Οκτώ το πρωί στο μετρό. Ενας νεαρός διαβάζει το σκληρόδετο βιβλίο του, στηρίζοντας την πλάτη του στην πόρτα του βαγονιού, στον δρόμο για τη δουλειά. Δίπλα του, καθισμένη, μια κοπέλα «σκρολάρει» στο τάμπλετ, το δικό της ηλεκτρονικό βιβλίο.
Από τη μία, ο ήχος από το ξεφύλλισμα της σελίδας που αλλάζει. Από την άλλη, ο ήχος από το νύχι που χτυπά ρυθμικά την μπλε οθόνη. Και οι δύο διαβάζουν. Ο μεν, το παραδοσιακό, έντυπο χειροπιαστό.
Η δε, το σύγχρονο, άυλο, ηλεκτρονικό. Βιβλίο, πάντα, αλλά σε διαφορετική μορφή.
Ηταν περίπου δεκαπέντε χρόνια πριν, όταν το ηλεκτρονικό και ακουστικό βιβλίο μπήκαν για τα καλά και στην ελληνική αγορά.
Οι ειδικές συσκευές ανάγνωσης δεν άργησαν να διαδοθούν. Τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία σταδιακά πολλαπλασιάστηκαν και πλέον μπορεί κανείς να επιλέξει ανάμεσα σε δεκάδες διαφορετικές εφαρμογές πρόσβασης που αφορούν τα e-books και audio books.
Μπορείς, με τον τρόπο αυτό, να ακούσεις το βιβλίο σου την ώρα που οδηγείς.
Μπορείς να βάλεις τα hands free ακουστικά σου και να το απολαύσεις όσο κάνεις το πρωινό σου τζόκινγκ. Το κατεβάζεις στο τάμπλετ, τον υπολογιστή και το κινητό σου και το διαβάζεις ανά πάσα ώρα και στιγμή από όποια συσκευή σε βολεύει.
Μπορείς, όμως, και να το χώσεις βιαστικά στην τσάντα σου πριν φύγεις για τη δουλειά και να διαβάσεις δύο κεφάλαια κάπου στη Λεωφόρο Κηφισίας ή το (πάντα πηγμένο) κέντρο της πόλης, μέσα στο αστικό λεωφορείο.
Είναι αλήθεια πως οι σύγχρονοι Ελληνες χρησιμοποιούν ολοένα και εντονότερα τις ηλεκτρονικές τους συσκευές για να ενημερώνονται και να αλληλεπιδρούν.
Τις επιλέγουν όμως και για να διαβάζουν, βάζοντας στην άκρη το πατροπαράδοτο βιβλίο με το χαρτί και το μελάνι;
Είναι τελικά ικανή η «ευκολία» που προσφέρει η τεχνολογία να κερδίσει έστω και ένα μέρος των φανατικών αναγνωστών;
Οσο συναρπαστικό κι αν μοιάζει το να ακούς κάποιον άλλον να σου διαβάζει το βιβλίο που έχει επιλέξει, όσο εσύ γυμνάζεσαι, μπορεί άραγε αυτή η μέθοδος να αντικαταστήσει την πραγματική εμπειρία της ανάγνωσης;
Αδιαμφησβήτητα το ηλεκτρονικό βιβλίο έχει αποκτήσει και εκείνο τους δικούς του φανατικούς υποστηρικτές.
Εκείνους που το υπερασπίζονται λόγω του – σχεδόν – μηδενικού κόστους παραγωγής, αναπαραγωγής και διάθεσης.
Πράγματι, ένα e-book είναι πάντοτε άμεσα διαθέσιμο, έχει ελάχιστο όγκο μεταφοράς και αποθήκευσης, είναι ευκολότερο στην αναζήτηση και την επεξεργασία, ενώ κάποιοι το χαρακτηρίζουν ακόμη και περισσότερο «οικολογικό» λόγω της ανυπαρξίας υλικού μέσου.
Την ίδια στιγμή, οι λάτρεις του εντύπου σπεύδουν να επισημάνουν τον κίνδυνο αλλοίωσης της αναγνωστικής κουλτούρας.
Να θέσουν ζήτημα αισθητικής, αλλά και ιεροτελεστίας που ξεκινά από την αναζήτηση του σωστού βιβλίου και καταλήγει στο άγγιγμα του εξωφύλλου, την οσμή του μελανιού, την ταξινόμηση στο ράφι, αλλά και το μοίρασμά του με έναν φίλο ή μια φίλη.
Η γενική εικόνα είναι πως, σε πείσμα των ψηφιακών καιρών, οι Ελληνες εξακολουθούν να προτιμούν το έντυπο βιβλίο από το ακουστικό ή το ηλεκτρονικό.
