Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է վերլուծաբան Ստանիսլավ Ստրեմիդլովսկու՝ «Արդյոք Էջմիածինն ու Վատիկանը Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ այլընտրանքային ծրագի՞ր ունեն» վերտառությամբ հոդվածը, որը ներկայացնում ենք ստորև.
«Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն այցելել է Վատիկան, որտեղ նրան ընդունել է Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոսը, այնուհետ բանակցություններ են ընթացել Սուրբ Աթոռի պետքարտուղար, կարդինալ Պիետրո Պարոլինի հետ: Գարեգին Բ-ի և Ֆրանցիսկոսի հանդիպումը տեղի է ունեցել Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի մեկնարկից մեկ տարի անց: Մեկ տարի առաջ կռվի սկսվելու պահին կաթողիկոսը գտնվում էր Հռոմում: Նա ստիպված էր շտապ վերադառնալ Երևան, բայց միևնույն ժամանակ նրան հաջողվեց խոսել Պապի հետ: Որոշ ժամանակ անց Հայ Առաքելական եկեղեցու առաջնորդն իտալական Il Messaggero թերթին տված հարցազրույցում նշել էր. «Մեր միջև կա համագործակցություն (Էջմիածին և Սուրբ Աթոռ): Պապը մեզ պատմեց իր ցավի մասին, մենք դատապարտեցինք հարձակումը: Նրան նաև բացատրեցինք, թե ինչպես է Թուրքիան աջակցում Ադրբեջանին այս պատերազմում: Մենք կարծում ենք, որ հարձակումը մտահղացվել է Անկարայի աջակցությամբ»:
Սակայն այն ժամանակ Վատիկանը չկատարեց այն, ինչի հույսն ուներ Հայաստանը: Հռոմի պապը միանշանակ հայանպաստ դիրքորոշում չընդունեց և ամեն ինչում չմեղադրեց Ադրբեջանին: Միևնույն ժամանակ, Սուրբ Աթոռը չզիջեց Բաքվին, որը, իր համար հաղթական պատերազմից հետո, պնդում էր, որ «Ղարաբաղի հարցը» վերջնականապես հանվել է օրակարգից և փորձում էր փաստացի հրաժարվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից, ավելի ճիշտ՝ խաթարել դրա երեք համանախագահներից երկուսի՝ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի՝ հետպատերազմյան կարգավորման գործընթացին միջամտելու կարողությունը: 2020 թվականի դեկտեմբերին Վրաստանում և Հայաստանում առաքելական նվիրակը՝ արքեպիսկոպոս Խոսե Ավելինո Բետենկուրը, ժամանեց Երևան և հանդիպեց Գարեգին Երկրորդի և Հայաստանի նախագահ Արմեն Սարգսյանի հետ: Կաթոլիկ Aci Stampa պորտալին տված հարցազրույցում նվիրակը ասել էր, որ նոյեմբերի 9-ին կնքված հրադադարի համաձայնագիրը միայն խաղաղ գործընթացի սկիզբն է, որը «դժվար ու խարխուլ է դառնում այն ամենի պատճառով, ինչ մնում է չլուծված»: Նա կոչ էր արել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին միջնորդ լինել պատերազմող կողմերի միջև և փորձել հնարավորության սահմաններում գտնել փոխզիջումներ՝ ուղղված լարվածության նվազեցմանը:
Իրադարձությունների հետագա զարգացումը ցույց տվեց Վատիկանի դիվանագիտության հեռատեսությունը`կապված Մինսկի խմբի հետ, որը ոմանք սկզբում փորձում էին լուսանցքից այն կողմ թողնել: Այժմ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը դեմ չէ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին: Ավելին, Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի 76-րդ Գլխավոր վեհաժողովի շրջանակում Մինսկի խմբի համանախագահները հանդիպել են Ադրբեջանի և Հայաստանի արտգործնախարարներ Ջեյհուն Բայրամովի և Արարատ Միրզոյանի հետ, որի ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն առաջարկել է «իրավիճակի ապաէսկալացմանն ուղղված հատուկ նպատակային միջոցառումներ և հնարավոր հաջորդ քայլեր»: Այսպիսով, Սուրբ Աթոռը և Էջմիածինը, կարելի է ասել, հաղթեցին այս խաղում, և գալիս է նոր էտյուդներ խաղարկելու ժամանակը:
Նկատենք, որ կաթողիկոսը միայնակ չի եկել Հռոմ: Նրան ուղեկցել են Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը և Պոլսի հայոց պատրիարք Սահակ Մաշալյանը:
Եթե գերեվարված զինվորների փոխանակումը մեկանգամյա ակցիա է, ապա մարդու իրավունքները և Լեռնային Ղարաբաղում հայկական եկեղեցիների, վանքերի և կրոնական հուշարձանների պահպանման խնդիրը երկարատև թեմա է: Այստեղ, սակայն, Սուրբ Աթոռը մի փոքր սահմանափակվում է նրանով, որ Բաքուն ֆինանսավորում է Եվրոպայում կաթոլիկ սրբավայրերի, այդ թվում՝ հռոմեական կատակոմբների վերականգնման աշխատանքները: Բայց Էջմիածինը կարող է բարձրացնել Արցախի՝ այժմ ադրբեջանցիների իրավասության ներքո գտնվող վանքեր և տաճարներ հայ հավատացյալների ազատ մուտքի հարցը: Եվ Վատիկանի համար շատ դժվար կլինի լռել այս հարցում:
Պատրիարք Մաշալյանի ներկայությունը կաթողիկոսի թիմում նույնպես հետաքրքրաշարժ է թվում: Սա արդեն խոսում է Թուրքիա վրա դուրս գալու մասին: Պարզ է, որ Երևանի և Բաքվի միջև երկխոսություն կառուցելը չի կարող չուղեկցվել Երևանի և Անկարայի հարաբերությունների ապաշրջափակումով:
Եվ ի վերջո, Գարեգին Բ-ի Վատիկան կատարած ուղևորության մեջ կա ներքին հարթություն: Կաթողիկոսի այցը տեղի է ունեցել Հայաստանի նախագահ Արմեն Սարգսյանի՝ Հռոմ կատարելիք այցի նախօրեին: Նախագահը, ըստ հայտարարությունների, հոկտեմբերի 11-ին պետք է հանդիպի Ֆրանցիսկոս պապի հետ: Կաթողիկոսին և նախագահ Սարգսյանին ինչ-որ բան կապում է: Անցյալ տարվա դեկտեմբերի 8-ին, Երևանում արքեպիսկոպոս Բետենկուրի գտնվելու ընթացքում, Գարեգին Բ-ն դիմեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին՝ հրաժարական տալու կոչով, ինչպես իր հայտարարության մեջ էր՝ «ցնցումները, հնարավոր բախումները և ողբերգական հետևանքները կանխելու համար»: Դեկտեմբերի 13-ին կաթողիկոսն իր նստավայրում ընդունեց վարչապետի ընդդիմադիր թեկնածու Վազգեն Մանուկյանին: Էջմիածնի փոխանցմամբ, հանդիպմանը քննարկվել են երկրում ստեղծված իրավիճակը, երկրի առջեւ ծառացած մարտահրավերներն ու սպառնալիքները: Իսկ նախորդ օրը Սարգսյանը զրուցել է Մանուկյանի հետ: Սա ցույց տվեց նախագահից և կաթողիկոսից ընդդիմության թեկնածուի համատեղ աջակցությունը և Փաշինյանի քաղաքական հեռանկարների նկատմամբ հավատի բացակայությունը:
Այնուամենայնիվ, վարչապետը «ողջ մնաց» և նույնիսկ կարողացավ վերընտրվել արտահերթ ընտրություններում: Այլ հարց է, թե ինչպես կանցնի նրա երկրորդ ժամկետը: Գուցե Գարեգին Երկրորդը և Սարգսյանը այժմ հարաբերություններ են կառուցում Սուրբ Աթոռի հետ՝ որպես Արևմուտքի հետ երկխոսության զուգահեռ ուղի՝ հույս ունենալով, որ մի քանի տարի հետո վարչապետի աթոռը կսասանվի: Դա հեռահար խաղ է, բայց այդպես է գործում Եկեղեցին: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա նրան կհետաքրքրի, թե որքանով է լուրջ այն, ինչ անում են Էջմիածինն ու Սուրբ Աթոռը ղարաբաղյան կարգավորման հարցում, Հայաստանի ապագայի տեսլականը և ինչպես է այս ամենը կապ ունենալու Լեռնային Ղարաբաղի ապագայի վերաբերյալ Ռուսաստանի դիրքորոշման հետ:
