Ο πίνακας του 1870, «Το Εργαστήριο του Μπαζίλ», αναδεικνύει κρίσιμα στοιχεία της δημιουργικής διαδικασίας, όπως η παρουσία, η εμπιστοσύνη και η ευελιξία. Η εφαρμογή αυτών των στοιχείων σε σχολεία, χώρους εργασίας και κέντρα εξουσίας θα μπορούσε να στηρίξει πιο ανοιχτές και καινοτόμες κοινωνίες, ικανές να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις.
Σε μια εποχή αυξανόμενων διεθνών εντάσεων και βαθιάς πόλωσης σε πολλές χώρες, η οικοδόμηση εμπιστοσύνης και συνεργασίας φαίνεται να αποτελεί ξεχασμένη τέχνη. Για να επανασυνδεθούμε με αυτές και να δημιουργήσουμε δημιουργικές λύσεις στα κοινά μας προβλήματα, αξίζει να αντλήσουμε ιδέες από τους ίδιους τους καλλιτέχνες.
Στο «Εργαστήριο του Μπαζίλ», ο 28χρονος γάλλος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Ζαν Φρεντερίκ Μπαζίλ απεικονίζει το στούντιό του στο Παρίσι, στην οδό Rue de la Condamine, το οποίο μοιραζόταν με τον 29χρονο Πιερ-Ογκίστ Ρενουάρ. Στην αριστερή γωνία του δωματίου, τρεις άνδρες στέκονται γύρω από ένα καβαλέτο, με το έργο να παραμένει κρυφό. Στη μέση, ο γάλλος μοντερνιστής ζωγράφος Εντουάρ Μανέ τραβά την προσοχή των άλλων, καθώς παρατηρεί το έργο με το πινέλο στο χέρι. Δίπλα του, στο κέντρο της σύνθεσης, στέκεται ο Μπαζίλ, ο οποίος φαίνεται να κάνει ένα διάλειμμα από τη ζωγραφική του – κρατώντας ακόμα πινέλα και παλέτα – για να ακούσει τον Μανέ, που είναι εννέα χρόνια μεγαλύτερός του.
Εν τω μεταξύ, στη δεξιά πλευρά, ο φίλος του Μπαζίλ, Εντμόντ Μετρ, παίζει πιάνο. Αλλοι τρεις φίλοι βρίσκονται στο δωμάτιο: ο ένας ακούει τον Μανέ και τον Μπαζίλ, ενώ οι άλλοι δύο συζητούν χαλαρά στις σκάλες. Δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα ποιοι είναι αυτοί οι άνδρες, αλλά πιθανές ταυτοποιήσεις περιλαμβάνουν τον Ρενουάρ, τον Κλοντ Μονέ και τον Αλφρεντ Σίσλεϊ – φίλοι του Μπαζίλ από την ίδια ακαδημία τέχνης.
Το «Εργαστήριο του Μπαζίλ» αποτελεί μια εικόνα της ζωής του καλλιτέχνη, του έργου του και της κοινότητάς του – όπως οι φωτογραφίες που βλέπουμε σήμερα στο Instagram. Απαθανατίζει μια στιγμή, την ίδια χρονιά που σκοτώθηκε στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο, όταν βρισκόταν σε δημιουργική ακμή, περιτριγυρισμένος από συνομηλίκους και μέντορες. Ο πίνακας μας καλεί να σκεφτούμε τον ρόλο αυτών των συνδέσεων – της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, του κοινού χώρου και της εμπλοκής στη συζήτηση – στην υποστήριξη της ανάπτυξης και της παραγωγικότητας ενός καλλιτέχνη. Ο Μανέ, που ο Μπαζίλ και οι συνομήλικοί του θαύμαζαν βαθιά, αφιέρωσε χρόνο για να έρθει στο στούντιο, να σχολιάσει το έργο του νεότερου καλλιτέχνη και ακόμη και να συμβάλει σε αυτό. Αυτή η συνεργασία αντικατοπτρίζει την πραγματική ζωή του Μπαζίλ: ο Μανέ, με τις χαρακτηριστικά δυναμικές πινελιές του, ήταν αυτός που ζωγράφισε τη μορφή του Μπαζίλ στο «Εργαστήριο του Μπαζίλ». Ο πίνακας είναι ένα συνεργατικό έργο για την ομορφιά της συνεργασίας.
Η συνεργασία πιθανότατα δεν ήταν προσχεδιασμένη. Δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι ο Μπαζίλ κανόνισε με τον Μανέ να έρθει στο στούντιο σε συγκεκριμένη ώρα για να συνεισφέρει ένα προκαθορισμένο έργο. Αντίθετα, η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο σεβασμός ώθησαν τον Μανέ να περάσει χρόνο στο στούντιο του Μπαζίλ, και ο Μπαζίλ να παραδώσει το πινέλο του για να προσθέσει ο Μανέ τη δική του πινελιά. Ο εγωισμός δεν είχε θέση· στόχος ήταν η βελτίωση της τέχνης – και, κατ’ επέκταση, των καλλιτεχνών. Ο πίνακας περιλαμβάνει και μη ζωγράφους, όπως ο Μετρ, μουσικός, συλλέκτης και υποστηρικτής των τεχνών. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η μορφή στις σκάλες είναι ο λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας Εμίλ Ζολά. Με την εισφορά της γνώσης, της ενέργειας και της προοπτικής τους, αυτοί οι επισκέπτες εμπλουτίζουν και εμπνέουν ο ένας τον άλλο – μια φαινόμενη που σήμερα αποκαλούμε «διασταυρούμενη γονιμοποίηση ιδεών».
Η εικόνα έρχεται σε έντονη αντίθεση με τους σύγχρονους χώρους εργασίας, γεγονός που εγείρει το ερώτημα: πώς μπορούμε να περιμένουμε να αναδείξουμε το καλύτερο από τους ανθρώπους – να μεγιστοποιήσουμε την ικανότητά τους να δημιουργούν και να συνεργάζονται – τοποθετώντας τους σε απομονωμένους θαλάμους, αυστηρά γραφεία ή τετράγωνα στις οθόνες των υπολογιστών μας;
Φυσικά, το «L’Atelier de Bazille» δεν απεικονίζει κάθε παράγοντα που μπορεί να συμβάλει σε ένα δημιουργικό και συνεργατικό εργασιακό περιβάλλον. Ισως το πιο προφανές, η σκηνή περιλαμβάνει μόνο λευκούς άνδρες που τρέχουν σε παρόμοιους παριζιάνικους κύκλους. Ερευνες έχουν δείξει, ωστόσο, ότι η μεγαλύτερη ποικιλομορφία – όσον αφορά τη φυλή, την εθνικότητα και το φύλο – τείνει να βελτιώνει τα επιχειρηματικά αποτελέσματα. Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή θα απαιτήσει από εμάς να αντιμετωπίσουμε ένα ευρύ φάσμα προοπτικών.
Ο πίνακας του Μπαζίλ αναδεικνύει την αξία της φυσικής παρουσίας, της εμπιστοσύνης, της ευελιξίας και της επιμονής στη δημιουργική διαδικασία. Η προσαρμογή αυτών των στοιχείων σε σύγχρονα σχολεία, χώρους εργασίας και κέντρα εξουσίας θα μπορούσε να στηρίξει πιο ανοιχτές, ανθεκτικές και καινοτόμες κοινωνίες, ικανές να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων.
