botë.
Në vitin 2018, Banka Botërore pati njoftuar se nuk do ta mbështesë Termocentralin "Kosova e Re", të ndërtuar për energji me thëngjill.
Edhe më tutje, Kosova vazhdon të përballet me ndërprerje të kohëpaskohshme të energjisë elektrike. Problemi me furnizim stabil me energji elektrike në Kosovë, është theksuar edhe në raportin e Departamentit Amerikan të Shtetit për Klimën e Investimeve, të vitit të kaluar.
Dajana Berisha nga Konsorciumi Kosovar i Shoqërisë Civile për Zhvillim të Qëndrueshëm (KOSID), thotë për Radion Evropa e Lirë se të flasësh për investime në kapacitete të reja të thëngjillit, shënon një kthim mbrapa në historinë zhvillimore të një vendi.
Kjo sipas saj, dërgon sinjale jo të mira te Bashkimi Evropian sa i takon vizionit zhvillimor të Kosovës
“Në një kohë kur e gjithë Evropa po flet dhe po planifikon fonde të mëdha për European Green Deal (Marrëveshja e Gjelbër Evropiane), investime në dekarbonizim, eficensë të energjisë, investime të bollshme në energji të erës, diellit, biomasës, të flasësh për investime në kapacitete të reja të thëngjillit, shënon një kthim mbrapa në historinë zhvillimore të një vendi. Projekti i termocentralit “Kosovare e re”, ka qenë dhe vazhdon të jetë një ndër problemet më të mëdha të Kosovës”, thotë ajo.
Mbi të gjitha, shton Berisha do të lëshonte në ajër grimca helmuese ndaj ajrit dhe shëndetit të qytetarëve.
Për 60 vjetët e ardhshëm, – aq sa parashikohet jetëgjatësia e një termocentrali, sipas KOSID Kosova, do të duhej të paguante për zhvendosjen e gjithë popullsisë lokale të prekur prej ndërtimit të termocentralit.
Në Kosovë, do të duhej të ndërtohej një konsensus nacional për dekarbonizim, thotë Dajana Berisha nga KOSID.
“Do të duhet të merren masa për ruajtje të energjisë, investime në rrjetin e distribuimit, izolim të të gjitha ndërtesave, miratim të kodit të ndërtimit ku izolimi parashihet si kusht themelor i ndërtimit, investime në energji të ripërtërishme. Të tilla masa do të ulin kërkesën për energji dhe shndërrimin e energjisë së prodhuar me thëngjill, në energji të ripërtërishme”, thotë Berisha.
Vendimi për ndërtimin e një termocentrali të ri, me të cilin do të përmirësohej gjendja energjetike në Kosovë, është marrë që në vitin 2005, periudhë kjo kur edhe kanë filluar përgatitjet.
Planet e qeverisë për energjinë
Në programin e Qeverisë së Kosovës për katër vjetët e ardhshëm, thuhet se do të hartojnë Planin Kombëtar për Energji dhe Klimë dhe do të rishikojmë kornizën ligjore, që të jetë në harmoni të plotë me strategjinë e re të energjisë.
Aty thuhet se qeveria do të punojë në përmirësimin e menaxhimit të kapaciteteve ekzistuese energjetike, si bazë për siguri në furnizim energjetik dhe rrugë e drejtë gjatë tranzicionit e dekarbonizimit energjetik.
Rëndësi të veçantë, qeveria ka paraparë t’i kushtojë shqyrtimit të fizibilitetit të të gjitha mundësive për zhvillimin e sistemit të gazit natyror, si dhe krijimit të tregut sa më konkurrues energjetik.
