Πριν από λίγους μήνες, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία είχε ξεκινήσει έρευνες, με αποτέλεσμα, η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν να καλείται να δώσει εξηγήσεις ενώπιον της ειδικής επιτροπής για την πανδημία.
Την περασμένη εβδομάδα, οι συντονιστές της ειδικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον COVID-19 ψήφισαν να καλέσουν την Φον ντερ Λάιεν να εμφανιστεί μπροστά στην Επιτροπή για να απαντήσει στις ερωτήσεις τους σχετικά με την προμήθεια εμβολίων. Οι ευρωβουλευτές θέλουν να ρίξουν φως στο τι ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια που η πανδημία βρισκόταν στο απόγειο της και η Ένωση έψαχνε μανιωδώς να αγοράσει δόσεις εμβολίων για την προστασία του πληθυσμού της από τον κοροναϊό.
Η πρόεδρος της επιτροπής, Βελγίδα ευρωβουλευτής, Καθλίν φαν Μπρεμπτ, δήλωσε ότι επιθυμεί πλήρη διαφάνεια σχετικά με τις «προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις» που οδηγούν στην αγορά εμβολίων – μια αναφορά στον ασυνήθιστο προσωπικό ρόλο της προέδρου της Κομισιόν στη διαπραγμάτευση της μεγαλύτερης σύμβασης εμβολίων της ΕΕ, που υπογράφηκε με την Pfizer και τον συνεργάτη της, την BioNTech.
Μια εμφάνιση θα επανεστίαζε την προσοχή στα εξαιρετικά αμφιλεγόμενα άγνωστα μηνύματα κειμένου που αντάλλαξε η πρόεδρος της Κομισιόν με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer. Είναι ένα θέμα στο οποίο η Φον ντερ Λάιεν αντιστέκεται σθεναρά — αλλά η πρόσκληση της επιτροπής COVI θα μπορούσε να φέρει τον πρόεδρο της Επιτροπής σε δύσκολη θέση.
Η υπόθεση ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2022, όταν η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε στους New York Times ότι αντάλλασσε SMS με τον Αλβέρτο Μπουρλά στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για την κατάρτιση συμβολαίου αγοράς του εμβολίου κατά της Covid-19.
Σε περίπτωση που παρέδιδε όλα τα εμβόλια η Pfizer θα είχε έσοδα 35 δισ. δολαρίων από τη συμφωνία, σύμφωνα με έγγραφο που διέρρευσε για την τιμή του εμβολίου. Ακολούθησε επίπληξη από την Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια Έμιλο Ο’Ρ’αιλι, η οποία ζήτησε από την Κομισιόν να βρει και να παραδώσει τα γραπτά μηνύματα της προέδρου της.
Χωρίς να παραδεχτεί την ύπαρξη των SMS, η Επιτροπή απάντησε ότι η έρευνα για τα μηνύματα «δεν έφερε αποτέλεσμα», καθώς δεν υπάρχει υποχρέωση καταχώρισης «βραχύβιων, εφήμερων εγγράφων».
Η απάντηση προκάλεσε νέα παρέμβαση της ευρωπαίας διαμεσολαβήτριας, η οποία κατηγόρησε την Κομισιόν για κακοδιαχείριση. Οι χειρισμοί της Επιτροπής «αφήνουν την ατυχή εντύπωση ότι ένας θεσμός της ΕΕ δεν είναι πρόθυμος να εξυπηρετήσει θέματα σημαντικού δημοσίου ενδιαφέροντος» ανέφερε η Ο’Ράιλι.
Η επόμενη εξέλιξη ήρθε τον περασμένο μήνα, όταν το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ ανέφερε σε έκθεσή του ότι η Επιτροπή αρνήθηκε να αποκαλύψει λεπτομέρειες για τις διαπραγματεύσεις της Φον ντερ Λάιεν με τη Pfizer.
Εκ πρώτης όψεως, η φον ντερ Λάιεν θα μπορούσε απλώς να πει όχι. Οι επιτροπές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν έχουν μεγάλες αρμοδιότητες. Δεν έχουν κανένα δικαίωμα να αναγκάσουν τους μάρτυρες να εμφανιστούν ή να τους πείσουν να πουν την αλήθεια — και δεν υπάρχει καμία δυνατότητα αν κάποιος αρνηθεί να εμφανιστεί ή να πει ψέματα μπροστά στην επιτροπή.
Ακόμη και όταν το Κοινοβούλιο καταλήγει σε ένα μεγάλο όνομα, η κατάθεση μπορεί να είναι αδύναμη – όπως στην περίπτωση του διευθύνοντος συμβούλου του Facebook, Mark Zuckerberg, ο οποίος συμφώνησε να εμφανιστεί αλλά στη συνέχεια απέφυγε να απαντήσει στις περισσότερες ερωτήσεις.
Ωστόσο, το γεγονός ότι η φον ντερ Λάιεν είναι διαθεσμική προσωπικότητα, δίνει στο Κοινοβούλιο μεγαλύτερες δυνατότητες εξέτασης από ό,τι με εξωτερικούς προσκεκλημένους — και μπορεί να συμβάλει στην ανατροπή της ισορροπίας υπέρ της επιτροπής. Υπάρχουν και λόγοι όμως που δεν μπορεί να πει όχι, η πρόεδρος της Κομισιόν, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι:
Πρώτον, υπάρχει προηγούμενο. Ενώ ο Πρόεδρος της Επιτροπής εμφανίζεται συνήθως ενώπιον όλων των ευρωβουλευτών σε μια σύνοδο ολομέλειας, όπως στην ετήσια ομιλία για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πρόεδροι της Επιτροπής έχουν εμφανιστεί ενώπιον επιτροπών στο παρελθόν. Ο προκάτοχος της Φον ντερ Λάιεν, ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, για παράδειγμα, εμφανίστηκε ενώπιον μιας ειδικής επιτροπής για να απαντήσει σε άβολες ερωτήσεις σχετικά με τον ρόλο που είχε κατά την διαδικασία μετατροπής του Λουξεμβούργου σε φορολογικό παράδεισο.
Δεύτερον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι επιφορτισμένο με την επίβλεψη του προϋπολογισμού της ΕΕ. Με δισεκατομμύρια ευρώ να δαπανώνται για την από κοινού αγορά των εμβολίων, και μέρος αυτών των κεφαλαίων να προέρχεται κατευθείαν από τις τσέπες των ευρωπαίων πολιτών, είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι δεν υπάρχουν σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες στο παιχνίδι και ότι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι της ΕΕ πρέπει να επιτρέπεται να εξεταστούν.
Έπειτα, υπάρχει το άρθρο 13 της ιδρυτικής συνθήκης της ΕΕ, το οποίο απαιτεί «αμοιβαία ειλικρινή συνεργασία» μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Είναι ένα σημείο που επαναλαμβάνεται σε μια διοργανική συμφωνία μεταξύ του Κοινοβουλίου και της Επιτροπής, η οποία αναφέρει ότι η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ θα πρέπει επίσης να παρέχει στους νομοθέτες εμπιστευτικές πληροφορίες όταν τους ζητηθούν — όπως, για παράδειγμα, το περιεχόμενο ορισμένων μηνυμάτων κειμένου.
Στην πραγματικότητα, εναπόκειται στην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα να αποφασίσει εάν η πρόσκληση θα φτάσει ποτέ στα χέρια της φον ντερ Λάιεν. Το αίτημα βρίσκεται στο γραφείο της και, σύμφωνα με το πρωτόκολλο, οποιαδήποτε πρόσκληση για εμφάνιση πρέπει να προέρχεται από το γραφείο της προέδρου.
Η Μετσόλα, η οποία ανήκει στην ίδια πολιτική ομάδα με τη φον ντερ Λάιεν (το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα), επιβεβαίωσε στο POLITICO ότι έλαβε μια επιστολή από την επιτροπή COVI και «θα το εξετάσει». «Δεν μπορώ να αναφέρω ποια θα είναι η απάντησή μου σε αυτήν την επιτροπή», είπε.
Εφόσον ακολουθείται η κατάλληλη διαδικασία, η Μέτσολα θα πρέπει να «περάσει το μήνυμα», είπε ο Εμίλιο Ντε Καπιτάνι, πρώην δημόσιος υπάλληλος που για 14 χρόνια ήταν γραμματέας της επιτροπής πολιτικών ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (LIBE).
Για το ζήτημα αυτό μίλησε η πρόεδρος της Επιτροπής COVI, μέλος των Σοσιαλιστών & Δημοκρατών (S&D), ευρωβουλευτής Καθλίν φαν Μπρεμπτ, στη «Ναυτεμπορική». Όπως είπε, ο λόγος που κάλεσαν την πρόεδρο της Κομισιόν, είναι ότι «δεν έχουμε στοιχεία για το 3ο γιγαντιαίο συμβόλαιο» με τη φαρμακοβιομηχανία.
Συγκεκριμένα, για το τρίτο συμβόλαιο, η Καθλίν φαν Μπρέμπτ ανέφερε «Ουσιαστικά δεν το έχουμε δει. Είναι ένα συμβόλαιο γιγαντιαίο, αφορά 1,8 δισ. δόσεις εμβολίων, από τις οποίες τις μισές υποχρεούνται να προαγοράσουν τα κράτη-μέλη.
Το ερώτημά μας λοιπόν είναι: γιατί η Κομισιόν δεν μας παρέχει στοιχεία ούτε για τις λεπτομέρειες ούτε για τα ποσά. Δεν έχουμε καταλάβει επίσης τι γίνεται με τα μηνύματα WhatsApp μεταξύ της προέδρου της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του κ. Μπουρλά (σ.σ. διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer). Κανονικά η Επιτροπή ετοιμάζει έγγραφα αναλυτικά, με τις τιμές, τις δόσεις και ξεκινά τη διαπραγμάτευση.»
Ως προς το αν μπορεί, η Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, να αρνηθεί να καταθέσει, η πρόεδρος της Επιτροπής ανέφερε πως έχει την δυνατότητα να αρνηθεί, αλλά αν γίνει κάτι τέτοιο είναι σαν να μην σέβεται τους θεσμούς. Η ίδια πρόσθεσε ακόμη μία πληροφορία για το τρίτο συμβόλαιο λέγοντας «Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ECA) έχει λάβει όλα τα έγγραφα για τα προηγούμενα συμβόλαια, εκτός από αυτό, το τρίτο. Το τρίτο συμβόλαιο δεν έγινε με τις λεγόμενες προκαταβολικές συμφωνίες αγοράς».
Τέλος, σε ερώτηση για το αν η επιτροπή ζήτησε τον αποκλεισμό των μελών της Pfizer από το Ευρωκοινοβούλιο, η πρόεδρος της Επιτροπής ανέφερε ότι «Το Ευρωκοινοβούλιο δεν αποκλείει κανέναν. Θέλουμε να τους αφαιρεθούν οι μόνιμες διαπιστεύσεις. Αν δεν σέβονται το Ευρωκοινοβούλιο για ποιον λόγο να έχουν μόνιμη διαπίστευση; Πρόκειται για μια συμβολική κίνηση, δεν κλείνουμε τις πόρτες σε κανέναν».
