«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Ազգային ժողովի տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ, «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Բաբկեն Թունյանը – Պարո՛ն Թունյան, 2020 թվականի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն ամփոփվեց, ըստ պաշտոնական վիճակագրության՝ ՏԱՑ ցուցանիշը նվազել է 7,5 տոկոսով։ Սա ի՞նչ միտումների մասին է փաստում, և արդյո՞ք 2021 թվականը ևս տնտեսության համար ճգնաժամային է լինելու։ – Այն, որ 2020-ին […]
The post «Շատերից եմ լսել, որ ճանապարհները բացվեն, շատերն են գնալու երկրից, բայց հույս ունեմ, որ այդպիսի բան չի լինի». Բաբկեն Թունյան appeared first on MediaLab Newsroom-Laboratory.
«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Ազգային ժողովի տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ, «Իմ քայլը» խմբակցության պատգամավոր Բաբկեն Թունյանը
– Պարո՛ն Թունյան, 2020 թվականի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն ամփոփվեց, ըստ պաշտոնական վիճակագրության՝ ՏԱՑ ցուցանիշը նվազել է 7,5 տոկոսով։ Սա ի՞նչ միտումների մասին է փաստում, և արդյո՞ք 2021 թվականը ևս տնտեսության համար ճգնաժամային է լինելու։
– Այն, որ 2020-ին մոտավորապես այդ շրջանակներում անկում էինք ունենալու, ի սկզբանե պարզ էր։ Եվ հակաճգնաժամային միջոցառումները հենց ուղղված էին նրան, որ այդ անկումը գոնե ավելի քիչ լինի։ Դա COVID-ի ժամանակ էր արդեն պարզ, բայց հետո պատերազմական գործողություններն սկսվեցին, ինչը վիճակն ավելի վատթարացրեց։
Կանխատեսումը հետևյալն է՝ 2020 թվականը անկումային էր, 2021-ը կլինի կայունացման տարի, իսկ 2022 թվականից արդեն տնտեսական աճը կսկսի վերականգնվել։ Այսինքն՝ ես չեմ կարծում, որ 2021 թվականին մենք ունենալու ենք անկում, այն էլ այնպիսին, ինչպիսին կար։
Դժվար տարի է լինելու։ Ցուցանիշը զրոյականից վերև կարող է լինել։ Եթե չեմ սխալվում, այս տարվա համար կանխատեսվում է 2 կամ 3 տոկոս տնտեսական աճ։ Եվ բյուջեի ցուցանիշներն էլ դրա հիման վրա են կառուցված։
Բայց կարող է դրանից մի քիչ ավելի կամ պակաս լինել, հիմա դժվար է այդ կանխատեսումն անել։ Ամեն ինչ կախված է և՛ միջազգային զարգացումներից, և՛ ներքին տրամադրություններից, բնականաբար, նաև մեր գործողություններից։
Եթե այդ ամբողջ համախումբը նպաստավոր լինի, կարծում եմ՝ հաջորդ տարի, թեկուզ ցածր, բայց աճի ցուցանիշ կունենանք։
– Կան մասնագիտական գնահատականներ, թե քանի որ տնտեսության վիճակը ճգնաժամային է, այս տարվա բյուջեն պետք է վերանայվի, նոր ցուցանիշներ դրվեն հիմքում։ Կառավարությունում կամ խորհրդարանում այդ հարցը կարո՞ղ է քննարկվել առաջիկայում։
– Բյուջետային գործընթացը շատ մանրամասն վերլուծվում ու մշակվում է ֆինանսների նախարարության կողմից։
Եվ այդ առումով ամենազգուշավորն ու պահպանողականը հենց ֆինանսների նախարարությունն է։ Այսինքն՝ եթե բյուջեի չկատարման ռիսկեր լինեին, ֆինանսների նախարարությունն ամենաառաջինը ինքը նման առաջարկներով հանդես կգար։ Բայց այժմ նման ռիսկերի մասին խոսելու հիմքեր չկան։
Ավելին, 2020 թվականի ընթացքում, երբ մենք ունեցել ենք շատ դժվար տնտեսական իրավիճակ, այդ պայմաններում թոշակների, աշխատավարձերի, պետական այլ ծախսերի գծով անգամ 1-2 օր ուշացում չի եղել, այդ ամենը կատարվել է։
Ընթացքում, եթե տեսնենք, որ հարկերի հավաքման հետ կապված խնդիրներ կան, ընթացիկ քայլերի մասին որոշում կկայացվի։ Բայց բյուջեն փոխելու համար նման հիմքեր չկան, որովհետև երբ բյուջեն ընդունվում էր, իրավիճակն ավելի լավ չէր, քան հիմա։
– Նաև կան հոռետեսական կանխատեսումներ այն մասին, որ գարնանից թոշակների ու նպաստների վճարման խնդիր կարող է լինել Հայաստանում։
– Ես նման ռիսկ չեմ տեսնում, որովհետև, կրկնում եմ՝ թոշակների, սոցիալական ընթացիկ ծախսերի կատարումն ամբողջ տարվա համար կանխատեսվում է։ Եվ ֆինանսների նախարարությունն ըստ այդմ իր պահուստային տարբերակները՝ ամենահոռետեսականից մինչև ամենալավատեսական սցենարներն իր աչքի առաջ պահում է։
Երբ ասում են՝ բյուջեի ծախսերը կրճատենք, այդ ծախսերը կրճատելն այդքան հեշտ չէ։ Եթե օրենքով սահմանված է, որ նվազագույն աշխատավարձն այսքան է, պետական աշխատողների աշխատավարձը, թոշակների չափն այսքան են, դու չես կարող դրանից պակաս մարդկանց գումար տալ, որովհետև դրանք օրենքով ֆիքսված ցուցանիշներ են։ Թոշակառուների թիվն արհեստականորեն հո չե՞ս կրճատելու։
Այնտեղ մնում են այլ ծախսերը՝ կապիտալ ծախսերը, որոնք նվազեցնելու որևէ պատճառ չկա։ Հակառակը՝ պետք է փորձել թեկուզ պետական պարտքն ավելացնելու միջոցով կապիտալ ծախսերն ավելացնել, որ տնտեսական աճի պոտենցիալը վերականգնվի։
– Ի դեպ, բյուջեով նախատեսված կապիտալ ծախսերն արդեն մի քանի տարի շարունակ թերակատարվում են։ Պատճառները որո՞նք են։ Նաև դա՞ մեծ հարված հասցրեց տնտեսությանը։
– Գլխավոր խնդիրներից մեկը հենց կապիտալ ծախսերի թերակատարումն է։ Անցյալ տարի նույնպես թերակատարվել են։
Այն նախկին պատճառներին գումարվեցին նաև սկզբում կորոնավիրուսը, հետո նաև՝ պատերազմական իրավիճակը, երբ ռեսուրսները պարզապես ուրիշ տեղ էին ուղղվում։
Բայց 2021 թվականից այդ հանձնառությունը ստանձնել է Կառավարությունը, որ կապիտալ ծախսերն իրենց ամբողջ ծավալով պետք է փորձենք իրականացնել։
– Սոցիալական խնդիրների սրման միտում է նկատվում։ Մի կողմից գների աճ կա երկրում, մյուս կողմից՝ մարդկանց եկամուտները չեն ավելացել, որոշ ոլորտներում անգամ նվազել են։ Աղքատության աճ կարո՞ղ է լինել, ի՞նչ պետք է անել։
– Այն, որ մենք ունեցել ենք տնտեսական ճգնաժամ, ինչպես աշխարհի գրեթե բոլոր երկրները, փաստ է։ Եվ որ դրա հետևանքով մարդկանց սոցիալ-տնտեսական վիճակը վատթարանալու է, դա էլ է փաստ։
