Сиёсатшунос Камолиддин Раббимов мобил телефонларни IMEI рўйхатидан ўтказиш Ўзбекистон обрўси учун фойдадан зарари кўпроқ бўлаётганини, хориждан Ўзбекистонга келувчининг мобил телефон аппаратининг маркаси, модели, параметрлари ёзиб олиниши – эркин дунёда яшаб юрган шахсларнинг зеҳниятига жуда қаттиқ таъсир қилишини таъкидлади.
«Ўзбекистонга келган ҳар қандай янги шахс, дунёнинг бошқа давлатларида деярли учрамайдиган ҳолатга тўқнашади. Бу – телефон номери оладиган бўлса, уни IMEI рўйхатидан ўтказиш зарурати. Янги номер олган шахс, 30 кун ичида IMEI тизими орқали рўйхатдан ўтиши керак бўлади. Буни эслатувчи СМСлар келаверади. Рўйхатдан ўтишда телефон аппаратининг маркаси, модели, параметрлари ёзиб олинади. Бу эркин дунёда яшаб юрган шахсларнинг зеҳниятига, жуда қаттиқ таъсир қилади.
Яъни «бу давлат нега менинг телефонимни параметрларигача ёзиб оляпти экан?!» деб ўйланиб бошлайди. Ўзининг телефонда гаплашиш эркинлигини, фикрлашини, хатти-ҳаракатини назоратга сола бошлайди. Маълум муддат, ўзини тотал назорат остига олинаётгандек ҳис қилиши ҳам мумкин.
IMEI’ни рўйхатга олиш учун, почта марказларида жуда кўплаб чет элликларни кўрдим, уларнинг юзларида норозилик, ишончсизлик ҳислари ҳукмрон эди. Навбатлар жуда узун. Ярим-бир соатлаб кутиш – одатий ҳол. Қолаверса, IMEI’дан рўйхатдан ўтказиш учун пул ҳам тўлаш лозим бўлади. Расмий почталарда, қиммат эмас – 5 доллар атрофида. Хусусий хизмат марказларида эса 15-20 долларгача олинар экан», – дейди у.
Сиёсатшунос бу тизим хавфсизликка боғланишига жавобан дунёдаги IMEI рўйхатга олинмайдиган кўплаб давлатларда ҳам хавфсизлик тизимлари жуда яхши ишлашини қайд этиб ўтган.
«Мен эътибор қаратмоқчи бўлган нарса – давлатнинг стратегик репутацияси, узоқ муддатли манфаатлари! Хавфсизлик – бу қимматли ресурс! Давлатнинг ҳуқуқийлиги ҳам, жамиятнинг эркинлиги ҳам – хавфсизлик пойдевори устигагина қурилади. Лекин эркинлик хавфсизликка қурбон қилинганда – тараққиёт тўхтайди, инқироз пайдо бўлади. Дунёнинг мутлақ аксарият давлатларида IMEI рўйхатга олинмайди. Лекин бу давлатларда хавфсизлик тизимлари жуда яхши ишлайди. Тизим, муассасалар, ходимлар ўзларининг ишларини билиб қилишади. Жамият эркин ва фаровон, давлат институтлари эса оҳиста ва қудратли салоҳиятга эга», дейди у.
Шунингдек, ҳукумат янги телефон аппаратларини солиққа тортишнинг бошқа йўлини топиши ҳамда хавфсизликни бундай қўпол усулда таъминламаслиги кераклиги айтиб ўтилган.
«Агар мендан «Қайси иш Ўзбекистоннинг обрўйига фойдасидан кўра, зарари кўп бўляпти?» деб сўрашса, жумладан, IMEI рўйхатини айтган бўлар эдим. Хавфсизликни таъминлаш бу қадар қўрс-қўпол, оммавий ва давлатнинг репутациясига ўта салбий таъсир қилувчи бўлмаслиги керак. Божхона тизими янги телефон аппаратларини солиққа тортишнинг бошқа йўлларини топиши керак. Хавфсизликни деб ташқи дунёга давлатни қўрқинчли кўринишига йўл қўймаслик керак», – дейди Камолиддин Раббимов.
Ўзбекистонда 2020 йилдан мобил қурилмаларни IMEI тизимидан мажбурий рўйхатдан ўтказиш бошланган вақтда кўплаб тушунмовчилик ва норозиликлар пайдо бўлганди. Хусусан, хориждан келган кўплаб фуқаролар ўзлари билан олиб келган мобил телефонларини рўйхатдан ўтказмоқчи бўлганида, уларнинг номига аллақачон бошқа мобил қурилмалар Uz IMEI тизимидан рўйхатдан ўтказилгани маълум бўлганди. Шундан сўнг Давлат божхона қўмитаси мобил қурилмаларни Uz IMEI тизимида ноқонуний рўйхатдан ўтказиш билан шуғулланиб келган жиноятчилар аниқлангани ҳақида хабар берди. Лекин ушбу жиноий гуруҳ қандай қилиб бегоналар кира олмайдиган ҳудуд – чегара зонасида фуқаролар паспортини расмга тушириб олганига ойдинлик киритилмади.
Шунингдек, 2021 йил бошида ИИВ карантин зоналари ва чегара постларида фуқароларнинг паспорт маълумотларидан ноқонуний равишда фойдаланиб, улардан мобил қурилмаларда IMEI кодларини киритишда фойдаланган уюшган жиноий гуруҳ аниқлангани ва тергов жараёнлари кетаётганини маълум қилган эди.
«Менинг фикрим» порталига ҳуқуқшунос ва блогер Хушнудбек Худойбердиев томонидан IMEI кодларни рўйхатга олишда тўлов ундиришни бекор қилиш бўйича киритилган жамоавий мурожаат эълон қилинганидан сўнг бир йил ўтиб Қонунчилик палатаси томонидан рад қилинган.
kun.uz
