Татарстанда крестьян-фермер хуҗалыкларының кимү тенденциясе күзәтелә. Узган ел республикада 148 крестьян-фермер хуҗалыгы ябылган, һәм, күрәсең, кимү дәвам итәчәк. Татарстан фермерлары съездында булганнан соң, «ТР» хәбәрчесе «тискәре демография»нең сәбәбен белде.
Татарстанда 2,5 мең крестьян-фермер хуҗалыгы 30,1 млрд сумлык авыл хуҗалыгы продукциясе җитештергән – барлык күләмнең 10,4 проценты. Ә фермерлар саны бер елда 6%ка диярлек кимегән – республикада 148 крестьян-фермер хуҗалыгы ябылган, бу ачылганнан (38) дүрт тапкыр күбрәк . Иң күп хуҗалыклар Балык Бистәсе, Кукмара, Сарман, Мөслим, Баулы, Азнакай, Әгерҗе, Арча, Әлмәт, Менделеевск һәм Спас районнарында юкка чыккан.
148 фермер хуҗалыгының 64е эшләүдән туктаган дип әйтеп булмый, алар шәхси ярдәмче хуҗалыкларга күчәргә карар иткәннәр. Чөнки берничә ел элек нәкъ менә ЛПХлар республикадан финанс ярдәме планында өстенлек алды. Авыл хуҗалыгына дәүләт ярдәменнән башка берни дә эшләп булмый, шуңа күрә фермерлар статусны үзгәртәләр.
Ликвидациянең икенче сәбәбе дә бюджет акчасын алу белән бәйле. КФХ, грант ярдәме шартлары буенча дәүләттән билгеле бер сумма алганнан соң, кимендә 5 ел эшләргә тиеш. Бу срок тәмамлангач, узган ел 34 фермер хуҗалыгы ябылган, алар 5 ел эчендә аякка баса алмаган.
Калган 50 хуҗалык нинди сәбәпләр аркасында ябылган – Татарстан Республикасы Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры Марат Җәббаров район фермерлар ассоциацияләре рәисләрен хәл итүне сорады. Ул аларга Игенчеләр сараенда узган Съездда трибунадан мөрәҗәгать итте.
– Фермерлардан килеп туган проблемаларга оператив рәвештә җавап бирүегезне сорыйм, алар турында министрлыкка һәм республика фермерлар берлегенә хәбәр бирегез. Без һәрвакыт диалогка ачык һәм кирәкле ярдәм күрсәтергә әзер, – дип ышандырды ул.
Ачыклангача, фермерларга яшәргә һәм эшләргә комачаулаучы глобаль проблемаларның берсе – авыл хуҗалыгы продуктларына бәяләрнең түбән булуы. Узган ел йомгаклары буенча Татарстан фермерлары 864 мең тонна ашлык җитештергән. Икенче ел рәттән яңа авыл хуҗалыгы сезонына алар сатылмаган зур запаслар белән керә, кайберләрендә узган елгы уңышның яртысыннан артыгы сатылмый.
Мәсәлән, Аксубай районыннан фермер Әлфирә Шакирова хәзер, башкалар кебек үк, зур чыгымнар таләп итә торган чәчүгә әзерләнә. КФХ башлыгы аны узган елгы ашлык сату хисабына финансларга өметләнә. Әмма икмәк комбинаты 1 тонна 4нче класслы бодай өчен нибары 7 мең сум тәкъдим итә. Бу аны җитештерү чыгымнарын да каплый алмый.
Тукай районы фермерлар ассоциациясе рәисе Минталип Миңнеханов проблема белән таныш. Ул икмәк кабул итү пунктлары (ХПП) ашлык бәяләрен ясалма рәвештә киметә, дип саный.
– Бөртек сыйфатының төп критерие – клейковина күләме. Без элиталы орлыклар белән эшлибез, бөтен технологияне үтибез, ә ХППга ашлык алып килгәч, безгә клейковина түбән – 18%, ягъни фураж бодае дип әйттеләр. Шул ук ашлыкны Казанга, Россельхозцентр лабораториясенә тикшерүгә алып киттек, һәм анда клейковинаның 21% икәнен билгеләделәр. Бу – дүртенче, азык-төлек классындагы бодайга туры килә! – дип сөйләде фермер «РТ» хәбәрчесенә.
