U Zvečanu, opštini sa većinskim srpskim stanovništvom na severu Kosova, Srbija i Srpska pravoslavna crkva (SPC) na površini od oko 15 hektara privode kraju izgradnju 300 stambenih jedinica u sklopu naselja “Sunčana dolina”, namenjenog raseljenim licima iz srpske zajednice sa Kosova. O izgradnji naselja vrednog 14 miliona eura, malo ko pristaje da govori.
Zvanična Priština navodi da nema dokaze da je ovo naselje dobilo potrebne dozvole od lokalne samouprave.
Inače, pitanje povratka raseljenih nakon rata na Kosovu 1999. tema je dijaloga Kosova i Srbije u Briselu oko koje su se premijer Kosova Avdulah (Avdullah) Hoti i predsednik Srbije Aleksandar Vučić, na sastanaku 7. septembra usaglasili, ali nisu objavili detalje.
Na osnovu podataka UNHCR-a iz 2016, veruje se da je raseljenih van Kosova 107.000, od kojih je 88.000 u Srbiji, više od 1.400 u Crnoj Gori i preko 600 osoba u Severnoj Makedoniji.
Ko su novi stanari?
Ljiljana Perić iz Kosova Polja kod Prištine od 1999. godine sa svojom porodicom živi kao raseljeno lice u susednoj Gračanici, opštini sa većinskim srpskim stanovništvom, na oko 20 kilometara od Prištine.
Ona navodi, u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) da je njen stan u Kosovu Polju uzurpiran, te dodaje da se obraćala gotovo svim nadležnim institucijama za pomoć oko rešavanja stambenog pitanja, ali do sada niko nije imao sluha za njene probleme.
Perić takođe priča da su predstavnici Komesarijata za izbeglice i migracije Republike Srbije i predstavnici privremenog opštinskog organa Priština, koji funkcioniše u institucionalnom sistemu Srbije, nedavno posetili raseljene koji su smešteni u kolektivnom centru u Gračanici, kako bi popisali sve one koji žele da apliciraju za stambene jedinice koje se grade u okviru povratničkog zvečanskog naselja “Sunčana dolina“.
“Pitali su ko hoće da aplicira za tamo, ja sam se prijavila. Zašto ne bih otišla da živim tamo, znate vi u kakvim uslovima mi živimo ovde”, kaže Perić.
Stambene jedinice u naselju “Sunčana dolina”, kojima upravlja privremeni opštinski organ Zvečan, ne prodaju se nego ustupaju raseljenim licima, u cilju rešavanja pitanja stanovanja socijalno ugroženih i raseljenih lica sa Kosova.
U tom duhu, prilikom crkvenog rituala, osvećenja kamena temeljca za izgradnju hrama u “Sunčanoj dolini” početkom juna, vladika SPC Teodosije je naglasio da se to naselje gradi za one Srbe koji žele da ostanu da žive na prostoru Kosova, kao i za one “koji su morali iz raznih krajeva da izbegnu, a ne mogu više u svoje domove da se vrate”.
Kako je građena ‘Sunčana dolina’
Sporazum o izgradnji povratničkog naselja “Sunčana dolina” 2015. godine su potpisali kancelarija za Kosovo Vlade Srbije, Eparhija raško-prizrenska SPC i privremeni opštinski organ Zvečan koji funkcioniše u okviru srpskog sistema. Na čelu tog organa je Ivan Todosijević, inače bivši ministar za administraciju lokalne samouprave u Vladi Kosova iz redova Srpske liste, većinske partije Srba na Kosovu.
Naselje se gradi od juna 2016. godine a do sada je izgrađeno više od 250 stambenih jedinica. Privode se kraju i radovi na izgradnji vrtića, crkve, te ostalih pratećih sadržaja.
Na osnovu dostupnih informacija na veb stranici ovog naselja, šira lokacija obuhvata prostor od 24 hektara zemlje ali je na površini od oko 15 hektara planirana izgradnja oko 300 stambenih jedinica u kojima će biti smešteno oko 1.500 raseljenih lica sa Kosova, a koja imaju prebivalište ili boravište u Srbiji, Crnoj Gori i u drugim državama Zapadnog Balkana.
Kakav je stav kosovskih institucija?
Iz Ministarstva ekonomije i zaštite životne sredine u Vladi Kosova, u čiji sektor spada i prostorno planiranje, tvrde da se radovi na izgradnji naselja “Sunčana dolina” izvode bez dozvole kosovskih vlasti.
Glavni inspektor u ovom ministarstvu Bedri Haljimi (Halimi) navodi da je nadležno ministarstvo tražilo od odeljenja za urbanizam u opštini Zvečan potrebne dokumente o izgradnji ovog naselja, ali ta dokumentacija im do sada nije dostavljena.
„Pošto ovo odeljenje nije odgovorilo na zahtev za dostavljanje dokumentacije za izgradnju, inspekcija je pokrenula postupak na sudu protiv tog odeljenja“, rekao je Haljimi za RSE.
Iako je prošlo više od dve godine otkako je slučaj predat sudu, Ministarstvo ekonomije i zaštite životne sredine još nije dobilo nikakav odgovor. Na pozive nisu odgovorili ni Vučina Janković, gradonačelnik kosovske opštine Zvečan, ni Ivan Todosijević, predsednik privremenog organa Zvečan u srpskom sistemu.
Šef Kancelarije za zajednice i povratak u opštini Zvečan, koja funkcioniše u kosovskom sistemu, Ljuljzim (Lulzim) Peci ocenjuje da je pitanje izgradnje naselja "Sunčana dolina " prešlo na centralni nivo.
"To je nadležnost Ministarstva. Ministarstvo i Vlada su svesni svega. Dakle, ovo pitanje je prevazišlo nadležnosti lokalnog nivoa", rekao je Peci za RSE.
On objašnjava da ovaj projekat realizuju srpske paralelne strukture, te da Kancelarija za zajednice i povratak nije mogla ništa da uradi.
„Ništa nije urađeno kroz tela Republike Kosovo“, naveo je kratko Peci.
RSE je pokušao da dobije više informacija o tome iz ureda premijera, ali oni su odbili da komentarišu. I u Ministarstvu za zajednice i povratak, u čijoj je nadležnosti sam proces povratka, ćute. Na čelu tog ministarstva je Dalibor Jevtić iz Srpske liste.
Oglasio se i premijer Hoti
Premijer Kosova Avdulah Hoti je prethodno, krajem jula ove godine, izjavio da neće dozvoliti sprovođenje projekata na severu koje finansira Srbija, a koji su u suprotnosti sa kosovskim zakonima. On je na jednom dnevnom događaju u Prištini ocenio da je na severu Kosova bilo mnogo akcija koje nisu urađene u skladu sa kosovskim zakonima.
“Znam da imamo poteškoća u potpunom sprovođenju zakona u tom delu zemlje, ali tog zahteva se nikada nećemo odreći i nećemo dozvoliti da situacija ide tim putem“, rekao je Hoti.
U vreme početka izgradnje naselja “Sunčana dolina” u Zvečanu 2016. godine, tadašnji premijer Kosova Isa Mustafa je poručio da se neće dozvoliti ova izgradnja, jer za to ne postoji dozvola. No radovi su nastavljeni.
U isto vreme, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja Kosova, na čijem je čelu tada bio Ferid Agani, saopštilo je da ih niko nije informisao, niti konsultovao o izgradnji naselja i da je odluka o njegovoj izgradnji protivzakonita, pošto nadležni opštinski organi nisu izdali građevinsku dozvolu.
Prethodno je potpredsednik Demokratske partije Kosova Enver Hodžaj naveo da je izgradnja povratničkog naselja „Sunčana dolina“ u opštini Zvečan, pokušaj „kolonizacije“ i promene etničke strukture na severu Kosova.
„Srbija nastavlja s projektima kolonizacije kojim se menja etnička struktura na severu Kosova. Ove opasne akcije stvaraju napetost, nestabilnost i etnički sukob. EU mora odmah da kazni i blokira takva dela”, naveo je Hodžaj.
Ko podiže ‘Sunčanu dolinu’?
Inače, u Srbiji je marta 2016., tri meseca pre početka izgradnje povratničkog naselja “Sunčana dolina”, registrovana kompanija pod nazivom Sunčana dolina d.o.o,, odnosno Društvo sa ograničenom odgovornošću Sunčana dolina Gračanica.
Prema podacima koji su upisani u Agenciji za privredne registre u Srbiji, Sunčana dolina d.o.o. je u vlasništvu Eparhije raško prizrenske SPC. Kao delatnost kompanije se navodi “Iznajmljivanje vlastitih ili iznajmljenih nekretnina i upravljanje njima”. Direktor kompanije je Slobodan Mihajlović, koji je direktor projekta Sunčana dolina, predsednik nadzornog odbora je Teodosije Šibalić (vladika Teodosije), dok su članovi Aleksandar Radovanović, Borislav Tajić, Savo Šmigić, Milosav Gvozdović.
Iz Eparhije raško prizrenske su za RSE naveli da će na pitanja oko vlasništva nad kompanijom Sunčana dolina d.o.o. odgovoriti njihov pravni tim, ali do objavljivanja ovog teksta odgovor nije stigao.
Inače, prema planu Marti Ahtisarija za rešavanje konačnog statusa Kosova iz 2007., na osnovu kojeg je 2008. proglašena nezavisnost Kosova, SPC na Kosovu je “isključivi vlasnik svoje imovine na Kosovu, sa isključivim diskrecionim pravom da upravlja svojom imovinom i pristupa svojim objektima”.
Profesor i stručnjak za ustavna pitanja Riza Smaka napominje da SPC na Kosovu može da gradi verske objekte koji su u službi crkve. On, međutim, ističe da SPC nema prava da gradi stambena naselja.
"Ovo je zloupotreba, jer se ne radi o verskim objektima već o pojedinačnim građanskim interesima, u ovom slučaju o grupi. Insistira se na tome da se izvrši kolonizacija tu i tamo na Kosovu", ocenjuje Smaka u izjavi za RSE.
Inače, sredinom 2019. godine, na osnovu rešenja Vlade Srbije, Komisija za izbor korisnika je raspisala i javni poziv za raspodelu jednog dela stambenih jedinica u povratničkom naselju “Sunčana dolina” a koje su namenjene socijalno ugroženim raseljenim licima. Međutim, još uvek nije počelo useljavanje.
