Η δοκιμή νέων θεραπειών και εμβολίων μπορεί να πάρει χρόνια, αν όχι δεκαετίες, για να συγκεντρώσει αρκετά δεδομένα. Ετσι οι επιστήμονες στρέφονται σε μια αμφιλεγόμενη προσέγγιση που περιλαμβάνει τη σκόπιμη μόλυνση εθελοντών με δυνητικά θανατηφόρους ιούς, παράσιτα και βακτήρια.
Σίγουρα είναι ένα ασυνήθιστο πράγμα για το οποίο θα ήθελε κάποιος να γίνει εθελοντής, ωστόσο μια μικρή ομάδα νεαρών το επιχείρησε, περιμένοντας υπομονετικά να δεχτεί… επίθεση από κουνούπια που μεταφέρουν ένα παράσιτο που σκοτώνει περισσότερους από 600.000 ανθρώπους κάθε χρόνο.
Η ομάδα είχε συμφωνήσει να λάβει μέρος σε μια ιατρική δοκιμή στο Ινστιτούτο Jenner του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, για να δοκιμάσει ένα νέο εμβόλιο κατά της ελονοσίας. Το εμβόλιο – γνωστό ως «R21» – και ακόμη και στις πρώτες μέρες του, δημιουργούσε ήδη ενθουσιασμό στους επιστήμονες, σύμφωνα με το BBC.
Η δοκιμή πραγματοποιήθηκε το 2017, αν και το ινστιτούτο διενεργούσε παρόμοια πειράματα με κουνούπια από το 2001. Κάθε εθελοντής οδηγήθηκε σε ένα εργαστήριο. Εκεί, πάνω σε ένα τραπέζι, βρισκόταν μια μικρή κατσαρόλα, περίπου σε σχήμα φλιτζάνι καφέ, με ένα κάλυμμα από γάζα από πάνω. Μέσα υπήρχαν πέντε κουνούπια, εισαγόμενα από τη Βόρεια Αμερική, τα οποία είχαν μολυνθεί από το παράσιτο της ελονοσίας.
Ο εθελοντής τοποθετούσε το χέρι του πάνω τους, ώστε τα κουνούπια να μπορούν να πιάσουν δουλειά. Καθώς τα έντομα ρουφούσαν το αίμα του πρόθυμου θύματός τους, το σάλιο που χρησιμοποιούσαν τα κουνούπια για να μην πήξει το γεύμα τους θα μπορούσε να μεταφέρει το παράσιτο της ελονοσίας στην πληγή.
Η ελπίδα ήταν ότι το εμβόλιο προσέφερε στους εθελοντές αρκετή προστασία για να τους σταματήσει να αναπτύξουν ελονοσία.
Είναι ένα παράδειγμα αυτού που είναι γνωστό ως «δοκιμή ανθρώπινης πρόκλησης» – ένα πείραμα στο οποίο ένας εθελοντής εκτίθεται σκόπιμα σε μια ασθένεια. Μπορεί να ακούγεται επικίνδυνο, ίσως ακόμη και απερίσκεπτο, να εκθέσετε ένα άτομο εν γνώσει του σε μια μόλυνση που θα μπορούσε να το κάνει βαριά άρρωστο.
Είναι όμως μια προσέγγιση που έχει γίνει δημοφιλής τις τελευταίες δεκαετίες στην ιατρική έρευνα. Και είναι κάτι που αποδίδει καρπούς, με μερικές αξιοσημείωτες ιατρικές νίκες.
Το εμβόλιο R21 αργότερα αποδείχθηκε ότι είναι έως και 80% αποτελεσματικό στην πρόληψη της ελονοσίας και έγινε το δεύτερο εμβόλιο κατά της ελονοσίας στην ιστορία που συνιστάται για χρήση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).
Πρόσφατα, οι πρώτες δόσεις του εμβολίου δόθηκαν σε μωρά στην Ακτή του Ελεφαντοστού και στο Νότιο Σουδάν – και τα δύο χάνουν χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο από ελονοσία.
Και ήταν δυνατό, εν μέρει τουλάχιστον λένε οι επιστήμονες, λόγω των εθελοντών που δέχτηκαν τα τσιμπήματα από τα κουνούπια.
«Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε μια αξιοσημείωτη αναγέννηση των δοκιμών πρόκλησης», λέει ο Adrian Hill, καθηγητής εμβολιολογίας και διευθυντής του Ινστιτούτου Jenner. “Τα μοντέλα πρόκλησης έχουν χρησιμοποιηθεί για τα πάντα, από τη γρίπη μέχρι τον Covid-19 . Αυτό ήταν πραγματικά πολύ σημαντικό.”
Τώρα, οι επιστήμονες προσπαθούν να μολύνουν σκόπιμα τους εθελοντές με όλο και περισσότερες ασθένειες – όλα αυτά με την ελπίδα να αναπτύξουν ολοένα πιο αποτελεσματικά εμβόλια και θεραπείες.
Αν και δεν υπάρχει κεντρικό μητρώο δοκιμών πρόκλησης, ο Hill εκτιμά ότι έχουν συμβάλει σε τουλάχιστον δώδεκα εμβόλια τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Μια συστηματική ανασκόπηση βρήκε 308 μελέτες σε ανθρώπους μεταξύ 1980 και 2021 που είχαν εκθέσει τους συμμετέχοντες σε ζωντανά παθογόνα.
Οι υποστηρικτές πιστεύουν ότι τα οφέλη αυτών των μελετών υπερτερούν των κινδύνων, εάν διεξάγονται κάτω από τις σωστές συνθήκες. Αλλά μερικές πρόσφατες δοκιμές έχουν ωθήσει στα όρια της ιατρικής δεοντολογίας – και μια χούφτα κορυφαίων επιστημόνων αισθάνονται ήδη άβολα για την ταχύτητα με την οποία αναπτύσσονται τώρα τα πειράματα που κάποτε ήταν ταμπού.
