Francuska spisateljica Ani Erno (Annie Ernaux), koja je istraživala život u Francuskoj od 1940-ih, dobila je u četvrtak, 6. oktobra, ovogodišnju Nobelovu nagradu za književnost za rad koji osvetljava mračne uglove sećanja, porodice i društva.
Švedska akademija je saopštila da je Erno (82) prepoznata po "hrabrosti i kliničkoj oštrini sa kojom otkriva korene, otuđenja i kolektivna ograničenja ličnog sećanja". Ona je prvi dobitnik ove nagrade iz Francuske nakon Patrika Modijana 2014.
Erno je počela da piše fikciju, ali se ubrzo preorijentisala na autobiografsku i memoarsku literaturu.
Njenih više od 20 knjiga, od kojih su većina veoma kratke, beleže događaje u njenom i životima ljudi oko nje. Predstavljaju beskompromisne portrete seksualnih odnosa, abortusa, bolesti i smrti njenih roditelja.
Anders Olsson, predsednik Nobelovog komiteta za književnost, rekao je da su njeni radovi često "beskompromisni i napisani jednostavnim jezikom".
"Ona je postigla nešto vredno divljenja i trajno", rekao je on novinarima nakon objave u Stokholmu, u Švedskoj.
Olson je dodao da su njene knjige bile razmatrane "već dugi niz godina (za nagradu)".
U intervjuu na švedskoj televiziji odmah nakon objavljivanja odluke Nobelovog komiteta, Erno je nazvanla nagradu "veoma velikom čašću" i "velikom odgovornošću".
"Velika je odgovornost... da svedočim, ne obavezno u smislu mog pisanja, već da svedočim tačno i pravedno u odnosu na svet," istakla je Erno.
Ona je ranije rekla da je pisanje politički čin koji nam otvara oči o društvenim nejednakostima. U tu svrhu ona koristi jezik kao 'nož', kako ga ona naziva, saopštila je akademija.
Erno opisuje svoj stil kao "ravno pisanje" — sa cilljem objektivnog sagledavanja događaja koje opisuje, koji nisu oblikovani raskošnim opisom ili neodoljivim emocijama.
U knjizi koja ju je proslavila "La Place" (Muško mesto), o svom odnosu sa ocem, ona piše:
"Nema lirskih podsećanja, nema trijumfalnih prikaza ironije. Ovaj neutralni stil pisanja dolazi mi prirodno."
Njen roman "Happening" iz 2000. opisuje posledice ilegalnog abortusa.
Njena najpoznatija knjiga je "Godine" (Les annees), objavljena 2008, u kojoj opisuje sebe i šire francusko društvo od kraja Drugog svetskog rata do danas.
Za razliku od prethodnih knjiga, u "Godinama" Erno piše o sebi u trećem licu, nazivajući svoj lik "ona" umesto "ja". Knjiga je dobila brojne nagrade.
"Devojačka priča" iz 2016. prati punoletstvo jedne mlade žene 1950-ih.
Erno je tek 17. žena među 119 nobelovaca za književnost. Prošlogodišnji dobitnik, rođen u Tanzaniji, pisac iz Ujedinjenog Kraljevstva Abdulrazak Gurnah, bio je tek šesti dobitnik Nobelove nagrade za književnost rođen u Africi.
Među favoritima kladioničara za ovogodišnju nagradu bili su francuski pisac Mišel Uelbek, koji je međunarodnu slavu stekao romanom Atomizirano iz 1998. godine, Ngugi va Tiong'o iz Kenije, kanadska pesnikinja En Karson i Salman Ruždi, rođen u Indiji.
Ruždi je izboden nožem u državi Njujork u avgustu dok se spremao da održi predavanje, zadobivši ozbiljne povrede.
Nobelova nagrada se već duže vreme suočava sa kritikama da je previše fokusirana na evropske i severnoameričke pisce, te muškarce.
"Pokušavamo pre svega da proširimo obim Nobelove nagrade, ali naš fokus mora biti na kvalitetu književnosti", rekao je Olson.
Priznanja Gurnahu 2021. i američkoj pesnikinji Luiz Glik 2020. pomogle su da Nobelova nagrada za književnost odmakne od kontroverzi i skandala.
Dodeljivanje nagrade 2018, nagrada je odloženo nakon što su optužbe za seksualno zlostavljanje potresle Švedsku akademiju, koja imenuje Nobelov komitet za književnost, i izazvale egzodus članova.
Akademija se preuredila, ali se suočila sa više kritika zbog dodele književne nagrade za 2019. Austrijancu Peteru Handkeu, koji je nazvan apologetom srpskih ratnih zločina.
Sezona dodele Nobelove nagrade ove godine počela je u ponedeljak sa priznanjem švedskom naučniku Svanteu Pabu za medicinu za otkrivanje tajni neandertalske DNK koja pružila ključni uvid u naš imuni sistem.
Tri naučnika zajedno su u utorak osvojili nagradu iz fizike. Francuz Alen Aspekt, Amerikanac Džon F. Klauzer i Austrijanac Anton Cajlinger su pokazali da sitne čestice mogu da zadrže međusobnu vezu čak i kada su razdvojene, što je fenomen poznat kao kvantno preplitanje, koji se može koristiti za specijalizovano računarstvo i za šifrovanje informacija.
Nobelova nagrada za hemiju dodeljena je u sredu Amerikancima Karolin R. Bertozi i K. Bariju Šarplesu i danskom naučniku Mortenu Meldalu za razvoj načina "slamanja molekula" koji se može koristiti za istraživanje ćelija, mapiranje DNK i dizajniranje lijekova koji mogu preciznije ciljajte na bolesti kao što je rak.
Nobelova nagrada za mir za 2022. biće objavljena u petak, a za ekonomiju u ponedeljak.
Novčani deo nagrade iznosi 10 miliona švedskih kruna (skoro 900.000 dolara) i biće uručene 10. decembra. Novac potiče iz legata tvorca nagrade, švedskog pronalazača Alfreda Nobela, 1895. godine.
Izvor: AP, Reuters, AFP
