Падот на владата на Башар ал Асад од рацете на бунтовниците, вклучително и фракциите поддржани од Анкара, практично ја направи Турција доминантен странски актер во Сирија на сметка на Иран и нејзиниот сојузник Русија.
Турција и Иран со години се натпреваруваат за влијание на Јужен Кавказ и се чини дека ова ривалство сега се прошири и на истокот.
„Исламската република имаше значителни сомневања за турското влијание во Сирија, било да е тоа економско, политичко или воено, уште долго пред падот на Асад. Но, со загубата на единствениот државен сојузник на Иран во регионот, овие грижи ќе се зголемат“, рече Бехнам Талеблу, ирански аналитичар во Фондацијата за одбрана на демократиите (ФДД) со седиште во Вашингтон.
Сепак, експертите велат дека зголемениот профил на Турција во Сирија на штета на Иран не мора да значи дека односите Анкара-Техеран ќе бидат значително погодени.
Што сака Турција?
Од почетокот на сириската граѓанска војна во 2011 година, Иран и Русија го поддржуваа Асад, додека Турција ги поддржуваше бунтовничките групи кои се противат на неговото владеење.
На Иран му требаше Асад да остане на власт за да може да ја искористи Сирија како место за финансирање и вооружување на своите полномошници и партнери, особено либанската група Хезболах.
Хезболах е и вооружена група и политичка партија која контролира голем дел од јужен Либан. ЕУ не го стави на црната листа неговото политичко крило, туку само вооруженото. Политичката партија Хезболах има места во либанскиот парламент.
За Русија, владеењето на Асад значеше дека Москва може да ја задржи својата воздухопловна база Хмејмим и поморската база во Тартус, што и овозможија полесен пристап до Блискиот Исток, Северна Африка и Средоземното Море.
Анкара сакаше влада во Сирија која ќе биде поусогласена со нејзината регионална визија и политики, особено оние што ќе ги ограничат курдските групи во североисточна Сирија.
Коалицијата на курдски партии, вклучително и Партијата за демократска унија (ПДУ), ја предводи Автономната администрација на северна и источна Сирија.
Вооруженото крило на ПДУ, Единиците за заштита на народот (ЕЗН), ги предводи Сириските демократски сили (СДС) поддржани од САД.
„Турција имаше три главни грижи во Сирија: борба против ЕЗН, овозможување враќање на сириските бегалци во Сирија и спречување на понатамошен бран на бегалци во Турција“, рече Дарија Исаченко, експерт за Турција во германскиот институт за меѓународни и безбедносни прашања.
Падот на Асад на 8 декември го спречи приливот на бегалци во Турција, но „првите две грижи остануваат“, додаде Исаченко.
Со Сирија сега практично управува организацијата Хајат Тахрир ал-Шам (ХТШ) која е означена од САД за терористичка и нејзините сојузници, од кои некои се поврзани со Турција, ривалот на Иран.
Исаченко вели дека растечкото влијание на Турција во Сирија би можело дополнително да ја зајакне нејзината позиција во Средоземното Море доколку Анкара потпише поморски договор во стилот на Либија со новите власти во Дамаск.
Патот напред
Растот на Турција и ослабената позиција на Иран во Сирија би можеле да имаат последици за случувањата во Јужен Кавказ, каде што Иран, Русија и Турција се борат за влијание.
Експертите велат дека иако разговорите во Астана (формат спонзориран од трите земји за ставање крај на конфликтот во Сирија), можеби се мртви, тие сепак служеле како платформа за управување со различни интереси.
„Координацијата и консултациите за управување со конфликти меѓу Турција и Иран, како и Русија за Блискиот Исток и Јужен Кавказ не треба да бидат исклучени“, рече Исаченко.
Таа додава дека дури и во Сирија, Турција и Иран може да најдат усогласени интереси, како на пример да најдат заеднички противник во Израел, кој се пресели на сириска територија по падот на Асад.
Сепак, некои тврдат дека Техеран ќе се обиде да ја поткопа Турција во Сирија со надеж дека ќе ја врати земјата во нејзината таканаречена „Оска на отпорот“ - лабавата мрежа на регионални сојузници и застапници на Иран.
„Корпусот на Исламската револуционерна гарда ќе бара начини да го врати влијанието во Сирија. Угнетените, расположените и отфрлените локални актери лесно се копираат, особено во државите каде централната власт е слаба“, рече Талеблу.
Курдското прашање
Поддршката на САД за Сириските демократски сили предводена од Курдите е ослабена во последниве години поради комбинација на фактори, вклучувајќи го и повлекувањето на мнозинството американски војници во 2018 и 2019 година и притисокот од сојузникот на Вашингтон во НАТО, Турција.
Анкара, која започна упад во северна Сирија во 2019 година против курдските сили, сега е во силна позиција дополнително да ги предизвика Курдите, велат експертите.
По падот на Асад, бунтовничките групи поддржани од Анкара се судрија со курдските сили и ги зазедоа градовите Манбиџ и Тарафат, кои претходно беа контролирани од Курдите, во близина на границата со Турција.
Владимир ван Вилгенбург, аналитичар од ирачки Курдистан, кој е коавтор на книги за сириските Курди, вели дека присуството на 900-те преостанати американски војници може да им понуди одредена заштита на Курдите, но ситуацијата останува несигурна.
„Новата администрација во Дамаск најверојатно ќе ги претпочита односите со Турција пред Сириските демократски сили. Ситуацијата е тешка за Курдите, освен ако не постигнат договор со ХТШ“.
„Водачот на ХТШ, Ахмад ал-Шара, претходно познат како борецот Абу Мухамед ал Џолани, сака да ги обедини сите вооружени групи во Сирија под едно знаме. Но, ако СДС се приклучи, тоа практично ќе стави крај на курдската автономија во Сирија, заклучува Вилгенбург.
