Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) u Srbiji nije odmakla dalje od kamena temeljca, a oni koji se u toj državi izjašnjavaju kao vernici te crkve boje se da će se tenzije odraziti i na njihov život.
Mihajlo Miletić kaže da, kao pripadnik crnogorske nacionalne manjine i vernik CPC, osim povremenih napada na društvenim mrežama, nema nikakvih drugih problema, ali da svaki put kada nosi slavski kolač u hram Srpske pravoslavne crkve (SPC) oseća blagu zebnju da mu lokalni paroh ne zameri što se izjašnjava kao vernik CPC.
CPC ne priznaje nijedna kanonska crkva, ali ima podršku Kijevske patrijaršije. CPC ima podršku dela političke elite u Crnoj Gori i tvrdi vlasništvo nad mnogim crkvama i manastirima koje SPC smatra svojim. Sukob CPC i SPC traje godinama.
Poslednji u nizu desio se u septembru, prilikom ustoličenja mitropolita SPC Joanikija u manastiru na Cetinju, koje se takođe smatra sedištem Crnogorske pravoslavne crkve.
Događaj je bio organizovan uz angažovanje jakih policijskih snaga zbog protesta u kojima je povređeno oko 60 osoba.
Zabrinjavajući rezultati istraživanja
Udruženje „Crnogorski elektori Srbije”, koje okuplja pripadnike crnogorske nacionalne manjine u Srbiji upravo je završilo monitoring društvenih mreža sa fokusom na položaj crnogorske nacionalne manjine i vernika CPC u Srbiji.
RSE je rečeno da su njegovi rezultati u najmanju ruku zabrinjavajući i upozoravajući.
Istraživanje je rađeno posle sukoba izazvanih ustoličenjem mitropolita Joanikija u Crnoj Gori.
„Od 30.000 impresija o Crnogorcima u Srbiji, više od 75 odsto je negativno. To pokazuje kakvo se javno mnjenje formira i u kakvoj atmosferi živimo. Naravno da će u takvoj atmosferi i normalni ljudi da kažu pa šta vi Crnogorci još hoćete. To može imati žestoke i loše posledice”, kaže Mihajlo Miletić, koji je i član tog udruženja.
Miletić ocenjuje i da je “vera nadnacionalna” i da pravoslavci i u Srbiji i u Crnoj Gori, ili negde drugde, mogu da se zajedno mole u svakoj pravoslavnoj crkvi i da ne bi trebalo da se u XXI veku zbog crkve dele i svađaju.
“Nažalost, mnogo je i onih koji ne misle tako”, kaže on.
Miletić kaže da je za njega, Crnogorca koji je rođen i živi u Srbiji, važnije pitanje kako će se događaji u Crnoj Gori reflektovati na odnose dva naroda koja bi, kako ističe, trebalo da se najviše paze, vole i oslanjaju jedni na druge.
„Sva ova događanja imaju loše posledice na odnose dve države i dva naroda i to je pitanje koje treba da nas sve najviše brine”, kaže Miletić i dodaje da je jedan od uzročnika sadašnjeg stanja u Srbiji i u Crnoj Gori odsustvo dijaloga na svim nivoima.
„Kultura dijaloga je potpuno zapostavljena i došli smo u situaciju da nemamo dijaloga ni na jednu društvenu temu, ma koliko da je ona važna”, kaže Miletić.
Crnogorska pravoslavna crkva nije upisana u Registar koji vodi Ministarstvo pravde Srbije.
U vojvođanskom mestu Lovćenac, koje se smatra „prestonicom” crnogorske dijaspore, u leto 2008. godine položen je kamen temeljac na hramu Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) Svetog Ivana Crnojevića. Početak radova osveštao je mitropolit Mihailo, poglavar CPC.
Tada je CPC u Srbiji imala dve eparhije – u Novom Sadu i Lovćencu, jednog sveštenika i oko hiljadu vernika. Međutim, izgradnja hrama u Lovćencu, mestu u kome većinu stanovništva čine Crnogorci, nije odmakla dalje od kamena temeljca, CPC više nema sveštenika, a ne zna se ko su starešine nekadašnjih eparhija.
Jedina opština u Srbiji u kojoj se govori crnogorski
Lovćenac je mesto u opštini Mali Iđoš, 140 kilometara severno od Beograda. To je jedina opština u Srbiji u kojoj je crnogorski jezik u službenoj upotrebi, ravnopravno sa mađarskim i srpskim.
U Lovćencu živi oko 3.500 stanovnika od kojih su oko 2.000 Crnogorci. Oni su zadržali svoje običaje, kulturu i tradiciju, skoro svi pišu i govore na crnogorskom jeziku, ali uglavnom izbegavaju da govore o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i njenim odnosima sa Srpskom pravoslavnom crkvom u Srbiji.
Nenad Stevović, predsednik Udruženja Crnogoraca Krstaš u Srbiji, koji je pokretač i pokrovitelj svih akcija u Lovćencu, uključujući i izgradnju hrama, nije odgovarao na pozive i SMS poruke RSE o položaju vernika CPC u Vojvodini i prekidu radova na izgradnji crkve u tom mestu.
U Nacionalnom savetu Crnogorske nacionalne manjine RSE je istaknuto da verska pitanja nisu u delokrugu rada nacionalnih saveta i, kako je rekla Lidija Kilibarda, zadužena za kontakte sa medijima, ni predsednik Dragoljub Milović, ni njegov zamenik Ljubiša Simović „u ovom trenutku nisu u prilici da govore o tim pitanjima”.
„To je isuviše osetljiva tema u ovom teškom trenutku u kome se nalazi naša crkva i ovde i u Crnoj Gori. Obični ljudi se plaše da se mržnja među vernicima dve crkve iz Crne Gore ne prenese ovde, a naši politički predstavnici i, uopšte javne ličnosti, se plaše da se ne zamere nekome iz vlasti u Beogradu i na Cetinju. Mislim da se sve vrti oko para i vlasti, zbog kojih se zloupotrebljavaju i vera i nacija i narod”, kaže Crnogorac iz Lovćenca koji je insistirao da ostane anoniman.
Od čega se strahuje?
Goran Kaluđerović, predsednik Udruženja „Polis” iz Vrbasa u blizini Lovćenca u Vojvodini, koje okuplja filozofe, sociologe i politikologe, smatra da aktuelna verska polarizacija između vernika kanonski nepriznate Crnogorske pravoslavne crkve i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori može imati dugoročne negativne posledice i u sredinama u Srbiji sa pretežno crnogorskim stanovništvom.
„Sigurno je da određeni broj građana u Srbiji, a posebno u Vojvodini, koji se osećaju kao Crnogorci, kao takvi žele da imaju svoj religijski identitet preko CPC. Ja ne znam da li u ovom trenutku u Srbiji, a i u Vojvodini postoji ijedan hram CPC, a mislim da ne postoji. Takođe je aktuelno i pitanje ljudskih resursa, odnosno sveštenika koji bi crnogorski verski identitet širili u Vojvodini”, kaže Kaluđerović za RSE
On dodaje da ne zna zašto je to tako, ali da je ubeđen da sve probleme te vrste treba da rešavaju SPC i CPC “u duhu bratske ljubavi i bez mešanja politike”.
„Ideja da se bude ono što se hoće u identitetskom smislu ne bi trebalo da bude prepreka da se svako verski slobodno izražava i u Srbiji i u Crnoj Gori, ali očigledno je da svaki oblik identitetske samosvojnosti izaziva otpor onih kojima su reči demokratija, ljudska prava, sloboda i sloboda verskog izražavanja potpuno strane i nerazumljive”, naglasio je Kaluđerović.
Sagovornik RSE smatra da bi se jačanje verske netolerancije i dalja polarizacija među vernicima iste crkve u Srbiji i Crnoj Gori moglo preduprediti tolerantnijim pristupom problemima nacionalne i verske autentičnosti.
„Sve što se sada događa na tom planu je plod potrebe da se ima ta vrsta autentičnosti, koja će se zatvoriti u nacionalne okove u kojima će se crkveno i nacionalno identifikovati.”
Ko postoji po srpskom zakonu?
Ministarstvo pravde Republike Srbije nije odgovorilo na upit RSE sa pitanjima vezanim za status Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji.
Ustav Republike Srbije garantuje slobodu veroispovesti i pravo na promenu vere, kao i jednakost svim verskim grupama. Ustav zabranjuje uspostavljanje državne religije i podsticanje verske mržnje.
Zakon predviđa poseban tretman za sedam tradicionalnih crkava, a u tu grupu svrstane su Srpska pravoslavna crkva, Rimokatolička crkva, Slovačka evangelistička crkva u Srbiji, Reformatska hrišćanska crkva u Srbiji, Evangeličko hrišćanska crkva u Srbiji, Islamska zajednica i Jevrejska zajednica.
Prema zakonu, tradicionalne crkve su oslobođene poreskih obaveza i imaju pravo da obavljaju verske službe u vojsci.
Samo registrovane crkve mogu da grade nove bogomolje, da poseduju imovinu, da se prijave za restituciju imovine, da dobijaju sredstva od države za svoje aktivnosti.
