Ներկայացնում ենք Assosiated Press-ի As Wars Rage Around Them, Armenian Christians in Jerusalem’s Old City Feel the Walls Closing In հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Մինչ Գազայում թեժ պատերազմ է գնում, փոխվում է Սիրիայի կառավարությունը, իսկ Իսրայելի կողմից օկուպացված Հորդանան գետի արեւմտյան ափը եռում է, Երուսաղեմի Հին քաղաքի հայ բնակիչները մեկ այլ ճակատամարտ են մղում, որն ավելի խաղաղ է, բայց ոչ պակաս գոյութենական:
Երուսաղեմի հնագույն համայնքներից մեկը՝ հայկականը, տասնամյակներ շարունակ ապրել է Հին քաղաքում՝ առանց հարեւանների հետ ընդհարումների, կենտրոնացած վանքի շուրջ, որը ծառայում է համայնքի ընդհանուր բարեկեցությանը:
Այժմ փոքրաթիվ քրիստոնեական համայնքը սկսել է պառակտվել ուժերի ճնշման ներքո, որոնք, նրանց խոսքով, սպառնում են իրենց եւ Հին քաղաքի բազմադավան բնույթին: Սկսած արմատական հրեա վերաբնակիչներից, որոնք ծաղրում են աղոթքի գնացող հոգեւորականներին, մինչեւ հողի գործարքը, որը կարող է իրենց տարածքի մեկ քառորդը շքեղ հյուրանոցի վերածել, բնակիչներն ու եկեղեցին ասում են, որ համայնքի ապագան խարխլվել է:
Հայերի պայքարը, որն ընթանում է բազմաթիվ տարածաշրջանային ճգնաժամերի քողի տակ, արտացոլում է ոչ հրեաների ներկայությունը պահպանելու խնդիրը Երուսաղեմում, որի կրոնական փոքրամասնությունների կյանքը Հին քաղաքում դժվարացել է: Հայոց պատրիարքարանի՝ համայնքի գործերի ավանդական կառավարչի, եւ աշխարհիկ համայնքի միջեւ անդունդ է բացվել: Համայնքի անդամները անհանգստանում են, որ եկեղեցին ունակ չէ պաշտպանելու իրենց նվազող բնակչությանը եւ խնդիրների առաջ կանգնած վանքը՝ քայքայումից եւ գրավումից:
Վրան ավտոկայանատեղիում
Քայլեք Հայկական թաղամասի նեղ անցուղիներով, մշտապես հերթապահ պահակակետի կողքով դեպի բաց տարածք, որտեղ բեկորների հսկա կույտի վրա հայկական դրոշն է: Դուք ժամանել եք «Save the ArQ» շարժման շտաբ։
Հենց այստեղ՝ նրբատախտակներից կառույցում, որի պատերից կախված են հնագույն քարտեզներ, ճամբարել են Հայկական թաղամասի մի քանի բնակիչներ։ Նրանք բողոքում են հողի անօրինական յուրացման դեմ, որը կատարել է անշարժ գույքի կասկածելի կառուցապատողը:
Վտանգված հողն այն վայրն է, որտեղ համայնքը իր մեքենաներն է կայանում եւ ընթրիքներ կազմակերպում: Այն ներառում է նաեւ բուն պատրիարքարանի մի քանի հատվածներ։ Այստեղ են ժամանակին ընդունել նրանց, ովքեր փախել են օսմանյան թուրքերի կողմից մոտ 1,5 միլիոն հայերի զանգվածային սպանությունից, որը գիտնականները համարում են 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը: Թուրքիան ժխտում է, որ այդ մահերը ցեղասպանություն էին։
Պատրիարքարանը բազմաթիվ անգամ մերժել է հողը վաճառելու առաջարկները: Ամեն ինչ փոխվեց 2021 թվականին, երբ հայ քահանա Պարետ Երեցյանը խարդախ գործարք կնքեց՝ հողակտորը 98 տարով վարձակալության հանձնելով «Xana Capital» կոչվող ընկերությանը, որը գրանցվել էր պայմանագրի ստորագրումից անմիջապես առաջ:
Xana-ն բաժնետոմսերի կեսը փոխանցել է տեղի գործարար Ջորջ Ուորվորին, որը, ըստ դատարանի փաստաթղթերի, ներգրավված է եղել տարբեր հանցագործությունների մեջ, այդ թվում՝ 24 ամսվա ազատազրկման՝ զինված կողոպուտի համար, եւ նախկինում սնանկության հայց է ներկայացրել:
Մեր լրագրողը տեսել է դատական փաստաթղթերը, որոնցում պատրիարքարանը խոստովանել է, որ Ուորվորը կաշառել է քահանային, եւ երկուսն էլ «տարբեր անպատշաճ կապեր» են ունեցել մինչեւ գործարքի ստորագրումը:
Համայնքի անդամները վրդովվեցին, երբ իմացան այդ մասին, եւ քահանան ստիպված փախավ երկրից: Պատրիարքարանը հոկտեմբերին չեղյալ հայտարարեց գործարքը, բայց Xana-ն հակադարձեց, եւ այժմ նրանք բանակցություններ են վարում պայմանագրի շուրջ: Ակտիվիստներն ասում են, որ Xana Capital-ն զինված մարդկանց էր ուղարկել, որոնք մահակներով ու պղպեղով բալոններով հարձակվել էին համայնքի անդամների, այդ թվում՝ հոգեւորականների վրա:
Տարածքի ապագան աղոտ է. ակտիվիստներն ասում են, որ դիմել են պատրիարքարան՝ պարզելու, թե ինչ է կատարվում: Նրանք ասում են, որ Ուորվորին աջակցում է հայտնի վերաբնակեցնող կազմակերպություն, որը ձգտում է ընդլայնել հրեական ներկայությունը Երուսաղեմի Հին քաղաքում: Կազմակերպությունը՝ Ateret Cohanim-ը, կանգնած է Հին քաղաքում մի քանի վիճահարույց հողերի ձեռքբերման հետեւում, իսկ նրա առաջնորդները լուսանկարվել են 2023-ի դեկտեմբերին Ուորվորի եւ Դենի Ռոթմանի՝ Xana Capital-ի սեփականատիրոջ հետ (որը օգտագործում է նաեւ Ռուբինշտեյն ազգանունը): Կազմակերպությունը հերքել է որեւէ կապը հողամասի գործարքի հետ։
«Բայց գործարքը ստորագրվելուն պես պատրիարքարանը անցավ լռության ռեժիմի, - ասում է 27-ամյա խեցեգործ Սեդրակ Բալյանը: - Մենք որոշեցինք, որ պետք է գործի անցնենք ու հերթական անգամ չհայտնվենք լուսանցքում՝ հետեւելով ու հուսալով, որ պատրիարքարանը ճիշտ քայլեր կձեռնարկի»։
Բալյանը եւ նրա հայրենակից Հակոբ Ջերնազյանը համայնքից մոտ 300 ստորագրություն հավաքեցին եւ փետրվարին հայց ներկայացրին պատրիարքարանի դեմ՝ պահանջելով անվավեր ճանաչել գործարքը եւ ապագայի համար հաստատել, որ հողը պատկանում է համայնքին:
Պատրիարքարանն ի պատասխան ասաց, որ հողն իրեն է պատկանում, ոչ թե համայնքին: Xana-ն միեւնույն ժամանակ պատասխան ներկայացրեց՝ ակտիվիստներին ապօրինի հակասեմիտական հողակալներ անվանելով: Պատրիարքարանի պատասխանը եւ Xana-ի խոսքերը, ասում են ակտիվիստները, ազատություն է տալիս ապագայում կրկին հողը վարձով տալ:
«Այնպիսի տպավորություն է, որ հաստատությանը, որը մեզ հասցրել է այս օրվան, հնարավոր չէ վստահել այս խնդրի, այս հակամարտության լուծումը»,- ասաց Հակոբ Ջերնազյանը:
Պատրիարքարանը հրաժարվեց մեկնաբանել հողի գործարքը՝ ասելով, որ դա կարող է ազդել Xana-ի հետ բանակցությունների վրա:
Մեկ դիտորդ
Հայկական վանքի տարածքում հոգեւորականները լուռ են, արահետները՝ դատարկ։
Կեսօրին սեւազգեստ քահանաները հնչեցնում են զանգերը Սուրբ Հակոբյանց մայր տաճարում՝ բազմահարկ հայկական եկեղեցում, որը զբաղեցնում է Հին քաղաքի ամենաբարձր կետերից մեկը: Հերթով մտնում են տղամարդիկ ու ճեմարանի երգչախմբի երիտասարդ անդամները, որոնց հետեւից գալիս է իսրայելցի զբոսաշրջիկների խումբը եւ մեկ հայուհի, որը եկել էր աղոթելու:
Եկեղեցու զգեստապետ, հայր Բարսեղ Գալամտերյանը ականատես է, թե ինչպես տարիների ընթացքում նվազում է աղոթողների թիվը. թաղամասի հայ բնակչությունը 1948 թվականից՝ Իսրայել պետության հիմնադրումից հետո, մոտ 15 000-ից նվազել է մինչեւ մոտ 2 000:
«Ապագան դժվար է»,- ասում է նա։
Հայերը սկսել են ժամանել Հին քաղաք դեռեւս 4-րդ դարում՝ ոգեշնչված քրիստոնեության համար քաղաքի կրոնական նշանակությունից: 20-րդ դարասկզբին նրանց միացան հայերը, որոնք Օսմանյան կայսրությունից դուրս քշվելուց հետո եկան Երուսաղեմ: Նրանց թաղամասը Հին քաղաքի ամենափոքր թաղամասն է, որտեղ ապրող հայերը Իսրայելի կողմից բռնակցված Արեւելյան Երուսաղեմի պաղեստինցիների կարգավիճակ ունեն. բնակիչներ, բայց ոչ քաղաքացիներ, փաստորեն քաղաքացիություն չունեցող մարդիկ:
Այսօր նորեկները հիմնականում տղաներ են, որոնք ժամանում են Հայաստանից վանքում ապրելու եւ սովորելու համար։ Ոմանք մնում են, բայց շատերը թողնում են ուսումը: Հոգեւորականներն ասում են, որ դրա պատճառը մասամբ այն է, որ քրիստոնյաների դեմ հարձակումները հաճախացել են Հին քաղաքի պատերի ներսում՝ խոցելի դարձնելով հայերին․ նրանց վանքը ամենամոտն է Հրեական թաղամասին եւ ձգվում է դեպի Արեւմտյան պատ տանող հանրաճանաչ ճանապարհի երկայնքով:
Պատրիարքարանի դիվանապետ Հայր Աղան Գոգչյանն ասաց, որ իր վրա պարբերաբար հարձակվում են հրեա ֆունդամենտալիստների խմբերը։
Նա հիշեց մեկ ամիս առաջ տեղի ունեցած մի դեպք, երբ հոգեւորականները գնում էին աղոթքի։ Նրանց բռնել էին մի խումբ վերաբնակիչներ ու հարցրել՝ արդյոք քրիստոնյա են։
«Դուք գիտեք, որ ապագա չունեք այստեղ՝ Սուրբ հողի վրա։ Դուք չեք շարունակելու ապրել այստեղ, - ասում էր մի տղամարդ, - սա մեր երկիրն է։ Մենք ձեզ արմատախիլ ենք անելու»։
«Հենց այդ բառն էլ օգտագործեց,- ասաց Գոգչյանը, - արմատախիլ ենք անելու ձեզ մեր երկրից»։
Ռոսինգ կենտրոնը, որը հետեւում է Սուրբ երկրում քրիստոնեաների դեմ հարձակումներին, 2023-ին արձանագրել է մոտ 20 հարձակում հայ դիտորդների, հայերի մասնավոր սեփականության եւ եկեղեցական գույքի վրա, ու բազմաթիվ դեպքեր, երբ ծայրահեղ ազգայնական հրեա վերաբնակիչները թքել են հայ հոգեւորականների վրա կամ թաղամասի պատերին խզբզել «Մա՛հ քրիստոնյաներին» գրությունները:
«Փակ դռների հետեւում ասում են, որ Երուսաղեմը դառնում է մի վայր, որն այլեւս հյուրընկալ տեղ չէ քրիստոնեության համար, - ասում է Երուսաղեմի իրավաբան եւ խաղաղության ակտիվիստ Դանիել Զեյդմանը: - Կարող եք նկատել, թե ինչպես է շարժվում սլաքը: Ատելության հանցագործությունների աճը այս ծրագրի մասը չէ, բայց դրա հետեւանքն է»:
Նման դեպքերը հստակ ուղերձ են հղում հաջորդ սերնդին, ասում է Գոգչյանը, այն է՝ հեռու մնացեք։
«Նոր սերունդը չի ցանկանում լինել հակամարտության կենտրոնում,- ասաց Գոգչյանը, - նրանք իրենց ապագան այլ երկրներում են կառուցում։
Չնայած հակասություններին՝ հայ հոգեւորականներն ու ակտիվիստները նույն բանն են ցանկանում. շարունակական ներկայություն Հին քաղաքում:
«Ոմանք իրենց անօգնական, վհատված են զգում եւ ցանկանում են հեռանալ, - ասաց Բալյանը, - բայց, կարծում եմ, մեծամասնությունը տեսնում է, որ պայքար է գնում։ Այն մեզ իմաստ է հաղորդում, մեզ նպատակ է տալիս։ Այստեղ մնալու պատճառ է դառնում»։
Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:
Copyright: Project Syndicate, 2024.
www.project-syndicate.org
