«Աշխարհի թողտվությամբ Ադրբեջանը ջնջում է իմ կյանքն ու անցյալը»

Ներկայացնում ենք Newsweek պարբերականի «Կարծիքներ» բաժնում հրապարակված անկախ լրագրող Սիրանուշ Սարգսյանի Reflections From a Forgotten Ethnic Cleansing հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:

Սիրանուշ Սարգսյան

Վերջերս վերադարձա Հայաստան՝ Թաֆթս համալսարանի Ֆլեթչերի իրավունքի եւ դիվանագիտության դպրոցում չորս ամիս սովորելուց հետո: Բոստոնում ես ինձ զգում էի ինչպես տանը, ոչ միայն նրա ծաղկող հայկական համայնքի շնորհիվ, այլ որովհետեւ բոստոնցիները՝ դասախոսներից մինչեւ համակուրսեցիներ ու օտարներ, իսկապես հյուրընկալ էին:

Սակայն իրականությունն այն է, որ երբ վերադարձա «տուն» Հայաստան, իրականում ես չկարողացա վերադառնալ իմ իսկական տուն՝ Արցախ (Լեռնային Ղարաբաղ), որը հռչակել էր իր անկախությունը 1991 թվականին եւ մինչեւ անցյալ տարի վայելում էր ժողովրդավարական ինքնակառավարում։ Իմ պապենական հայրենիքը Ադրբեջանի կողմից էթնիկ զտումների է ենթարկվել անցյալ սեպտեմբերին։

Զավեշտն այն է, որ ես դիմեցի Թավիթյան կրթական ծրագրին Թաֆթսում Ադրբեջանի կողմից իմ հայրենիքի 10-ամսյա շրջափակման ժամանակ, երբ իմ դիմումի գործընթացը գրեթե սյուրռեալիստական էր թվում: Ապրել շրջափակման մեջ, զրկված լինելով առաջին անհրաժեշտության պարագաներից ու ազատ տեղաշարժից, նույնիսկ մոտ գտնվող Հայաստանի մոտակա բնակավայր հասնելն անհնարին էր թվում. ինչպե՞ս կարող էի հասնել Բոստոն: Բայց ես դիմեցի՝ հավատալով, որ եթե ուզում էի վերացնել շրջափակումը, պետք է նախ մտքումս հույս ստեղծեի, որ մենք մի օր նորից կապ ենք ունենալու աշխարհի հետ:

Երբեք չէի պատկերացնի, որ ճանապարհը ոչ միայն կբացվի՝ թույլ տալով ինձ հասնել Բոստոն, այլեւ կդառնա իմ եւ իմ 120 000 հայրենակիցների վտարման ճանապարհը՝ զրկելով ինձ տուն վերադառնալու հնարավորությունից ծրագրի ավարտից հետո։

Ծրագիրը, որը հիմնադրվել է հանգուցյալ գործարար եւ բարերար Ասո Թավիթյանի կողմից, ավելի քան 25 տարի հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանի եւ Արցախի մասնագետներին զարգացնել իրենց գիտելիքներն ու հմտությունները:

Ես դիմել էի որպես քաղծառայող, որը 14 տարի աշխատել է խորհրդարանում, սակայն վերջին երկու տարիներին, այդ թվում՝ շրջափակման ժամանակ, աշխատել եմ որպես լրագրող։ Դա մանկության երազանք էր, որը վերածվել էր մղձավանջի, որովհետեւ ես աշխարհին ներկայացնում էի, թե ինչպես է պատերազմից ավերված մեր տարածաշրջանը գտնվում շրջափակման մեջ:

Ես գրում էի պատմություններ մայրերի մասին, որոնք ամբողջ գիշեր հացի հերթերում են կանգնել, երեխաների, ովքեր դպրոց են հաճախում սառնամանիքին, հղի կանանց, ովքեր կորցնում են իրենց չծնված երեխաներին թերսնման եւ սթրեսի պատճառով, եւ կացարաններում գտնվող մայրերի մասին, ովքեր աղոթում են իրենց երեխաների փրկության համար: Նրանցից շատերը կենդանի չմնացին:

Երբ հասա Ֆլեթչեր, արդեն կորցրել էի հայրենիք, տուն, կարիերաս եւ անցյալիս բուն էությունը: Ֆլեթչերում լինելը, սակայն, ինձ համար բուժման գործընթացի սկիզբ էր: Մինչ ես այնտեղ էի, մի քանի հնագույն եկեղեցիներ եւ գերեզմանոցներ Ադրբեջանի կողմից հողին հավասարվեցին: Մեկ այլ զավեշտ՝ մինչ ես Բոստոնում էի եւ զարգացնում էի կառավարման եւ դիվանագիտության գիտելիքներս ու հմտություններս, քանդում էին իմ սեփական խորհրդարանի շենքը, Ադրբեջանի նախագահը հպարտորեն խարույկ վառեց մեծ տոնակատարության ժամանակ եւ այն անվանեց «վերջնական մաքրում»: Սա պաշտոնապես հաստատեց, որ Արցախից մեր վտարումը միտումնավոր էթնիկ զտում էր։

Դիվանագիտական ուսումնասիրություններում Ֆլեթչերի խորն ավանդույթները հնարավորություն ընձեռեցին բացահայտել մեծ տերությունների հակասությունները եւ շահերի բախումը, ինչպես նաեւ այն, թե ինչպես են պատմական փորձն ու տեխնոլոգիական զարգացումները ազդում անվտանգության դինամիկայի, իրավական մարտահրավերների եւ բանակցային գործընթացների վրա:

Այնուամենայնիվ, ես ապշած էի այն փաստից, որ դասախոսություններից ոչ մեկում չէր հիշատակվել Արցախի էթնիկ զտումը. բոլոր քննարկումները ծավալվում էին Ուկրաինայի եւ Գազայի շուրջ:

Թեեւ ես վստահ եմ, որ համալսարանում տեղի ունեցած եւ լայնորեն լուսաբանված բողոքի ցույցերը նպատակ չունեին անտեսել աշխարհի մյուս անարդարությունները, իմ փորձառությունը անգամ չընդունվեց: Ի պատիվ նրանց, սակայն, Ֆլեթչերի իմ խոհուն հասակակիցներն ու դասախոսները, ովքեր ջերմորեն ընդունեցին ինձ իմ համար ամենադժվար պահին, նույնպես ողջունեցին իմ նախաձեռնած քննարկումները՝ կիսելով իմ եւ իմ հայրենակիցների դառը եւ ցավալի փորձը:

Յուրաքանչյուր վիճակագրության հետեւում կա կորստի եւ փրկության, ցավի եւ զոհաբերության, հուսահատության եւ հավատքի ողբերգական պատմություն, ինչպես նաեւ պատմություններ այն ընտանիքների մասին, որոնք աջակցության կարիք ունեն, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ից: Այո, ես ակնկալիքներ ունեմ Ամերիկայից, որը տարիներ շարունակ ներգրավված է տարածաշրջանում հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցային գործընթացում։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության պաշտոնյաները մեզ վստահեցրել են, որ ԱՄՆ-ն չի հանդուրժի ռազմական գործողություն, չի հանդուրժի որեւէ հարձակում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի վրա, եւ որ մեր իրավունքները պաշտպանված կլինեն Ադրբեջանի կազմում։ Այդպես չեղավ:

Հիմա ես Հայաստանում եմ։ Երբ քայլում եմ մայրաքաղաք Երեւանի աղմկոտ փողոցներով, ինձ թվում է, թե ապրում եմ ուրիշի կյանքով: Իմացա, որ այն թաղամասը, որտեղ ապրել եմ այսքան տարի, է, ինչպես նաեւ իմ աշխատատեղը, ամբողջովին քանդված են։ Կարծես Ադրբեջանն, ամբողջ աշխարհի թողտվությամբ, ջնջում է իմ կյանքը, իմ անցյալն ու մեր հազարամյա պատմությունը: Աշխարհի անտարբերությունը խլացուցիչ է:

Լրագրող Էդվարդ Ռ. Մերոուն, ում անունը զարդարում է Ֆլեթչերի գլոբալ դիվանագիտության կենտրոնը, ասել է. «Ոչ մի մարդ չի կարող ահաբեկել մի ամբողջ ժողովուրդ, եթե մենք բոլորս նրա հանցակիցները չլինենք»:

Լռելով՝ բոլորս թույլ ենք տալիս, որ Արցախը ջնջվի աշխարհի երեսից:

Թարգմանությունը՝ Դիանա Մանուկյանի

Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:

Ներկայացնում ենք Newsweek պարբերականի «Կարծիքներ» բաժնում հրապարակված անկախ լրագրող Սիրանուշ Սարգսյանի Reflections From a Forgotten Ethnic Cleansing հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:

Սիրանուշ Սարգսյան

Վերջերս վերադարձա Հայաստան՝ Թաֆթս համալսարանի Ֆլեթչերի իրավունքի եւ դիվանագիտության դպրոցում չորս ամիս սովորելուց հետո: Բոստոնում ես ինձ զգում էի ինչպես տանը, ոչ միայն նրա ծաղկող հայկական համայնքի շնորհիվ, այլ որովհետեւ բոստոնցիները՝ դասախոսներից մինչեւ համակուրսեցիներ ու օտարներ, իսկապես հյուրընկալ էին:

Սակայն իրականությունն այն է, որ երբ վերադարձա «տուն» Հայաստան, իրականում ես չկարողացա վերադառնալ իմ իսկական տուն՝ Արցախ (Լեռնային Ղարաբաղ), որը հռչակել էր իր անկախությունը 1991 թվականին եւ մինչեւ անցյալ տարի վայելում էր ժողովրդավարական ինքնակառավարում։ Իմ պապենական հայրենիքը Ադրբեջանի կողմից էթնիկ զտումների է ենթարկվել անցյալ սեպտեմբերին։

Զավեշտն այն է, որ ես դիմեցի Թավիթյան կրթական ծրագրին Թաֆթսում Ադրբեջանի կողմից իմ հայրենիքի 10-ամսյա շրջափակման ժամանակ, երբ իմ դիմումի գործընթացը գրեթե սյուրռեալիստական էր թվում: Ապրել շրջափակման մեջ, զրկված լինելով առաջին անհրաժեշտության պարագաներից ու ազատ տեղաշարժից, նույնիսկ մոտ գտնվող Հայաստանի մոտակա բնակավայր հասնելն անհնարին էր թվում. ինչպե՞ս կարող էի հասնել Բոստոն: Բայց ես դիմեցի՝ հավատալով, որ եթե ուզում էի վերացնել շրջափակումը, պետք է նախ մտքումս հույս ստեղծեի, որ մենք մի օր նորից կապ ենք ունենալու աշխարհի հետ:

Երբեք չէի պատկերացնի, որ ճանապարհը ոչ միայն կբացվի՝ թույլ տալով ինձ հասնել Բոստոն, այլեւ կդառնա իմ եւ իմ 120 000 հայրենակիցների վտարման ճանապարհը՝ զրկելով ինձ տուն վերադառնալու հնարավորությունից ծրագրի ավարտից հետո։

Ծրագիրը, որը հիմնադրվել է հանգուցյալ գործարար եւ բարերար Ասո Թավիթյանի կողմից, ավելի քան 25 տարի հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանի եւ Արցախի մասնագետներին զարգացնել իրենց գիտելիքներն ու հմտությունները:

Ես դիմել էի որպես քաղծառայող, որը 14 տարի աշխատել է խորհրդարանում, սակայն վերջին երկու տարիներին, այդ թվում՝ շրջափակման ժամանակ, աշխատել եմ որպես լրագրող։ Դա մանկության երազանք էր, որը վերածվել էր մղձավանջի, որովհետեւ ես աշխարհին ներկայացնում էի, թե ինչպես է պատերազմից ավերված մեր տարածաշրջանը գտնվում շրջափակման մեջ:

Ես գրում էի պատմություններ մայրերի մասին, որոնք ամբողջ գիշեր հացի հերթերում են կանգնել, երեխաների, ովքեր դպրոց են հաճախում սառնամանիքին, հղի կանանց, ովքեր կորցնում են իրենց չծնված երեխաներին թերսնման եւ սթրեսի պատճառով, եւ կացարաններում գտնվող մայրերի մասին, ովքեր աղոթում են իրենց երեխաների փրկության համար: Նրանցից շատերը կենդանի չմնացին:

Երբ հասա Ֆլեթչեր, արդեն կորցրել էի հայրենիք, տուն, կարիերաս եւ անցյալիս բուն էությունը: Ֆլեթչերում լինելը, սակայն, ինձ համար բուժման գործընթացի սկիզբ էր: Մինչ ես այնտեղ էի, մի քանի հնագույն եկեղեցիներ եւ գերեզմանոցներ Ադրբեջանի կողմից հողին հավասարվեցին: Մեկ այլ զավեշտ՝ մինչ ես Բոստոնում էի եւ զարգացնում էի կառավարման եւ դիվանագիտության գիտելիքներս ու հմտություններս, քանդում էին իմ սեփական խորհրդարանի շենքը, Ադրբեջանի նախագահը հպարտորեն խարույկ վառեց մեծ տոնակատարության ժամանակ եւ այն անվանեց «վերջնական մաքրում»: Սա պաշտոնապես հաստատեց, որ Արցախից մեր վտարումը միտումնավոր էթնիկ զտում էր։

Դիվանագիտական ուսումնասիրություններում Ֆլեթչերի խորն ավանդույթները հնարավորություն ընձեռեցին բացահայտել մեծ տերությունների հակասությունները եւ շահերի բախումը, ինչպես նաեւ այն, թե ինչպես են պատմական փորձն ու տեխնոլոգիական զարգացումները ազդում անվտանգության դինամիկայի, իրավական մարտահրավերների եւ բանակցային գործընթացների վրա:

Այնուամենայնիվ, ես ապշած էի այն փաստից, որ դասախոսություններից ոչ մեկում չէր հիշատակվել Արցախի էթնիկ զտումը. բոլոր քննարկումները ծավալվում էին Ուկրաինայի եւ Գազայի շուրջ:

Թեեւ ես վստահ եմ, որ համալսարանում տեղի ունեցած եւ լայնորեն լուսաբանված բողոքի ցույցերը նպատակ չունեին անտեսել աշխարհի մյուս անարդարությունները, իմ փորձառությունը անգամ չընդունվեց: Ի պատիվ նրանց, սակայն, Ֆլեթչերի իմ խոհուն հասակակիցներն ու դասախոսները, ովքեր ջերմորեն ընդունեցին ինձ իմ համար ամենադժվար պահին, նույնպես ողջունեցին իմ նախաձեռնած քննարկումները՝ կիսելով իմ եւ իմ հայրենակիցների դառը եւ ցավալի փորձը:

Յուրաքանչյուր վիճակագրության հետեւում կա կորստի եւ փրկության, ցավի եւ զոհաբերության, հուսահատության եւ հավատքի ողբերգական պատմություն, ինչպես նաեւ պատմություններ այն ընտանիքների մասին, որոնք աջակցության կարիք ունեն, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ից: Այո, ես ակնկալիքներ ունեմ Ամերիկայից, որը տարիներ շարունակ ներգրավված է տարածաշրջանում հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցային գործընթացում։ ԱՄՆ Պետքարտուղարության պաշտոնյաները մեզ վստահեցրել են, որ ԱՄՆ-ն չի հանդուրժի ռազմական գործողություն, չի հանդուրժի որեւէ հարձակում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի վրա, եւ որ մեր իրավունքները պաշտպանված կլինեն Ադրբեջանի կազմում։ Այդպես չեղավ:

Հիմա ես Հայաստանում եմ։ Երբ քայլում եմ մայրաքաղաք Երեւանի աղմկոտ փողոցներով, ինձ թվում է, թե ապրում եմ ուրիշի կյանքով: Իմացա, որ այն թաղամասը, որտեղ ապրել եմ այսքան տարի, է, ինչպես նաեւ իմ աշխատատեղը, ամբողջովին քանդված են։ Կարծես Ադրբեջանն, ամբողջ աշխարհի թողտվությամբ, ջնջում է իմ կյանքը, իմ անցյալն ու մեր հազարամյա պատմությունը: Աշխարհի անտարբերությունը խլացուցիչ է:

Լրագրող Էդվարդ Ռ. Մերոուն, ում անունը զարդարում է Ֆլեթչերի գլոբալ դիվանագիտության կենտրոնը, ասել է. «Ոչ մի մարդ չի կարող ահաբեկել մի ամբողջ ժողովուրդ, եթե մենք բոլորս նրա հանցակիցները չլինենք»:

Լռելով՝ բոլորս թույլ ենք տալիս, որ Արցախը ջնջվի աշխարհի երեսից:

Թարգմանությունը՝ Դիանա Մանուկյանի

Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները: