Vlada Srbije godinama unazad finansira projekte u srpskim sredinama na Kosovu ali svi oni "veliki i važni" se realizuju u četiri teritorijalno povezane opštine na severu – Severnoj Mitrovici, Leposaviću, Zubinom Potoku i Zvečanu.
Na ovakvo stanje i “disproporciju ulaganja” ukazuje Branimir Stojanović, koji je na oktobarskim lokalnim izborima bio samostalni kandidat za gradonačelnika Gračanice, jedne od šest opština sa srpskom većinom južno od Ibra.
Napominje da se ni novac Vlade Kosova u srpskim sredinama ne raspoređuje ravnomerno ali ni sredstva koja stižu iz evropskih fondova.
”Ono što je uzrok je možda politički uticaj, Srpska lista koja je nekada bila izbalansiranija što se tiče uticaja predstavnika Srba južno od Ibra i predstavnika na severu, sada imate apsolutnu dominaciju ljudi koji dolaze sa severa i samim tim nije ni čudo što ti ljudi više rade za svoje sredine i za svoj kraj”, ocenjuje Stojanović, koji je bio jedan od osnivača Srpske liste 2013. godine.
U međuvremenu je napustio ovu stranku a jedan od razloga zbog kog je na poslednjim izborima bio samostalni kandidat je upravo „neravnomerno ulaganje u srpske sredine“.
Srpska lista je vodeća partija kosovskih Srba, koja ima podršku zvaničnog Beograda.
Predsednik ove partije Goran Rakić, koji inače dolazi iz Severne Mitrovice, nije bio dostupan za izjavu i komentar oko “neravnomernog ulaganja” u srpske sredine na Kosovu. Inače, Rakić je na čelu Ministarstva za zajednice i povratak u Vladi Aljbina Kurtija.
Srpska lista ima svih deset poslanika u Skupštini Kosova rezervisanih za srpsku zajednicu ali je samo dvoje iz opština južno od Ibra, Ljubinko Kradžić iz Gračanice i Branislav Nikolić iz Štrpca.
Koliko Srba ima južno i severno od Ibra?
Ne zna se tačan broj Srba koji živi na Kosovu jer su bojkotovali popis stanovništva 2011. godine ali se prema nekim procenama lokalnih vlasti smatra da u opštinama na severu živi oko 70.000 Srba.
Takođe, na osnovu procena lokalnih vlasti, isto toliko živi u još šest opština južno od Ibra - Gračanici, Štrpcu, Novom Brdu, Klokotu, Ranilugu i Partešu, kao i u nekim povratničkim mestima u pećkom regionu.
Opštine na severu Kosova, koje rade u kosovskom sistemu, su formirane nakon potpisivanja Briselskog sporazuma Kosova i Srbije 2013. godine, dok su one južno od Ibra nastale nakon procesa decentralizacije 2009. godine na osnovu plana Martija Ahtisarija. Inače, Kosovo je na osnovu tog dokumenta i proglasilo nezavisnost 2008. godine.
Koliko se ulaže u severne kosovske opštine?
Radovi na renoviranju Kliničko bolničkog centra u Severnoj Mitrovici, koji radi po srpskom sistemu, su i zvanično počeli 23. novembra.
„Biće to savremena zgrada koja će ispunjavati sve potrebe građana i uslovi lečenja se neće razlikovati od onih u Nišu, Kragujevcu ili Beogradu“ rekla je Jelena Stojković, pomoćnica direktora Kancelarije za Kosovo Vlade Srbije, koja je prisustvovala početku ovih radova.
Zdravstvene i obrazovne institucije u srpskim sredinama na Kosovu funkcionišu u sistemu Srbije.
Tako je 20. avgusta u Severnoj Mitrovici položen i kamen temeljac za izgradnju novog prištinskog Univerziteta sa privremenim sedištem u Severnoj Mitrovici, na kome se nastava odvija po planu i programu Srbije. Ovaj Univerzitet je iz Prištine izmešten nakon rata na Kosovu 1999. godine.
Kako je saopšteno iz Kancelarije za Kosovo Vlade Srbije, novo, savremeno izdanje Univerziteta će se prostirati na oko 10.575 kvadratnih metara i u njemu će na četiri sprata biti raspoređeni Prirodno matematički fakultet, Pravni fakultet, Ekonomski fakultet i zgrada Rektorata. Vrednost ovog projekta je, kako je saopšteno, 720 miliona dinara a novac je, preko Kancelarije za Kosovo, opredelila Vlada Srbije.
Tu su i milionski projekti “Sunčana dolina” i “Rajska banja” u Zvečanu.
“Sunčana dolina” je naselje namenjeno raseljenim licima iz srpske zajednice sa Kosova i vredno je oko 14 miliona eura. Na površini od oko 15 hektara privode se kraju radovi na izgradi oko 300 stambenih jedinica.
Takođe, u neposrednoj blizini manastira Banjska u Zvečanu, gde postoje izvori tople i sumporite vode izgrađen je novi zdravstveno-turistički centar „Rajska banja“. Vlada Srbije je u ovoj projekat uložila oko 300 miliona dinara što je preko dva miliona evra.
Prema podacima Kancelarije za Kosovo, od 2014. godine je uloženo preko milijardu dinara (1.512.552.338) ili preko milion evra samo za 654 stambene jedinice u okviru stambenih zgrada, koje su izgrađene na javnoj površini. Samo na teritoriji opštine Zubin Potok je izgrađeno preko 60 stambenih jedinica.
Šta je sa ulaganjima u opštine južno od Ibra?
Vlada Srbije ulaže novčana sredstva i u sredine južno od Ibra ali se uglavnom radi o manjim investicijama nego što su one na severu.
Primera radi, sredinom novembra iz Kancelarija za Kosovo Vlade Srbije saopšteno da je položen kamen temeljac za izgradnju novog vrtića u Goraždevcu kod Peći.
“Ova predškolska ustanova se gradi na crkvenoj zemlji i prostiraće se na površini od 460 metara kvadratnih i moći će da primi 60 mališana. Njen završetak se očekuje na proleće sledeće godine”, saopšteno je bez preciznih podataka o vrednosti ovog projekta.
Iako je Vlada Srbije još 2018. godine najavila da će izdvojiti sredstva za izgradnju bolnice u Gračanici, do toga još uvek nije došlo.
Gračanica je, nakon rata na Kosovu, postala glavni administrativni centar za Srbe koji žive u opštinama južno od reke Ibar, imajući u vidu da su u nju nakon rata izmeštene gotovo sve institucije iz Prištine koje funkcionišu u srpskom sistemu.
Takođe, nakon sukoba na Kosovu 1999 godine, Kliničko bolnički centar iz Prištine je izmešten u Gračanici u limenim kontejnerima i do danas se tu nalazi. U ovu zdravstvenu ustanovu se na lečenje upućuju Srbi iz opština južno od Ibra. I sami lekari iz KBC-a u Gračanici su u prethodnom periodu upozoravali na alarmantno stanje u toj ustanovi.
Da li manjak investicija ugrožava opstanak Srba južno od Ibra?
Branimir Stojanović smatra da će opstanak srpske zajednice u srpskim sredinama južno od Ibra biti ugrožen ukoliko se nastavi sa “disproporcijom ukupnih investicija”.
“Život i taj odnos je ono što je najtraumatičnije. Srbi su ovde preživljavali sa više ili manje para ali višak ili manjak poštovanja i mogućnosti da utiču na stvari oko sebe je opredeljivao dal su ljudi ostajali ili ne. U trenutnoj situaciji, u kojoj vrlo malo ili gotovo uopšte ne utiču na te procese i na odluke i na život oko sebe, dovodi do toga da ljudi odlaze odavde”, kaže Stojanović.
On podvlači da se “stvara atmosfera da se biraju najposlušniji a ne oni koji mogu da unaprede život Srba na Kosovu”.
Ipak, dodaje dalje Stojanović, Srbi južno od Ibra sve više iskazuju svoje nezadovoljstvo na izborima, bez obzira što je Srpska lista i na poslednjim lokalnim izborima pobedila u svih deset opština sa srpskom većinom na Kosovu.
“Ta pobeda je sve manje ubedljiva”, smatra Stojanović i izražava svoje ubeđenje da narod postaje hrabriji da “iza paravana zaokruži po savesti a ne po pritisku ili obećanju”.
Branimir Stojanović je na poslednjim lokalnim izborima dobio preko 1,800 glasova birača ili oko 22 odsto.
Briga o Srbima na Kosovu ili teritoriji?
Dušan Janjić iz beogradskog Foruma za etničke odnose ocenjuje da su “investicije Vlade Srbije na Kosovu uvek bile deo dnevne politike i strategije”, te napominje da se u većini slučajeva i ne zna koliko vredi neki projekat.
“Nesporno je da se na sever daje više od 2009. godine a od 2016., od kada je (predsednik Srbije Aleksandar Vučić) zaigrao na kartu o razgraničenju, itekako pojačano finansiranje severa”, kaže Janjić i ocenjuje da je i prethodni predsednik Srbije, Boris Tadić, računao na “posebnu autonomiju za sever Kosova”.
Janjić smatra da Beograd ne vodi brigu o Srbima na Kosovu već o teritoriji severa Kosova kao mogućem priključku Srbiji.
“Ako pogledamo politički život, Srpska lista na severu prolazi ali na centralnom delu uvek ima neka opozicija. Za beogradske vladare to je nepoželjni ambijent. Ali realno gledano, Beograd je digo ruke od Srba sa centralnog Kosova u smislu državnih investicija ali ih tretira kao srpsku manjinu, na primer u Sloveniji”, kaže Janjić.
Institucije ćute o ulaganjima u srpske sredine
Radio Slobodna Evropa se obratio Ministarstvu finansija Vlade Kosova sa pitanjem koliko novca je ove godine izdvojeno za realizaciju kapitalnih projekata u srpskim sredinama južno i severno od Ibra ali do objavljivanja ovog teksta odgovor nije stigao.
Nisu odgovorili ni iz Kancelarije za Kosovo Vlade Srbije na upit koliko novca se ulaže u srpske sredine i zašto se gotovo svi veći projekti realizuju u opštinama na severu Kosova.
Inače, za četiri opštine na severu postoji i Razvojni fond, koji je formiran 2013. godine na osnovu Briselskog sporazuma iz 2013. godine.
U njega se sliva novac od taksi sa graničnih prelaza 1 i 31 (Jarinje i Brnjak na severu Kosova) i namenjen je za razvoj četiri opštine na severu Kosova: Severna Mitrovica, Leposavić, Zubin Potok i Zvečan.
Iz Kancelarije Evropske unije na Kosovu nisu odgovorili na pitanje kolika je vrednost tog fonda do sada i koliko je novca otišlo na projekt u opštine na severu Kosova.
