Ներկայացնում ենք քաղաքագետ, «Ռուսաստանը գլոբալ քաղաքականությունում» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Ֆյոդոր Լուկյանովի Пришла «арабская зима» հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Ֆյոդոր Լուկյանով
Այսպես կոչված «արաբական գարունը», որն անցած տասնամյակի սկզբին ծավալվեց Մերձավոր Արեւելքում եւ Հյուսիսային Աֆրիկայում, հասավ տիրակալին, որն այն ժամանակ կարողացավ դիմակայել հարվածին: Բաշար ալ-Ասադը երկարաձգեց իր իշխանությունը տասներկու տարով, ճիշտ այնքանով, որքան նա իշխանության ղեկին էր մինչեւ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի սկսվելը:
Թեեւ Բաշարը պետության ղեկավարի պաշտոնում իր հոր ժառանգորդը դարձավ հանգամանքների բերումով՝ եղբոր ողբերգական մահվան պատճառով, պարզվեց, որ նա ամուր եւ համառ մարդ է: Դրա շնորհիվ նա կարողացավ պաշտոնում մնալ հակամարտության առաջին շրջանում (երբ բոլորը կարծում էին, որ ռեժիմը դատապարտված է) եւ սպասեց այնքան, մինչեւ տարածաշրջանային (Իրան, Հեզբոլլահ) եւ նույնիսկ համաշխարհային (Ռուսաստան) հզոր ուժերն աջակցեն իրեն:
Նա տոկուն գտնվեց, սակայն երբ անմիջական սպառնալիքն անցավ, չկարողացավ ճկունություն դրսեւորել, որն անհրաժեշտ էր պատերազմից հետո գործունակ սիրիական պետությունը վերականգնելու համար: Սրընթաց փլուզման պատճառների մասին շատ է խոսվել, իսկ մեզ հետաքրքրում են այն ընդհանուր միջազգային օրինաչափությունները, որոնք ի հայտ են եկել այս դրվագի առիթով։
«Արաբական գարունը» բազմակողմանի քաղաքական գործընթաց էր, որի հիմքում ընկած էին հասարակություններում եւ կառավարման համակարգերում կուտակված հակասությունները։ Սակայն այն, հավանաբար, այդպիսի ծավալում չէր ստանա, եթե չլինեին արտաքին կատալիզատորները։
Այդ ժամանակ արդեն ակնհայտ էր դարձել սառը պատերազմի ավարտից հետո միջազգային համակարգում առաջացած ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ, համարվում էր, որ այն ենթակա է վերանորոգման եւ վերականգնման, ինչի համար պետք է ամրապնդել աշխարհի վերափոխման գաղափարական անշրջելիության մասին փոքր-ինչ սասանված պատկերացումը: Ժողովրդավարության տարածման (բոլոր հնարավոր միջոցներով) հայեցակարգը, որը կյանքի էր կոչվում 2000-ականներին, ցանկալի արդյունքներ չտվեց՝ հատկապես Մերձավոր Արեւելքում։ Սակայն ընդունված էր կարծել, որ ավելի շատ ջանք գործադրելու պարագայում ամեն ինչ կստացվի:
Դժգոհության ալիքը մեծ ոգեւորությամբ ընդունվեց Արեւմուտքում, որտեղ սկսեցին խոսել 1989 թվականի նոր տարբերակի՝ արաբական աշխարհում ավտորիտար ռեժիմների փլուզման մասին։ Տեսականորեն բոլորը կարծես հասկանում էին, որ պայմանները բոլորովին այլ են, իսկ «Մուսուլման եղբայրները» Վացլավ Հավելը չեն։ Բայց հեղափոխական ազարտը գերակշռեց։
Այդ իրադարձությունների պտուղները քաջ հայտնի են։ Լավագույն դեպքում երկրները վերադարձան այս կամ այն աստիճանի ավտորիտար կառավարմանը (Եգիպտոս եւ Թունիս), վատագույն դեպքում՝ փաստացի դադարեցին գոյություն ունենալ որպես ամբողջություն (Լիբիա եւ ավելի վաղ՝ Իրաք): Այն ժամանակ կանգուն մնացած սիրիական համակարգը տապալվեց հիմա:
Հեռանկարները մռայլ են՝ վերջին տասնամյակների փորձը ցույց է տալիս, որ պահպանվելու հնարավորություն ունեն առաջին հերթին միատարր պետությունները, որոնց թվին Սիրիան չի պատկանում։
Ճիշտ է, իշխանությունը վերցրած ուժերի վարքագծի որոշ տարբերություններ ակնհայտ են։ Նրանք գիտակցում են, որ պահվածքն ու հրապարակային հայտարարությունները պետք է փոխվեն: Եվ պետք չէ անմիջապես հակամարտության մեջ մտել բոլորի հետ։ Շուտով պարզ կդառնա՝ սա զուտ
մարտավարությո՞ւն է, թե իսկապես այլ մոտեցում:
Անկարան գոհ է քրդերին արմատապես թուլացնելու հնարավորությունից, ինչը կյանքի են կոչում թուրքամետ կազմավորումները, սակայն առանց մեծ ոգեւորության է հետեւում Դամասկոսում «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամի» հաղթանակին։ Թվում է, թե Թուրքիան կբավարարվեր տեղային հաջողությունը Հալեպում՝ Ասադին փոփոխությունների գնալու հետագա պարտադրանքով: Անսպասելի բոնուս ստացավ Իսրայելը։ Անցած տարվա իրադարձությունների արդյունքում Իրանի թուլացումը հանգեցրեց Իսրայելի թշնամու՝ Դամասկոսի ռեժիմի տապալմանը։
Սակայն Իսրայելում դեռ չեն հասկանում, թե ով է փոխարինելու այս ռեժիմին, եւ պարզապես օգտվում են Սիրիայում առկա ռազմական ներուժը ոչնչացնելու ու լրացուցիչ բուֆերային գոտիներ գրավելու հնարավորությունից:
Պարսից ծոցի միապետությունները գոհունակությամբ հետեւում են Իրանի ձախողումներին, սակայն ոգեշնչված չեն արաբական աշխարհում Թուրքիայի արդյունավետ ակտիվությամբ։ Այնտեղ եւս, կարծես, կգերադասեին տեսնել թուլացած Ասադի պահպանումը, քան տեղի ունեցած հեղափոխությունը։
Վերջապես, արեւմտյան արձագանքը եւս նման չէ 2011 թվականի հրճվանքին։ Եվրոպայում եւ ԱՄՆ-ում չարախնդում են ռեժիմի փլուզման կապակցությամբ, սակայն հեռանկարներն ամենեւին պարզ չեն։
Հատկապես ցուցանշական է Եվրամիության արձագանքը, որտեղ Սիրիայում տեղի ունեցած իշխանափոխությունն անմիջապես օգտագործվեց որպես սիրիացիների ապաստանի խնդրանքների քննարկումը դադարեցնելու առիթ, եւ ամենաաշխույժ քաղաքական գործիչներն անմիջապես սկսեցին խոսել այն մասին, որ ժամանակն է պայմաններ ստեղծել փախստականներին հնարավորինս արագ տուն վերադարձնելու համար: Դա, հավանաբար, հատկապես նշանակալի թեմա կլինի Գերմանիայում, որտեղ երկու ամսից ընտրություններ են, իսկ միգրացիան թիվ մեկ խնդիրն է: ԱՄՆ-ում հիմա առաջնահերթություններն այլ են, բայց ապագա նախագահ Թրամփի արձագանքը շատ հատկանշական է. լավ է, որ ռուսներն եւ իրանցիները ձախողվեցին, իսկ մենք այնտեղ ընդհանրապես անելիք չունենք։
Շատերը գիտեին, որ Սիրիայում «Բաաս» կուսակցության պիտանելիության ժամկետը վաղուց լրացել է: Բայց դրա փլուզումը ընդգծեց որեւէ հստակ հեռանկարի բացակայությունը եւ անորոշությունը բոլոր ճակատներում: Առայժմ բոլորը, ովքեր կարող են, պարզապես փորձում են օգտվել իրավիճակից՝ իրենց համար ինչ-որ կարեւոր բան պոկելու համար։ Ապագայի մասին մտածելու ժամանակ կամ ցանկություն չկա:
Թարգմանությունը՝ Մարթա Սեմյոնովայի
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:
