13 Kasım’da Avrupa’nın en önemli metropollerinden biri olan Paris’te eş zamanlı olarak yedi ayrı yerde girişilen terör saldırıları, içinde Türkiye kökenlilerin de bulunduğu 132 kişinin ölümü ve 350 kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı. Bu olay 2015 yılında Paris’te yaşanan ikinci terör saldırısıydı ve sıradan masum insanların hayatlarına yöneldiği için de Avrupa halklarında büyük bir travma yararttı. Fransa Cezayir savaşından bu yana ilk kez ülke genelinde olağanüstü hal ilan ederken, Cumhurbaşkanı Hollande 11 Eylül olaylarından sonra zamanın ABD başkanı George W. Bush’un tepkilerine çok benzer şekilde “Fransa savaşta” açıklaması yaptı. Saldırının IŞİD kaynaklı olduğu üzerinde herkes hemfikir olurken, Fransız polisi Paris banliyölerinde seri operasyonlara girişti. Dahası Almanya ve Belçika başta olmak üzere tüm Avrupa’da IŞİD ile ilgili olduğu düşünülen islami gruplara yönelik operasyonlara hız verildi. Uzun yıllardır polisin girmeye cesaret edemediği Brüksel’in bazı mahalleleri adeta askeri abluka altına alındı. Gerçekten de Paris saldırılarının Avrupalıların zihninde, 11 Eylül’le kıyasalanacak kadar derin izler bırakacağı söylenebilir.
Aslında Paris saldırılarına tekil bir örnek olarak da bakmamak gerekir. Son aylarda arka arkaya gerçekeleştirilen kanlı terör saldırıları içinde Paris ancak zincirin önemli halkalarından biriydi ve son da olmayacaktı. Ankara’daki tren garı önündeki intihar eylemiı (102 ölü), Mısır’da Rus yolcu uçağının düşürülmesi (224 ölü), Beyrut patlaması (43 ölü), Paris olayları (132 ölü) ve Bamoko’daki (Mali) otel baskını (22 ölü) gibi terörist eylemler zincirinin mekânları farklı olsa da masum insanların hunharca öldürülmesi ve faillerinin en azından ideolojik olarak benzer motivasyonlarla hareket eden ve doğrudan veya dolaylı olarak IŞİD terör örgütü ile ilişkili olmaları terör konusunda uluslararası toplumu ortak hareket etmeye ve ilbirliğine zorlamaya başladı. Nitekim Paris olayından bir gün sonra G-20 zirvesi vesilesiyle Antalya’da toplanan dünya liderleri ilk kez terörle mücadele için ortak bildiri yayınladılar. Bildiride “Terör örgütlerinin yayılması ve terör faaliyetlerindeki kayda değer artışın, uluslararası barış ve güvenliğin muhafazasını zayıflattığı” tespiti yapılırken, “Terörizmin herhangi bir din, milliyet, uygarlık veya etnik grupla ilişkilendirilemeyeceği” vurgulanıyor ve “Terörizmin bütün biçimleriyle mücadelede, her nerede meydana gelirse gelsin, dayanışma ve kararlılık” içinde olunacağı taahhütünde bulunuluyordu.
Diplomatik bir metinden bekelenilmeyecek kadar güçlü bir kararlılık vurgusu yapılmasına rağmen, uygulamada her bir ülkenin ilkelere bağlılıkla kendi çıkarlarını koruma kaygısının işbirliğini zorlaştırdığı ise çok açık. Örneğin Suriye’deki iç çatışmada ABD, Fransa, İran ve Rusya gibi ülkeler ortak amaç olarak sözde IŞİD ile mücadele ettiklerini iddia ederken, gerçekte ABD yönetimi zamana oynamakta, Rusya ve İran ise Esed rejimine muhalif olan kim varsa (Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ve Türkmenler gibi) herkesi aynı kefeye koymakta ve daha çok da ÖSO mevzilerini bombalamaktadır. Diğer yandan son yıllarda artan IŞİD tehdidi karşısında Batı dünyası, nasıl bir mücadele strartejisi geliştireceğine karar vererememekte olup nerdeyse görüntü veya isimleri itibariyle Müslüman olan herkesi tethdit olarak nitelemeye başlamış bulunmaktadır. Bir yandan artan sosyo-ekonomik krizler, diğer yandan yükselen ırkçılık ve islamofobia dalgası Batıda azınlık olarak yaşayan Müslümanlara karşı siyasi ve toplumsal saldırganlığı da artırmaktadır. Nitekim toplumsal olarak Almanyadaki Pegida hareketi gibi sosyal hareketler giderek güç kazanmakta ve Fransa’daki Le Pen türü ırkçı liderlerin oyları da hızla yükselmektedir.
Endişe verici olan şey ise Avrupa toplumlarında yaygınlaşan “islami terör tehdidi” algısının giderek artan şekilde merkez sağ ve merkez sol partileri de söylem ve politika itibariyle aşırı sağın pozisyonuna yaklaştırmasıdır. Merkez partiler sağduyu ve siyasi akılla hareket ederek açılımcı, kapsayıcı ve vizyoner politikalar üretmede yetersiz kalmakta ve bu nedenle ucuz oy getiren ırkçı politikalara kolayca teslim olmaktadırlar. Bir din adamı olarak barış ve huzur ilham bir figür olması bekelenen Katoliklerin lideri Papa’nın dahi sıklıkla “3. Dünya Savaşından” bahsetmesi, gerçekten cayi dikkat bir durumdur ve izahı oldukça zordur. Batı maalesef içine girdiği sosyo-ekonomik ve siyasi krizlerden sonra şimdi de güvenlik krizine girmiştir ve kendisini bu kriz sarmalından kurtaracak çıkış formülleri üretmekte zorlanmaktadır. Başka deyişle, adeta kollektif bir toplumsal akıl tutulması yaşamaktadır.
Küresel Terör Raporu Ne Söylüyor?
Peki gerçekten terör tehdidinin boyutlarına ilişkin olarak veriler bize ne söylüyor? Tüm dünya din kaynaklı bir ortak terör tehdidiyle mi karşı karşıya, yoksa hep beraber abartıyor muyuz? Öncelile bu konudaki bilimsel araştırmalara bakmak gerekir. Ekonomik ve Barış Enstitüsü tarafından her yıl düzenli olarak yayınlanan Global Terörizm İndeksi-2015 (GTİ) raporuna göre, terörden dolayı hayatını kaybedenlerin sayısı son on beş yıllık sürede dokuz kat artmış durumda. Son on beş yıl içinde kayda geçen 61 bin terör olayında hayatını kaybeden toplam insan sayısı 140 bin civarında. Yıllık bazda değerlendirildiğinde, 2000 yılında ölenlerin sayısı 3,329 iken, 2014 yılında 32,685’e ulaşmıştır. Bir önceki yıla göre 2014’te terörden ölenlerin sayısı da % 80 oranında artış gösteriyor. Aşağıda açıklanmaya çalışılacağı üzere, artık terör küresel sistemin bir parçası ve devletlerarası çıkar çatışmalarında terör örgütleri konvensiyonel savaşta kullanılan milli orduların yerini almaya başladı. Zira yeni savaş konsepti vekâlet savaşları ve hibrid savaşlar mantığına kaymış durumda. GTİ raporuna göre terörün artışı, uluslararası sistemdeki geleneksel normların ve değerlerin pörsümesi, derinleşen küresel adaletsizlikler ve krize giren küresel yönetişim sisteminin etkisizliği ile yakından ilişkili.
Diğer yandan terör küresel bir tehdit olarak görülse de, aslında terörist eylemler az sayıda ülkede yoğunlaşmış görünüyor. Terör büyük ölçüde gelişmekte olan ülkelerde yaygın olarak kullanılan sistemik bir siyasi araca dönüşmüşken, Batılı ülkelerde ise “yalnız kurt” diye tabir edilen bireysel terör eylemleri görülüyor. Bu gerçeği ifade etmek için, Batılı gelişmiş ülkelerde bir kişinin şimşek çarpması sonucu ölme olasılığının terör saldırısı nedeniyle ölmesi olasılığından çok yüksek olduğu vurgulanmaktadır. Dünyadaki teröre dayalı ölümlerin ancak % 0,5’i Batılı ülkelerde gerçekleşiyor. Daha çarpıcı olanı, tüm terör eylemlerinin % 78’inin beş ülkede (Irak, Nijerya, Afganistan, Pakistan, Suriye) gerçekleşiyor olmasıdır. Bununla beraber terör eylemlerinin coğrafyası giderek yaygınlaşmaktadır. Terörden dolayı 500 ve daha fazla ölümün olduğu ülke sayısı 11 olup, yeni terör ülkeleri arasında Somali, Ukrayna, Orta Afrika Cumhuriyeti, Güney Sudan ve Kamerun gibi ülkeler yer alıyor. Gelişmekte olan ülkeler diye bilinen ve terörün yaygınlaşmaya başladığı bu toplumların ortak özellikleri vardır. Bazılarında devlet sistemi ve hukuk düzeni tamamen çökmüştür (başarısız devletler), bazıları ise derin istikrarsızlıklar yaşamakta veya kötü yönetimler, iç çatışmalar, yozlaşma ve fakirlik gibi sistemik arızalarla maluldür.
Dünyadaki Terör Saldırıları (2000-2014)
Dünyadaki terör saldırılarından sorumlu olan örgütlerin başında ise Boko Haram ve IŞİD gelmektedir. İstatistiklere göre bu iki örgütün eylemlerinden dolayı ölenlerin sayısı dünyadaki tüm terör mağdurlarının % 51’ine tekabül ediyor. Yalnızca Nijerya’da ölenlerin sayısı 2014’te 7,512’dir. GTİ raporuna göre, incelenen 160 ülke içinde en yüksek terör riski taşıyan on ülkenin sekizi Müslüman ülkelerden (Nijerya, Irak, Afganistan, Suriye, Libya, Pakistan, Yemen, Somali) oluşurken, diğer ikisi de (Hindstan ve Tayland) ciddi miktarda Müslüman azınlığı barındıran ülkelerdir
(Bkz. peace.org/wp-content/uploads/2015/11/Global-Terrorism-Index-2015.pdf).
Terörle Mücadelede Doğru Strateji
Aydınlanmanın ve rasyonalitenin merkezi olan Avrupalı siyasiler, din adamları ve entellektüeller artan terör konusunda medyanın kendilerine sunduğu basit tanımlamalar ve çözümleri reddedip, sorunu derinlemesine ele alıp, analitik düşünerek sağduyuya dayalı çözüm stratejileri geliştirmelidirler. Özellikle IŞİD gibi dini kaynaklı bir ideolojiye dayalı terör eylemleri yapan örgütlere karşı mücadele yöntemleri geliştirilirken ideolojik ve duygusal hareket etmek sorunları çözmez, ancak derinleştirir. Bu meyanda Batı dünyasında Siyasi İslam konusunda ciddi akademik ağırlığı olan Oliver Roy gibi analistlere kulak verilmelidir. Roy’un bizim de katıldığımız görüşü şudur:
“Cihadcılık öncelikle dünya çapında, küresel. Belirgin bir sebebe (Filistin, işsizlik) bağlı değil, altmışlı ve yetmişli yıllarda gençliğin bir kısmını harekete geçirmiş olan Dünya Devrimi çağrısı çizgisinde. Belirli bir kategoriye değil herkese hitap ediyor, ama herşeyden önce gençliği etkiliyor. Bu anlamda Daeş/IŞİD de, El Kaide de, Action Directe (Doğrudan Eylem) gibi, Baader-Meinhof çetesi gibi gençlik hareketleridir; ki bu da onları ataları olan komünist partilerden, günümüzde de Müslüman Kardeşler’den/İhvan’dan ayırt ediyor. Fakat aynı zamanda tüm başkaldıranlara da hitap ediyorlar, sadece Müslümanlar’a değil (Müslüman Kardeşler’in/İhvan’ın durumu ise buydu). Şayet Müslüman değilseniz, otuz saniyede din değiştirip büyük maceraya atılabiliyorsunuz (diploma lâzım değil, dini araştırmakla geçirilen yıllar lâzım değil; yine Müslüman Kardeşler’in/İhvan’ın aksine). Din cilasının ardında, eylem için eylem bu. Üstelik cihadcılık, zamanında komünizmin yapmış olduğu gibi, yerel “lanetliler” (ki bunlar solcular için hiçbir zaman gerçekten proleterler, cihadcılar için ise “göçmenler” olmamıştır; iki durumda da, daha ziyade, sınıf düşmüş enteller ve marjinaller) ile, tutunamayanların bir saldırılığına da olsa efendi konumuna geçtiği bir âleme onları sokan büyük bir evrenselci dava (dün devrimdi, bugün cihad) arasında bir köprü sunuyor. Cihadcıları büyüleyen, ilâhiyat veya tasavvuf değil, eylem ve şiddet. Burada karşımıza çıkan şey, “radikalliğin islamîleşmesi”dir, dinî bir radikalleşme değil” (Bkz., medyascope.tv/2015/09/27).
Özetle, eğer karşı karşıya kaldığımız küresel boytlu bir IŞİD radikalizminin temelinde bizatihi islam dininin kendisi değil de, küresel sisteme itirazın formu olma ve bu yönüyle de yeryüzündeki tutunamayanların ve lanetlilerin çekici ideoljisi/örgütü olması yatıyorsa, mücadele stratejisi buna göre kurgulanmalıdır. Küresel düzlemde sosyo-ekonomik adaletsizliklerle ortak mücadele programlarının geliştirilmesi, hızlı küreselleşmenin yarattığı dışlanmışlıkları ve marjinalleşmeyi aşacak bir kapsayıcı siyaset, yerküremizdeki dini, etnik, sosyal tüm farklı kimlikleri tolere edebilecek kuşatıcı yeni siyasi yaklaşımların üretilmesi gibi stratejiler zor görünse de uzun vadede salt güce, silaha ve güvenliğe odaklı stratejilerden çok daha etkin olacaktır. Savaş uçakları, tanklar ve füzeler kadar fikirlerin de önemli olduğuna inanmalıyız.
