Η κλιματική αλλαγή και η αύξηση των θερμοκρασιών σε όλο τον πλανήτη έχει σαν αποτέλεσμα μετακινήσεις ζώων σε διαφορετικές περιοχές, κάτι που συνεπάγεται πως οι παθογόνοι μικροοργανισμοί έχουν περισσότερες ευκαιρίες να μεταπηδήσουν μεταξύ των ξενιστών και όπως είναι γνωστό όταν οι θερμοκρασίες αυξάνονται, όλα αλλάζουν και οι ασθένειες καταφθάνουν.
Έτσι πλανάται το ερώτημα μήπως ένα ασταθές κλίμα θα μπορούσε να πυροδοτήσει την επόμενη πανδημία;
Καθώς οι πάγοι λιώνουν και οι θάλασσες και ο αέρας θερμαίνονται, νέες μορφές ζωής καταφθάνουν στα ύδατα της Αρκτικής. Φάλαινες μινκ, φαλαινοδέλφινα, φάλαινες με πτερύγιο και φάλαινες φυσητήρες κατευθύνονται προς τα βόρεια, ακόμη και όταν οι αρκούδες γκρίζλι, τα ελάφια με λευκή ουρά, τα κογιότ και άλλα ζώα και πουλιά μετακινούνται από τα βόρεια δάση στα νότια.
Αυτές οι μετακινήσεις έχουν σαν αποτέλεσμα να αλλάζει και η γεωγραφία των ασθενειών, καθώς τα νέα παθογόνα που προσβάλλουν τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους, εξαπλώνονται ραγδαία. Νέα σκαθάρια κατευθύνονται βόρεια και καταστρέφουν τα δάση της Σιβηρίας, τα θηλαστικά της Αλάσκας αγωνίζονται καθώς καταφθάνουν νέα τσιμπούρια και οι κατοικίες στη βόρεια Νορβηγία μολύνονται από νέα έντομα.
Στην Αλάσκα, όπου η θερμότητα κατά τη διάρκεια του χειμώνα έχει αυξηθεί κατά σχεδόν τέσσερις βαθμούς Κελσίου μέσα σε 60 χρόνια, ολόκληρο το οικοσύστημα υφίσταται αλλαγές. Οι θαλάσσιοι πάγοι λιώνουν νωρίτερα από ό,τι παλαιότερα, προκαλώντας αλλαγές στην ποσότητα του φυτοπλαγκτού και στη βάση της τροφικής αλυσίδας.
Αυτό έχει αντίκτυπο στους πληθυσμούς των ψαριών και των πτηνών. Οι λίμνες αλλάζουν μέγεθος, τα θαλάσσια κύματα καύσωνα γίνονται πιο συχνά και πιο έντονα και τα θηλαστικά πρέπει να αναζητήσουν νέες πηγές τροφής.
Ο συγγραφέας ΈντουαρντΣτρούζικ αναφέρει πως «μία πληθώρα θανατηφόρων ασθενειών και ασθενειών που καταβάλλουν τον οργανισμό» πλήττουν τους ταράνδους στη Σκανδιναβία και τη Ρωσία, τα μοσχοβόδια στις νήσους Μπανκς και Βικτόρια στον Αρκτικό Καναδά και τις πολικές αρκούδες και τις φώκιες στις ακτές της Αλάσκας. Νέα παθογόνα εμφανίζονται παντού. Μπορεί να είναι παράξενα παράσιτα στα χωράφια αραβοσίτου της Μαλάουι, μια νέα μυκητιασική λοίμωξη που εμφανίζεται στο αυτί μιας Γιαπωνέζας, ένα άγνωστο έντομο που σκοτώνει δέντρα στη Ρωσία ή ένα νέο βακτήριο που μολύνει τους καρπούς των λεμονιών στη Φλόριντα.
Μιλώντας στο BBC, ο Ντάνιελ Μπρουκς, βακτηριολόγος στο Εργαστήριο Παρασιτολογίας, Harold W Manter του Πολιτειακού Μουσείου του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα, σημείωσε πως οι μελέτες του ίδιου και των συναδέλφων του δείχνουν ότι με την παγκόσμια θέρμανση, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταπηδούν συχνότερα από τον έναν ξενιστή στον άλλο.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το κλίμα θα τροφοδοτήσει σύντομα πανδημίες και μπορούμε να περιμένουμε μια σειρά από απρόβλεπτες επιδημίες ασθενειών σε ανθρώπους, ζώα και φυτά.
«Σπάνια έχουμε μια ιδέα για το πού θα εμφανιστεί το επόμενο παθογόνο. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι μας βρίσκουν καλύτερα από ό,τι τα βρίσκουμε εμείς», είπε χαρακτηριστικά.
Πάγοι
Όπως υπογραμμίζει ο Μπρουκς «όταν το κλίμα είναι σταθερό, τα είδη τείνουν να είναι απομονωμένα και ιδιαίτερα. Όταν όμως είναι ευμετάβλητο, όπως γίνεται τώρα, τα περιβάλλοντα αλλάζουν και αυτό δημιουργεί ευκαιρίες για νέα είδη να δημιουργήσουν αποικίες και να εξελιχθούν».
«Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15.000 ετών, η πρόοδος του πολιτισμού – η γεωργία, η άνθηση των πόλεων και η παγκοσμιοποίηση – συνοδεύτηκε από αύξηση του κινδύνου εμφάνισης ασθενειών. Αλλά ποτέ άλλοτε ο ανθρώπινος πληθυσμός δεν ήταν μεγαλύτερος, δεν ζούσε σε τόσο υψηλές πυκνότητες και δεν ήταν τόσο υπερσυνδεδεμένος. Πλησιάζουμε τώρα σε μια καταιγίδα που θα αυξήσει κατακόρυφα τους κινδύνους ασθενειών», προσέθεσε.
Οι προηγούμενες πανδημίες σύμφωνα με τον βακτηριολόγο, προέκυψαν σε μεγάλο βαθμό σε περιόδους κλιματικών αλλαγών που αποσταθεροποίησαν τους ανθρώπινους πληθυσμούς και προκάλεσαν μετανάστευση, λιμούς και συγκρούσεις. Στη συνέχεια υποχώρησαν με την επιστροφή της κλιματικής σταθερότητας. Ωστόσο, όσο η κλιματική αλλαγή συνεχίζει να αναστατώνει τη βιόσφαιρα, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί θα συνεχίσουν να μετακινούνται μεταξύ των ανθρώπων, των εκτρεφόμενων ζώων και της άγριας πανίδας.
«Ο πλανήτης αυτή τη στιγμή είναι σαν ένα ναρκοπέδιο εξελικτικών ατυχημάτων που περιμένει απλώς να συμβούν. Τώρα που βρισκόμαστε σε μια περίοδο επιτάχυνσης της κλιματικής δραστηριότητας, θα πρέπει να περιμένουμε περισσότερες αναδυόμενες ασθένειες. Είναι αυτές οι αναδυόμενες ασθένειες, που γίνονται πιο πιθανές λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες στη συνέχεια επιδεινώνουν τη φτώχεια, την πείνα, την ξηρασία, τις συγκρούσεις και τη μετανάστευση», σημείωσε ακόμα ο Μπρουκς.
Η κλιματική αλλαγή, υπογράμμισε ακόμα ο Μπρουκς δεν παράγει από μόνη της ασθένειες, αλλά αντίθετα, είναι ένας «πολλαπλασιαστής», που αυξάνει και επιταχύνει την απειλή εμφάνισης ασθενειών. Όταν οι θερμοκρασίες γίνονται πιο υψηλές ή πιο χαμηλές, όταν οι βροχές είναι πιο έντονες ή μια ξηρασία διαρκεί περισσότερο, τότε οι συνθήκες ζωής αλλάζουν και τα έντομα, οι νυχτερίδες ή τα τσιμπούρια που συχνά μεταφέρουν τα παθογόνα που προκαλούν ασθένειες όπως η ελονοσία, ο πυρετός της κοιλάδας Rift, η χολέρα και ο δάγκειος πυρετός, είναι πιθανό να μετακινηθούν γεωγραφικά.
Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής
Ο Μπρουκς και οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι οι ιοί και τα βακτήρια μπορούν και αλλάζουν συχνά ξενιστές, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αναπόφευκτα νέες ασθένειες ή να αναζωπυρώνονται παλιές που αναδύονται ευκολότερα με την κλιματική αλλαγή. Ισχυρίζονται ότι έχουμε μια κρίση αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών, με τα γνωστά παθογόνα να γίνονται πιο επικίνδυνα από πριν, να εμφανίζονται κάπου αλλού ή να μολύνουν νέους ξενιστές, αλλάζοντας τόσο την κίνηση των παθογόνων όσο και τις επιπτώσεις που έχουν στους ανθρώπους και τα ζώα.
Σύμφωνα με τον Κόλιν Κάρλσον από το Κέντρο για την Παγκόσμια Επιστήμη και Ασφάλεια στην Υγεία και το Ινστιτούτο Verena του Πανεπιστημίου Georgetown, περίπου 10.000 είδη ιών έχουν την ικανότητα να μας μολύνουν, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία κυκλοφορεί αθόρυβα και απαρατήρητη στα άγρια θηλαστικά.
Τα μοντέλα του προσομοιώνουν πως 3.139 είδη θα μοιραστούν τους ιούς και θα δημιουργήσουν νέες εστίες κινδύνου. Στον θερμότερο και φυσικά υποβαθμισμένο κόσμο που δημιουργούμε, τα είδη θα συγκλίνουν φυσιολογικά σε νέους συνδυασμούς σε μεγάλο υψόμετρο, σε μέρη με μεγάλη βιοποικιλότητα και όπου συγκεντρώνονται ανθρώπινοι πληθυσμοί, πιθανότατα στην Ασία και την Αφρική. Θηλαστικά όπως οι νυχτερίδες θα συναντήσουν για πρώτη φορά άλλα θηλαστικά, μοιράζοντας ενδεχομένως χιλιάδες ιούς. Αυτή η οικολογική μετάβαση μπορεί να βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, υποστηρίζει ο ίδιος.
Όσον αφορά την αύξηση της θερμοκρασίας, η οικολογική διαδικασία έχει περίπου ως εξής: η θερμοκρασία αυξάνεται, γεγονός που επηρεάζει τις βροχοπτώσεις και την υγρασία, τους ανέμους και την ποσότητα της ηλιοφάνειας, όλα αυτά αυξάνουν τη σφοδρότητα των κυκλώνων, των πλημμυρών, των ξηρασιών και των κυμάτων καύσωνα, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν την επιβίωση, τη διασπορά και την αναπαραγωγή των παθογόνων μικροοργανισμών που συνδέονται με τα κρούσματα χολέρας, τύφου, φιλαρίασης, λεπτοσπείρωσης, ελονοσίας, κίτρινου πυρετού και πλήθους άλλων ασθενειών.
Οι αλλαγές αυτές σε έναν κόσμο, η θερμοκρασία του οποίου αυξάνεται συνεχώς επιφυλάσσουν πολλές ιατρικές εκπλήξεις. Το 2016, το μακρινό παρελθόν επέστρεψε στη βόρεια Ρωσία με μια επιδημία άνθρακα που σκότωσε ένα 12χρονο αγόρι και μόλυνε δεκάδες ημινομάδες κτηνοτρόφους ταράνδων και τα ζώα τους. Ένας καύσωνας με θερμοκρασίες που έφτασαν σε πρωτοφανή επίπεδα περίπου στους 30 βαθμούς Κελσίου είχε λιώσει μερικώς τον μόνιμο πάγο και είχε αποκαλύψει ένα πτώμα ταράνδου που είχε πεθάνει από ασθένεια πολλά χρόνια πριν και είχε θαφτεί σε βάθος μόλις ενός μέτρου στο παγωμένο έδαφος. Ενενήντα άτομα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο.
Κλιματική αλλαγή
Αυτό δείχνει πως οι ιοί και τα βακτήρια μπορούν να «ζήσουν» για χιλιετίες όταν είναι παγωμένα και κανείς δεν γνωρίζει ακριβός τι άλλο μπορεί να είναι θαμμένο σε παγωμένα εδάφη και παγετώνες και μπορεί να απελευθερωθεί με τη θερμότητα.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος έχει βρει εκατοντάδες αρχαίους μικροοργανισμούς ανθεκτικούς στα αντιβιοτικά στον μόνιμο πάγο της Αλάσκας και Κινέζοι κυνηγοί έχουν απομονώσει 33 αρχαίους και άγνωστους μέχρι σήμερα ιούς που είναι τουλάχιστον 11.000 ετών μέσα σε παγετώνες του Θιβέτ και σε δείγματα πάγου στη Γροιλανδία και αλλού και ένα είναι σίγουρο πως στο μέλλον θα υπάρξουν πολλές ακόμη παρόμοιες ανακαλύψεις.
