Буюк мусулмон саркардаси Мусо ибн Нусайр Мағриб, Сицилия, Кипр ва Андалусиянинг фотиҳи саналади. Абу Абдурраҳмон Мусо ибн Нусайр ибн Абдурраҳмон ибн Зайд ал-Лаҳми йал-Бакрий 640 йили (19 ҳижрий) иккинчи халифа Умар ибн Ал-Хаттоб розиаллоҳу анҳу даврида Фаластин шимолидаги Ал-Халил чеккасидаги қишлоқлардан бирида туғилган. Мусо ёшлигиданоқ ёзишни ўрганган, сўнгра Қуръон ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини ёд олган. Отаси Нусайр халифа Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу қўриқчиларининг қўмондони ва унинг яқин ёрдамчиларидан бири эди. Отанинг бу мавқеи Мусо ибн Нусайрга ўша даврнинг буюк саркардалари, донишманд нуфузли кишилари ва сиёсатчилари билан яқиндан танишиш имконини берди ва халифанинг саройида содир бўлган ҳамма нарсани ичкаридан кўра олди. Кипр ва Родоснинг забт этилиши Мусо ибн Нусайр ёшлигида ҳам турли диёрларда исломни ёйиш учун кўплаб ҳарбий юришларда қатнашган. Бир куни навбатдаги ҳарбий юришга ҳозирлик кўраётган Мусонинг отаси дубулға кийиб, белига қилич боғлаган ўғлини кўриб қолади. Отаси ўғлининг ўзи каби саркарда бўлишини жуда хоҳларди. Бу орзу рўёбга чиқди. Мусо ибн Нусайр Кипр оролини қайтариб олиш учун йўлга чиққан қўшинга саркарда этиб тайинланади. Бу юришда Мусо ибн Нусайр ғалабага эришди - Кипрни мусулмонларга қайтарди, у ерда қалъалар қурди ва кейинчалик унга ҳоким этиб тайинланди. Бундан ташқари, 673 (ҳижрий 53) йилда Мусо ибн Нусайр Родосни забт этиш учун юриш қилган қўшин қўмондонларидан бири этиб тайинланди. Бу жангда ҳам мусулмонлар қўшини ғалаба қозонди. Мусо ибн Нусайр — Миср ҳокимининг вазири 684 йилда (65 ҳижрий) Язид ибн Муовиянинг кичик ўғли қисқа вақт ҳукмронлигидан сўнг, Марвон ибн ал-Ҳакам мусулмонлар ҳукмдори бўлди. Бу Мусо ибн Нусайр орзулари ва эзгу мақсадларини амалга ошириш учун интиқлик билан кутилган фурсат эди. 684 йилнинг ўзида Марвон Мисрга қўшин тайёрлашни буюрди. Халифанинг ўғли Абдулазиз ибн Марвон ва унинг дўсти Мусо ибн Нусайр бошчилигидаги қўшин Мисрга йўл олади. Қўшин ортидан Марвоннинг ўзи ҳам Мисрга етиб келади. У халифаликнинг бу муҳим қисмини Умавийлар ҳукмронлиги остида бирлаштира олди. Кейин Марвон Мисрни тарк этиб, ўғли Абдулазизни волий, Мусо ибн Нусайрни вазир қилиб тайинлайди. Мусо ибн Нусайр Абдулазиз ибн Марвон ҳузурида бўлган вақтда унинг сирдош ва барча давлат ишларида ёрдам берадиган ишончли одамига айланди. Бу вақтга келиб Мусо сиёсат ва давлат бошқарувидаги тажрибасини оширди. Марвон ибн Ал-Ҳакам вафот этгач, унинг ўғли Абдулмалик ибн Марвон кейинги Умавийлар халифаси бўлди. Абдулазиз ибн Марвон Мусо ибн Нусайрни укаси олдида тез-тез мақтаб, давлатга содиқ хизматини алоҳида таъкидлар эди. Бир куни Абдулазиз акаси халифа Абдулмаликдан мактуб олади, унда укаси Бишр ибн Марвонни Басрага волий қилиб, Мусо ибн Нусайрни эса шаҳарни бошқаришда ёрдам берадиган вазир қилиб тайинлагани ҳақида хабар келади. Аллоҳ таоло Мусога ўзини кўрсатиш имкониятини берди, унинг вазирлик иши бенуқсон эди. Кўп ўтмай халифа Абдулмалик Бишрни Куфа шаҳрига жўнатиб, Мусо ибн Нусайрни Басрага ҳоким қилиб қолдириб, шаҳарни бир ўзи бошқарган. Мусо ибн Нусайрнинг Шимолий Африкадаги фатҳлари Кейинчалик Абдулазиз ибн Марвон қаҳрамонимиз Мусо ибн Нусайрни Ҳасан ибн Ан-Нуъмон ўрнига Ифриқия (Шимолий Африка) ҳукмдори этиб тайинлади. Мусо ибн Нусайр тайинланганидан кўп ўтмай кучли ва самарали қўшин тўплашга муваффақ бўлди. У қўшин олдида сўзга чиқиб, Аллоҳ таолога ҳамд айтди ва шундай деди: “Мен ҳам сиздек одамман, ким мендан бир яхшилик (яхшилик) кўрса, Аллоҳга ҳамд айтсин ва шунга ўхшаш иш қилишга ҳаракат қилсин. Ким мендан ёмонлик кўрса, унутмасинки, мен ҳам сиз каби хато қиламан, сиз каби мен ҳам ҳақ бўлиб чиқишим мумкин. Кўп ўтмай Мусо ибн Нусайр бу қўшиннинг бошида Мағриб томон юриш қилди. Чунки аввалги ҳоким Ҳасан ибн Ан-Нуъмон кетганидан сўнг бу ҳудудларга барбар қабилалари бостириб киришган эди. 706—709 йилларда Мағрибнинг барбар қабилаларига қарши юришда Мусо ибн Нусайр уларни мағлубиятга учратиб, кўп қисмини Умавийлар халифаси ҳокимиятига бўйсундиришди. Қўшин Қайрувон шаҳрига етиб келиб, ғалаба учун Аллоҳ таолога шукр қилиб дуо қилди. Бундан ташқари, Мусо ибн Нусайр қўшинлари шимолий ва шарқий Мағриб бўйлаб тарқалиб, кўпроқ ерлар, истеҳкомлар ва қалъаларни босиб олдилар. Ҳатто улар илгари мусулмонлар ҳокимиятига бўйсунмаган Мағриб қабилаларини ҳам Умавийларга бўйсундирдилар. Шундан сўнг Мусо ибн Нусайр Византия ҳукмдори Юлиан қўл остида бўлган Танжерни қўлга киритишга қарор қилди. У Ториқ ибн Зиёд бошчилигидаги улкан қўшин билан бирга Қайрувондан Танжер томонга отланишди. Мусо ибн Нусайр ва унинг аскарлари Танжерни қуршаб олди ва узоқ қамалдан кейин мусулмонлар шаҳарни фатҳ этишди. Мусо бу ҳудудда мусулмонлар учун янги шаҳарлар қурдирди. Тез орада бу ҳудудлар аҳолиси исломни қабул қилди. Мусо ибн Нусайр дўсти Абдулазизга мактуб ёзиб, унга янги фатҳлар ҳақида хушхабар бериб, улар ҳосил қилган хумус (ўлжанинг бешдан бир қисми) ўттиз минг динорга етганини айтди. Орадан кўп ўтмай Дамашқдаги халифа Абдулмаликнинг ҳузурига элчилар етиб келишди ва улар Мусо ибн Нусайрнинг ғалабалари ҳақида хушхабар келтиришди. Халифа жуда хурсанд бўлиб, Мусони муваффақияти учун мукофотлади. Мусо ибн Нусайр фатҳ қилинган шаҳарларда Аллоҳнинг динини ёйишга киришиб, катта муваффақиятларга эришди. Бу ерларда араб ва бошқа халқларни ажратмасдан, фақат одамларнинг тақвоси ва хайрли ишларини ҳисобга олган ҳолда адолатли ҳукмронлик қилди. Мусулмон ҳокимиятининг ўз фуқароларига муносабатини кўрган ўша ҳудуд аҳолисининг Исломга муҳаббати ошиб, куфр ва ширкни тарк этиб, оммавий равишда иймонга келдилар. Буларнинг барчаси, аввало, Аллоҳ таолонинг раҳмати ва қолаверса Мусо ибн Нусайрнинг саъй-ҳаракатлари ва жасорати туфайли содир бўлган эди. Манба: Azon.uz
