Τη δεκαετία του 1990, σε ένα ταξίδι από τη Ρουμανία προς την Ελλάδα με αυτοκίνητο, στα σύνορα Ρουμανίας – Βουλγαρίας, πάνω από τον Δούναβη που τότε στο σημείο εκείνο υπέφερε από τη ρύπανση, αφού είχαν ολοκληρωθεί οι τελωνειακοί έλεγχοι, βγήκαν μπροστά μας ρουμάνοι στρατιώτες με τα όπλα τους, μας σταμάτησαν και μας ζητούσαν επιπλέον χρήματα, ένα σοβαρό ποσό, «for ecology», όπως μας έλεγαν. Αισθανθήκαμε θύματα παρακρατικής ληστείας αλλά δεν τους δώσαμε τίποτα, αγνοώντας τη στιγμή εκείνη αν αυτό θα είχε συνέπειες. Ευτυχώς, ήταν απλώς πειρατές στο περιθώριο των διασυνοριακών διακανονισμών και δεν τόλμησαν να επιμείνουν στο αίτημά τους. Απλώς εξαφανίστηκαν μουρμουρίζοντας.
Τέτοια περιστατικά σήμερα είναι πλέον μακρινό παρελθόν. Προϊστορία. Και επειδή η ταλαιπωρία των ταξιδιωτών από την Πρωτοχρονιά του 2025 τελειώνει για τους ταξιδιώτες από Ρουμανία και Βουλγαρία προς την Ελλάδα ή και προς την υπόλοιπη Ευρώπη, γι’ αυτό κι εκείνοι το πανηγύρισαν δεόντως. Είδα κάποια πλάνα και τον τσιγκούνικο σχολιασμό τους από τα δελτία της ελληνικής τηλεόρασης. Καταλαβαίνω την τσιγκουνιά. Οι περισσότεροι ρεπόρτερ είναι νέοι, δεν ξέρουν τι σήμαινε ταλαιπωρία στα σύνορα. Ούτε μπορούν να κατανοήσουν ότι η ζώνη Σένγκεν είναι κατάκτηση της Ευρώπης – μιας ηπείρου που, κάποια στιγμή, οι χώρες της αποφάσισαν να υπερβούν τα εθνικά τους σύνορα και να ζήσουν πιο κοντά.
Μια άλλη εκδοχή της τσιγκουνιάς αυτής, όμως, την είχαμε ζήσει στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν συζητούσαμε τη διεύρυνση της Σένγκεν και την ένταξη σε αυτή της Ελλάδας. Οπως αναμενόταν, τη λογική της αμφισβήτησαν ακροδεξιοί και το ΚΚΕ. Την αμφισβήτησαν όμως και ριζοσπάστες αριστεροί, ακατάτακτοι τότε κομματικά, αφού ο Συνασπισμός ήταν ακόμα υπό την επιρροή των ανανεωτικών ιδεών. Ευτυχώς, ηττήθηκαν.
Ο χώρος Σένγκεν, η κατάργηση των εσωτερικών συνόρων, δοκιμάστηκε από το 1985, όταν πέντε κράτη μέλη της ΕΕ (Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία) αποφάσισαν να καταργήσουν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, και ενσωματώθηκε στο ευρωπαϊκό δίκαιο το 1997, με τη Συνθήκη του Αμστερνταμ. Σήμερα ο χώρος Σένγκεν περιλαμβάνει 28 ευρωπαϊκές χώρες. Οι τέσσερις είναι εκτός ΕΕ (Ισλανδία, Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία), οι υπόλοιπες είναι χώρες της ΕΕ (εξαιρούνται η Κύπρος και η Ιρλανδία). Για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία είχαν αρθεί τα εσωτερικά εναέρια και θαλάσσια σύνορα από τις 31 Μαρτίου 2024 ενώ τώρα αίρονται οι έλεγχοι και στα χερσαία σύνορα.
Ο χώρος Σένγκεν είναι έδαφος όπου εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, αλλά και εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων και είναι βασικό συστατικό της ευρωπαϊκής ιδέας. Σε μια κρίσιμη περίοδο για την Ευρώπη, με τα σύννεφα να πληθαίνουν στα σύνορα και τους ευρωσκεπτικιστές να αυξάνουν την επιρροή τους ακόμα και στις συστατικές της ευρωπαϊκής ιδέας χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, είναι σημαντικό για δυο από τις νεότερες χώρες της ευρωπαϊκής οικογένειας ότι κατάφεραν με το σπαθί τους να ενταχθούν σε αυτόν τον ενιαίο χώρο. Για τους πολίτες τους και τις οικονομίες τους.
Δεν είναι αυτονόητη η δική μας ρουτίνα για χώρες που εργάστηκαν σκληρά προκειμένου να ανήκουν στην Ευρώπη. Αλλά η επιτυχία διεύρυνσης και της ζώνης Σένγκεν δείχνει τον δρόμο – ένα δρόμο που περιλαμβάνει μια νέα γενναία διεύρυνση της ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια.
Ενα δρόμο που απαιτεί σοβαρούς ευρωπαίους πολιτικούς οι οποίοι θα συνεχίσουν να επενδύουν στο ευρωπαϊκό όνειρο: σε μια Ευρώπη με όλο και πιο λίγα οικονομικά και πολιτισμικά σύνορα.