Υπάρχει μεν ένα μικρό ποσοστό του φιλαναγνωστικού κοινού που αγκάλιασε την ψηφιακή μετάβαση, ωστόσο τα γενικά στοιχεία της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής για το 2023 δείχνουν πως η έκδοση βιβλίων στη χώρα μας γίνεται κυρίως στην «παραδοσιακή» τους μορφή.
Με αποτέλεσμα, τα έντυπα βιβλία να αντιπροσωπεύουν το – συντριπτικό – 93,1% του συνόλου της παραγωγής όλων των τύπων βιβλίου στην Ελλάδα.
Συγκεκριμένα από τα συνολικά 11.285 βιβλία όλων των τύπων που εκδόθηκαν στην πιο πρόσφατη καταγραφή του 2023, τα 10.506 εκδόθηκαν στην έντυπη μορφή τους, με τα audiobooks και τα ebooks να ακολουθούν με μόλις 496 και 184 τίτλους αντίστοιχα.
Σύμφωνα, με τα επίσημα στοιχεία του ΟΣΔΕΛ (Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων και Λόγου), σε επίπεδο θεματικών κατηγοριών, τα λογοτεχνικά βιβλία που εκδίδονται υπερτερούν όλων των άλλων κατηγοριών με το ποσοστό να αγγίζει το 54,8% των συνολικών εκδόσεων.
Σταθερά μεγάλη είναι και η ανάπτυξη στην κατηγορία των βιβλίων αυτοβοήθειας (υγεία, σχέσεις, προσωπική ανάπτυξη) και μάλιστα σε μία εποχή όπου τέτοιου είδους θέματα αναλύονται εκτενώς σε κάθε γωνιά του Διαδικτύου.
Με τους αριθμούς να αποδεικνύουν περίτρανα πως το «παραδοσιακό» βιβλίο εξακολουθεί να έχει το δικό του πιστό κοινό και να κερδίζει «άνετα» τη μάχη απέναντι στο ψηφιακό, οι Ελληνες φαίνεται πως αυτό είναι κάτι που θέλουν να το μεταλαμπαδεύσουν και στις επόμενες γενιές.
Απόδειξη το γεγονός ότι ο ένας στους δύο θεωρεί πως το βιβλίο αποτελεί τη νούμερο ένα επιλογή για δώρο σε παιδιά ειδικά την περίοδο των εορτών.
Κι όλα αυτά, τη στιγμή που η τιμή για τα περισσότερα βιβλία εξακολουθεί να κυμαίνεται από τα 15 έως και τα 18-20 ευρώ, ανάλογα με την έκδοση και τη θεματική κατηγορία. Ενα ποσό, δηλαδή, που ναι μεν δεν είναι απλησίαστο, σίγουρα όμως είναι σεβαστό για τον μέσο έλληνα εργαζόμενο.
Πολύ περισσότερο καθώς ο μέσος όρος της τιμής κινείται ανοδικά: από τα 15,63 ευρώ που ήταν το 2019, το 2023 έφτασε να αγγίξει τα 17,10 ευρώ.
Αξίζει να σημειωθεί, τέλος, ότι μπορεί το έντυπο βιβλίο να κερδίζει την πρώτη θέση στην καρδιά του φιλαναγνωστικού κοινού, φαίνεται όμως πως οι ίδιοι αναγνώστες και αναγνώστριες – ή τουλάχιστον οι περισσότεροι από αυτούς/-ές – επιλέγουν να κάνουν τις παραγγελίες τους ψηφιακά.
Πράγματι, αν συγκρίνει κανείς τα επίσημα στοιχεία των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων με τις συνολικές πωλήσεις βιβλίων ετησίων σε ηλεκτρονικά και φυσικά καταστήματα, διαπιστώνει πως ένα ποσοστό άνω του 60% των αντιτύπων πωλούνται πλέον μέσω Διαδικτύου και παραδίδονται κατ’ οίκον.
Το γεγονός αυτό αποδεικνύει πως ο Ελληνας πιθανόν θέλοντας να γλιτώσει χρόνο και μετακινήσεις, έχει περιορίσει τη βόλτα του στο συνοικιακό ή και μεγαλύτερο βιβλιοπωλείο.
Αντιθέτως, παραγγέλνει το βιβλίο και το θέλει «με ένα κλικ» στην πόρτα του – μια τάση που έχει ενισχυθεί (όπως και σε πολλούς άλλους κλάδους) μετά την περίοδο της πανδημίας.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν παράλληλα οι εξαιρέσεις και οι νέες τάσεις, που αποδεικνύουν ότι, αν μη τι άλλο, ο κόσμος των αναγνωστών του βιβλίου «ψάχνεται».
