Ներկայացնում ենք Politico պարբերականում հրապարակված Good COP, bad COP: Azerbaijan’s climate charm offensive is backfiring հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Ադրբեջանը մեծ դիվանագիտական հաղթանակ տարավ, երբ իրավունք ստացավ հյուրընկալելու ՄԱԿ-ի կլիմայի հարցերով այս տարվա COP29 գագաթնաժողովը:
Այժմ այն բացահայտում է այս նոր ձեռքբերված վարկի բացասական կողմը. արտաքին ազդեցության համար կեղտոտ գործարքների, քննադատների բանտարկման, քաղաքական բռնաճնշումների եւ հանածո վառելիքի անպարկեշտ առեւտրի ավելի խիստ քննադատություն:
Ամենավերջին օրինակը վերջերս էր, երբ ԱՄՆ-ն մեղադրեց կոնգրեսական Հենրի Քուելարին Ադրբեջանից հարյուր հազարավոր դոլարներ կաշառք ստանալու համար: Մեղադրական եզրակացության համաձայն՝ Տեխասի դեմոկրատը ակտիվ լոբբինգ էր իրականացրել ադրբեջանական SOCAR նավթային ընկերության համար եւ միաժամանակ համագործակցել այդ երկրի դեսպանի հետ՝ առաջ մղելու երկրի շահերը:
Փորձագետներն ասում են, որ Քուելարին ուղղված մեղադրանքները, որոնք նա հերքում է, ընդամենը այսբերգի գագաթն են, երբ խոսքը գնում է Ադրբեջանի ՝ արտերկրում ազդեցություն ձեռք բերելու ջանքերի մասին:
«Սա նորություն է միայն ԱՄՆ-ում նրանց ջանքերի առումով, քանի որ նրանք նույն բանն են անում նաեւ Եվրոպայում», - ասում է Ռիչարդ Կոզլարիչը, որը 1990-ականներին ԱՄՆ դեսպանն էր Ադրբեջանում:
Նա նշում է, որ քաղաքական աջակցություն ստանալու համար Ադրբեջանը փորձել է ազդեցություն եւ փող օգտագործել նաեւ Մեծ Բրիտանիայում եւ Գերմանիայում: Հունվարին երկու նախկին գերմանացի պատգամավորների նույնիսկ մեղադրանք է առաջադրվել Բաքվից կաշառք ստանալու համար:
«Սա օրինաչափ վարքագիծ է, որին հետեւում են ադրբեջանցիները», - ասում է Կոզլարիչը, որն այժմ հրավիրյալ պրոֆեսոր է Ջորջ Մեյսոնի համալսարանի Շարի քաղաքականության եւ կառավարման դպրոցում:
COP29-ի կլիմայի շուրջ գալիք բանակցությունների լույսի ներքո այս օրինաչափությունն ավելի մեծ ուշադրություն է գրավում:
Փակ դռների հետեւում
Freedom House-ը դասում է Ադրբեջանը աշխարհի ամենաանազատ երկրների շարքին։ Համատարած կոռուպցիայի պատճառով նավթից եւ գազից ստացված հսկայական եկամուտներից «օգտվում են արտոնյալ վերնախավերը, այլ ոչ ընդհանուր բնակչությունը», - ասում է ՀԿ-ն:
Երկրի նախագահ Իլհամ Ալիեւը պաշտոնավարում է 2003 թվականից, երբ հորից ժառանգեց պաշտոնը: Ալիեւը կինը երկրի փոխնախագահն է:
Փետրվարին Ալիեւը հայտարարեց, որ հաղթել է իր վերջին ընտրություններում՝ հավաքելով ձայների 92 տոկոսը: Ընտրությունները միջազգային դատապարտման արժանացան. դիտորդներն ասացին, որ քվեարկությունը կեղծվել է քաղաքական բռնաճնշումների եւ խիստ վերահսկվող լրատվամիջոցների միջոցով:
Քվեարկությունը տեղի ունեցավ մի քանի ամիս անց այն բանից հետո, երբ Ալիեւը հրամայեց իր զորքերին հարձակում սկսել՝ հսկողության տակ առնելու Լեռնային Ղարաբաղի շրջանը, ինչի հետեւանքով անկլավի 100,000 էթնիկ հայ բնակիչները զանգվածաբար արտագաղթեցին: ԱՄՆ-ը, ԵՄ-ն եւ շատ այլ երկրներ դատապարտեցին բռնությունը, որի հետեւանքով զոհվեցին հարյուրավոր մարդիկ եւ «էթնիկ զտումների» մեղադրանքներ հնչեցրին:
COP29-ն սկսվելու է այդ հումանիտար ճգնաժամի մեկամյա տարելիցից ընդամենը շաբաթներ անց. եւս մի պատճառ, որ համաժողովը շանթարգել կդառնա ՀԿ-ների, վերլուծական կենտրոնների եւ լրագրողների համար:
Կոնֆերանսային բախումներ
COP-ի միջոցառումներում հակասությունները նորություն չեն: ՄԱԿ-ի կլիմայի հարցերով ամենամյա բանակցությունների նախկին հյուրընկալողները նույնպես արժանացել են «կանաչների» եւ իրավապաշտպանների քննադատությանը:
Երբ Եգիպտոսը հյուրընկալեց COP-ը 2022-ին, ակտիվիստներն օգտագործեցին միջոցառումը՝ բարձրաձայնելու կառավարության կողմից քաղաքական հակառակորդների բռնաճնշումների մասին: Անցյալ տարի միջոցառումը լայնորեն քննադատության արժանացավ, երբ COP28-ը հյուրընկալող Արաբական Միացյալ Էմիրությունները բանակցությունների ղեկավար նշանակեցին մի մարդու, որին հանձնարարված էր ընդլայնել երկրի նավթի եւ գազի արդյունահանումը:
Նմանապես, COP29-ի ապագա նախագահը ադրբեջանական նավթի եւ գազի արդյունաբերության նախկին ղեկավարն է, թեեւ հետո նա նշանակվեց երկրի բնապահպանության նախարարության ղեկավարի պաշտոնում:
Այդուհանդերձ, Բաքուն անամոթաբար որոշել է համաժողովն օգտագործել իր տնտեսական շահերն առաջ մղելու համար: Որպես բանակցություններ վարող՝ Ալիեւն օգտագործեց իր ելույթը երկրի բնական գազի պաշարները «աստվածների պարգեւ» անվանելու եւ հանածո վառելիքի արդյունաբերության մեջ ավելի մեծ ներդրումներ հրավիրելու համար՝ ի լրումն վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների նախագծերի, իսկ կլիմայի քննադատները թող գնան գրողի ծոցը:
«Որպես հանածո վառելիքով հարուստ երկրի ղեկավար, իհարկե, ես պաշտպանելու եմ այդ երկրների իրավունքը՝ շարունակելու ներդրումներն ու արտադրությունը»,- ասաց նա:
«Նավթային պետությունները կատարելագործում են COP-ի չարաբաստիկ սցենարը, - ասում է Պատրիկ Գեյլին՝ «Global Witness» իրավապաշտպան ՀԿ-ի հանածո վառելիքի հետաքննիչը: - Ինչպես ԱՄԷ-ն, Ադրբեջանը ծրագրում է կտրուկ ավելացնել գազի արդյունահանումը: Ինչպես ԱՄԷ-ն, այնպես էլ Ադրբեջանը ծրագրում է լեգիտիմացնել իր ավտորիտար ռեժիմը՝ հյուրընկալելով այս գլոբալ բանակցությունները: Ինչպես ԱՄԷ-ն, այնպես էլ Ադրբեջանը օգտագործելու է COP-ը՝ զարգացնելու իր միջազգային բիզնես կապերը»:
Սեփական ռազմական հակամարտությունը նոր ավարտած՝ Ադրբեջանը մտադիր է COP29-ը անվանել «խաղաղության COP»՝ կենտրոնանալով կլիմայական հակամարտությունների կանխարգելման եւ աշխարհաքաղաքական խնդիրների «կանաչ» լուծումների վրա: «Սա մեծ հնարավորություն է տալիս Բաքվին, որին հաճախ մեղադրում են ռազմատենչ արտաքին քաղաքականության համար, ցուցադրելու իր խաղաղության ծրագիրը», - ասում է Թոփչուբաշովի կենտրոնի հետազոտող Մուրադ Մուրադովը:
Սակայն նա հավելում է, որ Ալիեւը դժվար թե լավ վերաբերվի իր գործունեության քննադատությանը:
«Բաքուն հասկացրել է, որ գերադասում է փոխշահավետ համագործակցության զուտ պրագմատիկ սկզբունքների վրա հիմնված հարաբերություններ, ոչ թե արժեքային մոտեցում, - ասաց նա։ - Ադրբեջանն իր ներքին գործերին չմիջամտելը դարձրել է բացարձակ կարմիր գիծ»:
Այդ կարմիր գիծն անխուսափելիորեն բազմիցս կհատվի, երբ մոտենա COP29-ը:
Միջոցառումը մեծ մարտահրավեր է մի երկրի համար, որն իր հայրենի տարածաշրջանից դուրս դիվանագիտության քիչ փորձ ունի: Դա նշանակում է նոր հնարավորություններ, բայց նաեւ հնարավոր որոգայթներ:
«Արդյո՞ք COP28-ը բարելավեց ԱՄԷ-ի իմիջը: Ո՛չ, - ասում է Գերմանական Մարշալի հիմնադրամի եվրոպական հարցերի եւ կլիմայի մասնագետ Քադրի Թաստանը: - Իսկ էմիրացիները շատ ավելի լավ են աշխատում միջազգային լսարանի հետ, ավելի շատ փող ունեն լոբբինգի վրա, ավելի սովոր են աշխատել Արեւմուտքի հետ եւ ունեն շատ ավելի մեծ փորձ, քան Ադրբեջանը»:
Մինչ Դուբայում բանակցություններն ավարտվեցին հանածո վառելիքից հրաժարվելու մասին շուրջ 200 երկրների բեկումնային համաձայնությամբ, ԱՄԷ-ի հյուրընկալող կողմը ստիպված էր ամիսներ շարունակ գործ ունենալ քննադատության հետ, ինչը գագաթնակետին հասավ ժողովի ավարտից մի քանի օր առաջ լրատվամիջոցների հետ լարված փոխանակմամբ:
Միջազգային չնախատեսված հետեւանքները
Եթե վատ մամուլը հիասթափեցնում է Բաքվին, այն տհաճ կլինի նաեւ նրա արեւմտյան գործընկերների, այդ թվում՝ ԵՄ-ի համար:
Վերջին տարիներին Եվրոպան ավելի ու ավելի հաճախ է դիմել Ադրբեջանին, որպեսզի փոխարինի ռուսական հանածո վառելիքը, որից խուսափում է Մոսկվայի կողմից Ուկրաինա ներխուժելուց հետո: 2022 թվականին Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը ժամանեց Ադրբեջան եւ գազի ներկրումը խթանող գործարք ստորագրեց՝ գովաբանելով երկիրը որպես ԵՄ-ի «կարեւոր էներգետիկ գործընկեր»:
Դա տեղի ունեցավ ի հեճուկս նախազգուշացումներին, որ Ադրբեջանը մեծացնում է ռուսական գազի ներմուծումը՝ միեւնույն ժամանակ ավելացնելով մատակարարումները ԵՄ: Լոնդոնի Տնտեսագիտական դպրոցի էներգետիկ շուկայի փորձագետ Գուբադ Իբադօղլուն կարճ ժամանակ անց գրեց, որ «միակ ձեւը», որի շնորհիվ Բաքուն կարող է կատարել ԵՄ-ի հանդեպ իր համաձայնագրային պարտավորությունները, դա Մոսկվայից գազ գնելն է:
Արձագանքելով այս պնդումներին՝ ԵՄ էներգետիկայի հանձնակատար Քադրի Սիմսոնը POLITICO-ին ասաց, որ մատակարարումների վերափաթեթավորումը որպես Ադրբեջանի սեփականը, չի հակասում դաշինքի կանոններին, «որովհետեւ ռուսական գազը պատժամիջոցների ներքո չէ»:
Անցյալ ամառ Իբադօղլուն ձերբակալվեց Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից եւ ճաղերի հետեւում մնաց մինչեւ անցյալ ամիս, երբ կալանավորումը փոխարինվեց տնային կալանքով: Այժմ նրան դատում են փող կեղծելու եւ «կրոնական ծայրահեղականության» համար։ Amnesty International-ն ասում է, որ գործի հիմքում «շինծու մեղադրանքներ» են:
Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:
