Ποια εμβόλια αναμένουμε το επόμενο διάστημα; Για ποιους ιούς και παθογόνα εντείνονται οι έρευνες ή προκύπτει ανάγκη επιτάχυνσης των μελετών, δεδομένου πως προκαλούν σημαντικό κίνδυνο; Και πότε αυτά θα είναι έτοιμα να διατεθούν, δημιουργώντας έτσι μια ασπίδα προστασίας από συμπτώματα και επιπλοκές που ταλαιπωρούν ή ακόμα και στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές ανά τον κόσμο;
Τα παραπάνω ερωτήματα δεν είναι ρητορικά, ούτε αναπάντητα, αλλά αντίθετα αποτελούν προτεραιότητα για την επιστημονική κοινότητα. Για παράδειγμα, το 2022, και ιδίως από τον Σεπτέμβριο και μετά, καταγράφτηκε αύξηση στον αριθμό των περιπτώσεων διεισδυτικής νόσου από στρεπτόκοκκο της ομάδας Α σε παιδιά ηλικίας κάτω των 10 ετών. Τότε στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο η αύξηση των κρουσμάτων iGAS σε παιδιά ήταν αρκετές φορές υψηλότερη από τα προπανδημικά επίπεδα για την αντίστοιχη χρονική περίοδο, με αποτέλεσμα να σημάνει «συναγερμός», που υπενθυμίζεται πως ήχησε και στη χώρα μας. Εντούτοις έως και σήμερα δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο.
Εμβολιαστικό… κενό όμως παρατηρείται και για μία σειρά άλλων παθογόνων όπως είναι για παράδειγμα το βακτήριο Κλεμπσιέλα, το οποίο μεταξύ άλλων αποτελεί βασικό ύποπτο για τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και συνεπακόλουθα ισοδυναμεί με μείζονα απειλή. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί ότι εκτιμάται πως 12 από τους 100 νοσηλευομένους σε ελληνικά νοσοκομεία προσβάλλονται από ενδονοσοκομειακά μικρόβια, με την Κλεμπσιέλα να κυριαρχεί, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση της σχετικής λίστας με τα πια συχνά παθογόνα που… φωλιάζουν στα νοσηλευτικά ιδρύματα.
Μοιραία υπολογίζεται ότι ετησίως καταγράφονται περί τους 3.800 θανάτους στα νοσηλευτικά ιδρύματα της χώρας, όταν ο αντίστοιχος αριθμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο ανέρχεται σε 670.000 θανάτους που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με ανθεκτικά παθογόνα. Υπό τα δεδομένα αυτά, εκτιμάται ότι το ετήσιο κόστος των χωρών της Γηραιάς Ηπείρου σε δαπάνες υγείας και χαμένες εργατοώρες αγγίζει περίπου τα 11,7 δισ. ευρώ.
Οπως εντούτοις σημειώνει ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Δημήτρης Παρασκευής, η επιστημονική κοινότητα εργάζεται άοκνα με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας. Εστιάζοντας στα νέα τεκταινόμενα στο πεδίο ανάπτυξης εμβολίων, ο ίδιος σημειώνει ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) πρόσφατα ομαδοποίησε τα παθογόνα με βάση το στάδιο έρευνας, το στάδιο αναφορικά με την αδειοδότηση ενός εμβολίου και τη δυνατότητα ανάπτυξης εμβολίων ή μονοκλωνικών αντισωμάτων, δημιουργώντας έτσι έναν χρήσιμο οδηγό για τα «όπλα» που θα είναι διαθέσιμα στο μέλλον.
Και έπειτα στο κείμενο που ακολουθεί αναλύει όλες τις εξελίξεις στο κρίσιμο αυτό πεδίο.
Η λίστα. Η λίστα αυτή περιλαμβάνει παθογόνα όπως ο HIV, και αυτά που προκαλούν ελονοσία, και φυματίωση – νοσήματα που σχετίζονται περίπου με 2,5 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Η λίστα περιλαμβάνει επίσης και τον στρεπτόκοκκο ομάδας Α που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νόσο και σχετίζεται με 280.000 θανάτους σε παγκόσμια κλίμακα. Μια επιπλέον προτεραιότητα αποτελεί και η Κλεμπσιέλα της πνευμονίας που προκάλεσε 790.000 θανάτους το 2019 και ευθύνεται για το 40% των νεογνικών θανάτων σε χώρες με χαμηλό εισόδημα.
Η νέα προσέγγιση στοχεύει στο να έχουν πρόσβαση «όλοι και παντού» σε εμβόλια που παρέχουν προστασία από σοβαρές ασθένειες. Επίσης, διακατέχεται από τη φιλοσοφία της ανάπτυξης εμβολίων ανεξαρτήτως του οικονομικού οφέλους, προσανατολισμένη στις τοπικές και παγκόσμιες ανάγκες για την υγεία. Αυτό ερμηνεύεται ως εξής: Η ανάπτυξη εμβολίων θα συμπεριλάβει και νοσήματα που αφορούν περιοχές χαμηλού εισοδήματος που στο παρελθόν δεν είχε δοθεί η απαιτούμενη προσοχή.
Μεταξύ των παραγόντων που έλαβαν υπόψη οι ειδικοί για την επιλογή των παθογόνων με σκοπό την ανάπτυξη νέων εμβολίων ήταν και η συμβολή τους στην μικροβιακή αντοχή (AMR), υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη σημασία του ρόλου των εμβολίων στη μείωση των συνεπειών της μικροβιακής αντοχής.
Η επιλογή των 17 παθογόνων που αποτελούν παγκόσμια προτεραιότητα βασίστηκε σε δεδομένα αναφορικά με τις προκλήσεις υγείας που αντιμετωπίζει συνολικά ο πλανήτης. Η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική χρήση των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων για την ανάπτυξη νέων εμβολίων. Η νέα λίστα συμπληρώνει προηγούμενες αντίστοιχες προτεραιοποιήσεις του ΠΟΥ που περιελάμβανε παθογόνα με δυνατότητα πρόκλησης μελλοντικών επιδημιών ή πανδημιών.
Η πρόσφατη πρωτοβουλία, αποκαλούμενη «Εμβολιαστική ατζέντα 2030», περιγράφεται από τον ΠΟΥ ως μια παγκόσμια στρατηγική που βασίζεται σε τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων λαμβάνοντας υπόψη διαφορετικής φύσης και πολλαπλά δεδομένα από διαφορετικές χώρες.
Επειτα από μια αρχική διερεύνηση εντοπίστηκαν περισσότερα από 150 πιθανά παθογόνα για ανάπτυξη νέων εμβολίων. Στη συνέχεια επιλέχθηκαν 26 με βάση κριτήρια ένταξης και τα κριτήρια αποκλεισμού. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν μόνο εκείνα που προκαλούν νοσήματα στον άνθρωπο, για τα οποία η ανάπτυξη εμβολίων ή μονοκλωνικών αντισωμάτων είναι σε φάση κλινικών μελετών, ή για τα οποία η ανάπτυξη εμβολίων απαιτεί περαιτέρω έρευνα για την εφαρμογή στρατηγικών ελέγχου συγκεκριμένων ασθενειών. Επιπλέον, συμπεριλήφθηκαν παθογόνα κατόπιν σύστασης από περιφερειακούς επιστημονικούς συμβούλους του ΠΟΥ.
Ειδικοί εμπειρογνώμονες αλλά και επαγγελματίες χάραξης πολιτικής υγείας αξιολόγησαν τα κριτήρια προτεραιοποίησης για την επιλογή των παθογόνων από μία αρχική λίστα που περιείχε οκτώ κριτήρια. Η ανάλυση συμπεριέλαβε και δεδομένα που αφορούσαν τη συχνότητα των παθογόνων για κάθε περιοχή του ΠΟΥ. Η τελική λίστα προέκυψε από τελική αξιολόγηση των επιμέρους περιφερειακών λιστών αξιολόγησης, καταλήγοντας έτσι στα 17 παθογόνα για τα οποία η ανάπτυξη εμβολίων χρήζει περαιτέρω έρευνας ή πρέπει η έρευνα να ολοκληρωθεί προκειμένου να χορηγηθούν στην κοινότητα.
