Autor: Frud Bezhan
Rastuća financijska moć talibana mogla bi učiniti militantnu grupu imunom na pritisak međunarodne zajednice dok pregovara o svojoj ulozi u poslijeratnom Afganistanu, ukazuje povjerljivi izvještaj koji je naručio NATO, a u čijem je posjedu Radio Slobodna Evropa (RSE)
Talibani su "postigli, ili su blizu postizanja, financijske i vojne nezavisnosti", scenarij je koji bi sunitskoj ekstremističkoj grupaciji mogao dopustiti da se odrekne ključnih obveza koje je preuzela u okviru mirovnog plana uz posredovanje SAD-a, s ciljem okončanja 19-godišnjeg rata, upozorava se u izvještaju.
„Ta finansijska nezavisnost omogućava afganistanskim talibanima da samofinansiraju svoju pobunu bez potrebe za podrškom vlada ili građana drugih zemalja“, kaže se u izvještaju, urađenom na osnovu intervjua sa visokim talibanskim operativcima, afganistanskim zvaničnicima i stranim stručnjacima.
„Takođe, nesumnjivo, pruža osiguranje za kontinuirani odnos talibana sa drugim terorističkim grupama sa popisa, uključujući (Al-Kaidu).
“Talibani su poslednjih godina proširili svoju finansijsku moć povećavanjem profita od ilegalne trgovine drogom, ilegalnog rudarstva i izvoza, navodi se u izvještaju, uz procjenu da je grupacija u posljednjoj finansijskoj godini (koja se završila u martu 2020. godine) zaradila vrtoglavih 1,6 milijardi dolara.
Rastuću monetarnu moć talibana nadgledao je Mullah Mohammad Yaqoob, novi i ambiciozni vojni šef koji je preuzeo finansiranje grupe. Mladi Yaqoob, sin pokojnog talibanskog duhovnog vođe Molah Mohamada Omara, takođe želi da preuzme vođstvo ekstremističke grupe, kaže se u izvještaju.
Cilj Mullah Yaqooba je „postizanje nezavisnosti afganistanskih talibana, odnosno iskorišćavanje potencijala za zaradu u regionima pod njegovom vojnom kontrolom, što bi mu omogućilo da djeluje bez potrebe za spoljnom finansijskom, političkom ili vojnom podrškom “, kaže se u izvještaju.
Izvještaj, koji je napisala istraživačica i novinarka Lynne O’Donnell, upozorava da bi rastuća finansijska moć talibana mogla „da ih stavi van dometa pritiska da ispoštuju obaveze prekida veze sa (Al-Kaidom) i drugim terorističkim grupama“.
„Ukoliko se ne preduzmu globalne mjere, talibani će ostati izuzetno bogata organizacija, sa samoodrživim tokom finansiranja i vanjskom podrškom zemalja u regionu“, upozorava se.
„Njihova uloga destabilizujuće sile, ne samo u Južnoj Aziji, već i na globalnom nivou, biće poboljšana samo povlačenjem Sjedinjenih Država iz afganistanskog scenarija i njihovim očekivanim povratkom na vlast u Kabulu“.
Iako stručnjaci vjeruju da Mullah Yaqoob podržava mirovni sporazum, nejasno je kakav bi uticaj promjena rukovodstva na talibanskom vrhu mogla imati na mirovni proces.
Izvještaj je završen prije početka formalnih mirovnih pregovora između talibana i afganistanske vlade koji su započeli u zalivskoj državi Katar, 12. septembra.
Dugo očekivani pregovori dio su značajnog sporazuma potpisanog između Sjedinjenih Država i talibana u februaru.
Prema sporazumu, međunarodne snage povući će se iz Afganistana do maja 2021, u zamjenu za protivterorističke garancije od strane talibana, koji su se obavezali da će pregovarati o trajnom prekidu vatre i sporazumu o podjeli vlasti sa afganistanskom vladom.
Širenje izvora keš novca
Mullah Yaqoob je bio praktično nepoznat do 2015. godine, kada su talibani potvrdili smrt njegovog oca, Mullah Omara, koji je umro dvije godine ranije u Pakistanu.
Od tada, ambiciozni se Mullah Yaqoob vinuo u talibanskim redovima. Učvrstio je vlast, nakon neuspjelih pokušaja da naslijedi oca te godine, prvo postajući zamjenik lidera prije nego što je nedavno dobio moćno mjesto vojnog šefa.
Znakovito je da je Mullah Yaqoob uspio da obezbjedi kontrolu nad većinom od talibanske ogromne finansijske mreže, uspostavljajući finansijsku komisiju 2016. godine kako bi prihode doveo do maksimuma i podržao svoju kandidaturu za vođstvo grupacije.
Pod rukovodstvom Mullah Yaqooba, talibani su se "namjenski uselili u regione Afganistana sa eksploatabilnim mineralnim resursima gdje su mogli graditi svoj finansijski kapital, prema sopstvenom priznanju, mimo njihovih očekivanja", kaže se u izvještaju.
Ključ je bio u „prečišćavanju metoda oporezivanja i izgradnji izvoznih tržišta kroz odnose sa veleprodajnim i izvoznim preduzećima širokog spektra proizvoda, od uglja i soli do dragog kamenja, uključujući rubine i smaragde“.
Otkako je Mullah Yaqoob preuzeo kontrolu nad talibanskim finansijama, militantna grupa proširila je prihode sa nešto manje od milijarde na 1,6 milijardi dolara- prema autorovim intervjuima sa tri visoko rangirana talibana sa sjedištem u pakistanskom gradu Kuetta, na jugozapadu, za koje se navodi da su usko povezani sa finansijskom komisijom grupacije.
Analiza prihoda pod kontrolom Mullah Yaqooba, koju su obezbjedili talibanski izvori, pokazuje da je militantna grupa tokom prošle finansijske godine zaradila oko 464 miliona dolara od rudarstva, 416 miliona od droge, 240 miliona od stranih zemalja i pojedinaca, dodatnih 240 miliona od izvoza , 160 miliona dolara od poreza i 80 miliona od nekretnina.
Navedeni talibanski prihodi od 1,6 milijardi dolara odgovaraju podacima koje je dostavio Odbor za sankcije Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, a u kojima se u maju navodi da se zarada grupacije „kreće od 300 miliona do više od 1,5 milijardi dolara godišnje“.
Ključ porasta prihoda bila je dobit od rudarstva koja je porasla sa 35 miliona dolara u 2016. na 464 miliona u 2020. godini, rekao je jedan od intervjuisanih talibana, koji je dodao da su Kina i Ujedinjeni Arapski Emirati najveći kupci sirovina.
Ilegalna trgovina opijumom takođe je ostala glavni izvor prihoda za talibane. Otprilike 90 posto svjetskog heroina dolazi iz doline rijeke Helmand, talibanskog uporišta u južnom Afganistanu.
Talibani oporezuju farmere sa poljima maka, a takođe su uključeni u trgovinu narkoticima u susjednim zemljama, odakle završavaju u Evropi i Sjevernoj Americi.
„Iako ovi napori da kontroliše i proširi finansijsku moć organizacije znače da ovi planovi mogu, prema riječima njemu bliskih zvaničnika, biti finansirani u iznosu od gotovo 2 milijarde dolara godišnje“, kaže se u izvještaju.
Spoljna podrška
Uprkos poslovnom carstvu od milijardu dolara, ključ pobune talibana bila je spoljna podrška.
Povjerljivi izvještaj NATO-a kaže da Mullah Yaqoob pokušava da okonča tu zavisnost finansijskom samodovoljnošću.
„Talibani su razvili svoje aranžmane za finansiranje kako bi postali nezavisni politički i vojni entitet“, kaže se u izvještaju.
Pakistan, glavni sponzor talibana, odavno je optužen za utočište i pomoć militantima.
Veze Pakistana sa talibanima datiraju iz devedesetih godina prošlog vijeka, kada je militantima davao oružje, pružao obuku i obavještajne podatke. Vlada u Islamabada je bila jedna od samo tri zemlje koje su priznale talibanski režim kao vladu Afganistana.
Nakon pada režima 2001. godine, mnogi talibanski lideri sklonili su se u Pakistan.
Posmatrači kažu da Pakistan vidi talibane kao polisu osiguranja za postizanje svojih dugogodišnjih strateških ciljeva u Afganistanu - uspostavljanjem pro-pakistanske vlade u Kabulu i ograničavanjem uticaja svog suparnika Indije, koja ima bliske veze sa Kabulom.
Susjedni Iran potvrdio je da ima kontakte s talibanima, ali insistira da oni služe za osiguravanje bezbjednosti iranskih građana u Afganistanu i podsticanje mirovnih pregovora.
Američki zvaničnici optužili su Teheran da pruža različitu podršku talibanima- navod koji on negira.
U izvještaju objavljenom u novembru 2019. godine, američka odbrambena obavještajna agencija (DIA) navodi da Iran talibanima pruža političku i materijalnu podršku, kao i obuku.
Rusija je kazala da je uspostavila kontakte s talibanima posljednjih godina zbog zajedničke prijetnje koju predstavlja militantna grupa Islamska država (IS) u Afganistanu. Ali, Sjedinjene Države optužile su Rusiju za naoružavanje talibana, što druga strana negira.
U protekle dvije godine Moskva je bila domaćin dvije međunarodne konferencije o afganistanskom mirovnom procesu, pozivajući talibanske lidere i članove afganistanske opozicije.
U julu su američki mediji izvjestili da je ruska vojna obavještajna služba ponudila tajne premije talibanima ako u Afganistanu ubiju pripadnike američkih trupa ili vojnike zemalja članica NATO-a. Moskva i talibani negirali su izvještaje, koji su se zasnivali na nepotvrđenim američkim obavještajnim procjenama.
U međuvremenu, talibani dobijaju značajna sredstva iz Pakistana, Irana i nekoliko zemalja Zaliva, uključujući Saudijsku Arabiju, Ujedinjene Arapske Emirate i Katar.
Izvještaj Savjeta bezbjednosti UN iz maja 2018. kaže da „regija Zaliva takođe ostaje važna za talibane kao mjesto gdje se može oprati prihod od droge“ kroz „mrežu pojedinaca, kompanija, džamija i medresa, (i) raznih dobrotvornih fondacija“.
Strano finansiranje obezbjeđuje značajan dio prihoda talibana i moglo bi da bude „čak 500 miliona dolara godišnje“, izvjestio je BBC 2018. godine. Citirani izvještaj CIA iz 2008. godine navodi da su talibani iz stranih izvora dobili 106 miliona dolara, „ posebno iz zalivskih država “.
"Generacijska tranzicija"
Proširenje finansijske moći talibana takođe je dio pokušaja Mullah Yaqooba da pojača svoju želju da postane vrhovni vođa talibana.
Mullah Yakoob je „spretno i oportunistički iskoristio bolest starijih talibanskih lidera, COVID-19, da proširi svoju kontrolu nad organizacijom“, kaže se u izvještaju.
Talibanski lider Haibatullah Akhunzada i Sirajuddin Hakkani, zamjenik lidera talibana i šef mreže Hakkani - moćne talibanske frakcije- teroristička organizacija po SAD – zaraženi su korona virusom, prema izvještajima.
Talibanski zvaničnici porekli su izvještaj magazina Foreign Policy, koji se poziva na neimenovane talibanske zvaničnike, da je Mullah Akhundzada dobio COVID-19 i da je možda umro, dok je bio na liječenju u inostranstvu.
Mullah Yakoob „sada ima i finansijsku i vojnu moć, i sve dok je u stanju da to konsoliduje prije očekivane serije šura ili konsultativnih sastanaka, krajem 2020. godine, vjerovatno će biti formalno potvrđen kao vrhovni vođa talibana “, kaže se u izvještaju.