– Мондый фокуслар да булды: беренче «КамАЗ»ны икмәк кабул итү пункты клейковинаны 23% итеп кабул итте, шул ук кырдагы киләсе ашлык йөк машинасы, аларның бәяләве буенча, инде 20% клейковина белән, ә өченчесе – 18%! Клейковинаның күпме булуын, үзәкләштерелгән рәвештә, Россельхозцентр билгеләргә тиеш, дип саныйм, – ди ул.
Шул ук вакытта терлекчелек һәм кошчылык белән шөгыльләнүче фермерлар ветеринария һәм Россельхознадзорның предприятиеләрне куркыныч авырулардан – кош гриппы, бруцеллез һ.б. тиешле саклауны тәэмин итү таләпләре аркасында борчылалар.
Биосаклану өчен дистәләгән миллион сумны кайдан алырга икәнен КФХ белми, әмма аларның сайлау мөмкинлеге юк: я түләргә, я ябылырга.
Фермерлар авыл хуҗалыгы җитештерүчеләренә дәүләт ярдәме күрсәтүнең гамәлдәге механизмын да гаделсез дип саный. Бу хакта ТР Фермерлар һәм крестьян хуҗалыклары ассоциациясе рәисе Камияр Байтемиров белдерде.
– Узган ел Татарстанның 2,5 мең КФХ, 417 мең ЛПХ, 181 кооператив гомумән алганда 3,5 млрд сумга субсидия алды, ягъни тулаем алганда ТР АПК өчен бүлеп бирелгән 18 млрд сумнан 16,8 процент артыграк. Шул ук вакытта алар тулаем авыл хуҗалыгы продукциясенең 44,3 процентын җитештергән.
Шул ук вакытта зур һәм урта предприятиеләргә КФХ, ЛПХ һәм кооперативларга караганда 5 тапкыр күбрәк – 15 млрд сум акча эләгә. Әгәр логикага иярсәк, агрохолдинглар продукцияне дә 5 тапкыр күбрәк бирергә тиеш. Ләкин кем дә булса, нәтиҗәлерәк эшләүчеләргә ярдәм итәргә кирәк, дип санамыйбыз бит, – диде Байтимеров.
ТР Авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министрлыгы башлыгының, фермерлар еш кына үзләре дәүләт ярдәменең төрле формаларына юлны ябалар, чөнки документлар белән начар эшлиләр, дигән сүзләренә җавап итеп, Байтемиров, авыл халкына ярдәм юнәлешләрендә ориентлашу җиңел түгел, бигрәк тә субсидияләрнең һәр төре өчен кәгазьләр җыярга кирәк, дип белдерде.
– Хуҗалык итүнең кече формалары өчен бер төр субсидия кирәк дип саныйм – сөрүлекнең гектарына исәпләгәндә. Безгә моның өчен дә, тегенең өчен дә бүтән кирәк түгел, ә бер гектарга уртача гына сөрүлек кирәк, – дип тәкъдим итте ТР Фермерлар һәм крестьян хуҗалыклары ассоциациясе рәисе.
Татарстан фермерлары башлыгы съездда хәзер Дәүләт Думасы караган фермер продукциясе агрегаторлары турындагы закон проекты белән дә борчылуын белдерде:
– Бу агрегаторлар безнең продукцияне зур сәүдә челтәрләрендә алга этәрергә тиеш. Без риза түгел: механизмның фермерлар өчен экономик яктан максатчан булмавы һәм агрегаторлар өчен генә файдалы булуы ихтимал, алар, үз чиратында, кулланучылар һәм аларның сатып алу сәләте белән исәпләшмәячәк. Мондый чылбырда, кагыйдә буларак, арадашчы гына җиңә.
Байтемиров билгеләп үткәнчә, 2023 елда ул һәм аның хезмәттәшләре РФ Дәүләт Думасында 2 тапкыр чыгыш ясадылар, әлеге закон проектына карата үз борчылуларын һәм каршылыкларын белдерделәр. Шуннан соң аны Федерация Советына эшләп бетерү өчен кайтаралар, әмма тәкъдим ителгән яңа версия нәтиҗәдә элеккегедән әллә ни аерылып тормый.
– Бу кем өчен эшләнә – авыл хуҗалыгы товарлары җитештерүчеләр өченме яки сәүдә челтәрләре янында булганнар өченме? – ди Камияр Байтемиров. – Дәүләт моңа зур игътибар бирергә тиеш.
«Республика Татарстан» газетасыннан Фәридә Якушева язмасы тәрҗемә ителде