Չկա գրեթե այդպիսի երկիր, որը 2020 թվականը բարենպաստ կհամարի, և որտեղ մարդկանց կյանքի որակը բարելավված կլինի։ Ամբողջ հարցը չափն է։ Իհարկե, որոշ ապրանքների դեպքում կա գների աճ, որոշ ապրանքների դեպքում՝ շատ, որոշ ապրանքների դեպքում՝ քիչ, բայց ընդհանուր գնաճի ցուցանիշը մոտ 3 տոկոսի է հասնում։
Գնաճը հաշվարկվում է 470 անուն ապրանքների հանրագումարով։ Հիմա, այդ ապրանքների մեջ կա ապրանք, որը շատ է թանկացել, մի մասը չի թանկացել, կան նաև ապրանքներ, որոնք էժանացել են։
Եվ գնաճի ցուցանիշը տարբեր մարդկանց համար տարբեր է։ Եթե, օրինակ՝ բենզինը թանկացել է, ուտելիքը չի թանկացել, այն մարդը, որը շատ է մեքենա վարել, նրա կյանքն ավելի է թանկացել։
Աղքատությունը կարող է սրվել, բայց ուզում եմ միաժամանակ ասել, որ, օրինակ՝ այս տարվա հունվարի 1-ից արդեն գործում է եկամտահարկի ավելի ցածր աստիճանը՝ 1 տոկոսային կետով իջել է եկամտահարկի շեմը։ Այսինքն՝ մարդկանց եկամուտը 1 տոկոսով ավելացել է։
Առանձին ապրանքների գների հետ կապված տարբեր պատճառներ կան։ Կան ոլորտներ, որտեղ առերևույթ չարաշահումներ կան, դրանցով ՏՄՊՊՀ-ն զբաղվում է։
Կան դեպքեր, երբ, օրինակ՝ թանկացումը դոլարի փոխարժեքի հետ է կապված։ Բայց այս վերջին շրջանում փոխարժեքն էլ է կայունացել, չեմ կարծում, որ դրանից ավելի մեծ ցնցումներ կլինեն։
Եթե գները բարձրանում են, եկամուտները մնում են նույնը, դա, իհարկե, բերում է մարդկանց բարեկեցության անկման, և աղքատության ցուցանիշը կարող է մի քիչ աճել։ Բայց եթե տարվա ընթացքում, թեկուզ ցածր, բայց հնարավոր լինի տնտեսական աճ ապահովել, դա նաև եկամուտների որոշակի ավելացման է բերում։
– Առաջիկայում Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հաղորդակցությունը բացվում է, այսինքն՝ մարդիկ կարող են մեկնել Ռուսաստան, նաև՝ արտագնա աշխատանքի։ Արտագաղթի տեմպերը կարո՞ղ են աճել՝ հաշվի առնելով հետպատերազմական շրջանի գործոնը։
– Իհարկե կա նման մտահոգություն, շատերից եմ լսել, որ ճանապարհները բացվեն, շատերն են գնալու։ Հույս ունեմ, որ այդպիսի բան չի լինի։
Մարդիկ հիմնականում չեն գնում սոցիալական պատճառներից ելնելով, գնում են այլ պատճառներով՝ անվտանգության նկատառումներով կամ այլ։ Ես չեմ կարծում, որ Հայաստանում արտագաղթի հիմնական պատճառը միշտ եղել է սոցիալականը։
Մյուս կողմից էլ՝ երկրի վիճակը հենց կախված է մարդկանց տրամադրություններից, իսկ նրանց տրամադրությունները կախված են երկրի վիճակից։
Եթե բոլորս իրար հետ փորձենք այս իրավիճակում գոնե մեջքներս ուղղել ու առաջ գնալ, արտագաղթի տեմպը չի աճի։ Ամեն դեպքում, չեմ կարծում, որ շատ մեծ ծավալներով կգնան, բայց նման ռիսկ, իհարկե, կա։ Հուսով եմ, դա չի իրականանա։
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
The post «Շատերից եմ լսել, որ ճանապարհները բացվեն, շատերն են գնալու երկրից, բայց հույս ունեմ, որ այդպիսի բան չի լինի». Բաբկեն Թունյան appeared first on MediaLab Newsroom-Laboratory.