Prestiž, da je najstariji sin Mula Omara, takođe je podigao njegov položaj među talibanskim komandantima na terenu kao i njegovo djelo.
Ali, pokušaji Mulllah Yakooba da postane vođa mogli bi da izazovu borbu za moć, kaže se u izvještaju, sa vjerovatnoćom prelivanja u nasilje i skretanja „pažnje sa mirovnog procesa sa administracijom u Kabulu“.
Stručnjaci opisuju Mullah Yakooba kao dio relativno umjerenog tabora koji favorizuje prekid rata.
Podržava ga Mula Abdul Gani Baradar, suosnivač talibana i bivši zamjenik Mula Omara. Baradar, koji je proveo godine u pakistanskom zatvoru, politički je šef talibana i bio je glavni pregovarač u razgovorima sa Sjedinjenim Državama koje su izradile sporazum.
Ali izvještaj upozorava da uspon Mullah Yakoob-a „nagovještava generacijski prelaz iz„ stare garde “Mullah Omara u oportunističku i, možda, brutalniju kohortu.
Teroristički partneri
Finansijsko osamostaljivanje talibana osiguralo bi to da „talibani nisu podložni (spoljnom) pritisku“, upozorava se u izvještaju, dodajući da bi militanti mogli da odustanu od obaveza koje su preuzele prema mirovnom planu koji vode SAD.
To uključuje obećanje da će, prema sporazumu između SAD-a i talibana, zaustaviti terorističke grupe, uključujući Al-Kaidu, da koriste Afganistan kao sigurno utočište za planiranje napada.
Ali, izvještaj Pentagona, u julu, kaže da Al-Kaida održava „bliske veze“ sa talibanima, dodajući da teroristička mreža „rutinski podržava i sarađuje sa pripadnicima talibana na nižim nivoima u njihovim naporima da potkopa afganistansku vladu i održava trajni interes za napade na američke snage i zapadne ciljeve u regionu “.
Izveštaj UN-a objavljen u junu kaže da su Al-Kaida i talibani "i dalje bliski- odnosi su zasnovani na prijateljstvu, istoriji zajedničke borbe, ideološkoj simpatiji i međusobnim brakovima".
U izvještaju se dodaje da su se talibani „redovno konsultovali“ sa Al-Kaidom tokom pregovora sa Sjedinjenim Državama i „nudili garancije da će poštovati njihove istorijske veze“.
Povjerljivi izvještaj NATO-a takođe kaže da su talibani ušli u pregovore sa afganistanskom vladom u „partnerstvu sa svojim tradicionalnim saveznicima u drugim organizacijama koje su Ujedinjene nacije i Sjedinjene Države, formalno proglasili kao terorističke grupe, uključujući Al-Kaidu“.
„Talibani su svojim riječima i postupcima jasno stavili do znanja da nemaju namjeru da se odreknu saveza sa (Al-Kaidom) ili drugim džihadističkim organizacijama,“ dodaje se u izvještaju.
„Kao rezultat toga, Afganistan će vjerovatno ponovo postati prostor bez uprave (vlasti), sličan onom koji je vladao do napada (Al-Kaide) na Sjedinjene Države 11. septembra 2001“.
Da bi spriječio Afganistan da postane „ prostor bez uprave za nasilni džihadizam koji prijeti regionu i ostatku svijeta“, izveštaj kaže da NATO mora prvo djelovati tako da „zaustavi talibanske aktivnosti koje stvaraju bogatstvo“.
Takođe poziva transatlantsku alijansu da ne briše sve talibanske ličnosti i njihove saradnike sa lista sankcija UN-a, da proširi sankcije na preduzeća i pojedince koji olakšavaju talibansko finansiranje i da podrži svjetski embargo na ilegalne afganistanske proizvode.
*Frud Bezhan je dopisnik RSE koji pokriva Avganistan, Iran i Pakistan.
