Ўзбекистоннинг амалдаги 128 моддадан иборат конституциясидаги моддалар сонини 155 тага, мавжуд 275 та нормани 434 тага етказиш таклиф қилинмоқда.
9 март куни Ўзбекистон Олий Мажлис Қонунчилик палатаси конституцияга ўзгартириш киритишга оид қонун лойиҳаси муҳокамаси учун ялпи мажлисга йиғилди.
Қонунчилик палатаси йиғилишида, амалдаги бош қомус 65 фоизга ўзгаргани боис, Ўзбекистоннинг Янги конституцияси, деб аташ таклиф қилинди.
Янгиланган ёки Янги Конституция қабул қилинса, расмийларга кўра, амалдаги президентнинг икки муддати “ноллашиб”, учинчи муддат президентликка номзодини қўйиши учун унга йўл очилади.
Қонунчилик палатасининг 9 март кунги ялпи мажлисида янги лойиҳани Олий мажлиснинг Коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитаси раиси Жаҳонгир Ширинов лойиҳани депутатларга тақдим қилди.
Ширинов, амалдаги Конституцияга ўзгартиришлар киритувчи қонун лойиҳасини “Ўзбекистон Республикаси Конституцияси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Конституциявий қонуни лойиҳаси” деб аташни таклиф қилди.
“Конституциявий қонун лойиҳаси юзасидан аҳолидан 220 мингдан зиёд таклифлар келиб тушганлигининг ўзиёқ Конституциявий ислоҳотлардан халқимиз катта ўзгаришлар кутаётганидан далолат беради”, деди Ширинов.
Шириновга кўра, амалдаги конституциянинг 128 та моддасидан 91 тасига концептуал ўзгариш киритиш, моддалар сонини эса 155 тага етказиш, мавжуд 275 та норма сонини 434 тага кўпайтириш таклиф қилинмоқда.
Булар орасида қуйидаги таклифлар борлиги айтилди:
«Ўзбекистон — ижтимоий давлат» деб эълон қилиш ва давлатнинг ижтимоий мажбуриятларига оид нормалар қарийб 3 баробар ошириш,
Сўз эркинлиги ва ахборот олиш эркинлигини таъминлаш,
таълим соҳасига оид нормаларни киритиш,
давлат ҳокимиятининг қатор лавозимларида бир шахснинг сурункасига 2 муддатдан ортиқ сайланиши ёки тайинланишини тақиқлаш ва ҳоказо.
Бир лавозимга сурункали 2 муддатдан ортиқ тайинланмайдиган ёки сайланмайдиганлар:
Қонунчилик палатаси спикери;
Сенат раиси;
Ўзбекистон президенти;
вилоят, туман, шаҳар халқ депутатлари кенгашининг раиси;
ҳоким;
Олий суднинг раиси ва раис ўринбосари;
Судьялар олий кенгашининг раиси ва раис ўринбосари;
Марказий сайлов комиссиянинг раиси, бош прокурор лавозимларидир.
Шунингдек, бу лойиҳадан амалдаги Конституциянинг Қорақалпоғистонга оид 70−75-моддаларини ўзгартириш таклиф қилинган қўшимчалар чиқариб ташлангани айтилди.
Бу лойиҳа муҳокамаси илк бор 2022 йилнинг июнь ойида эълон қилинганди. Ўшанда конституцияга киритилажак ўзгаришлар сирасида Қорақалпоғистон суверенлик мақомини бекор қилиш таклифи ҳам эълон қилинганди.
Бу таклиф Қорақалпоғистонда катта норозилик билан қарши олинди. 1 июлга келиб, Нукус кўчаларига минглаб одам чиқди, 2 июлда зўравонликлар кузатилди.
2 июль куни Нукусга борган президент Шавкат Мирзиёев, Қорақалпоғистон олий ҳокимият органи - Жўқорғи Кенгесдаги чиқишида Қорақалпоғистонга оид ўзгаришлар бекор қилинишини билдирганди.
Нукусда мисли кўрилмаган қонли намойишлардан сўнг, конституциявий ислоҳотлар овоз қўйилиши керак бўлган референдум номаълум муддатга қолдирилди.
Аксар таҳлилчилар, конституцияни ўзгартирадиган референдумдан сўнг Мирзиёев учинчи муддат президентликда қолишини кутмоқда.
Зотан, Ўзбекистон Сенати раиси ўринбосари Содиқ Сафоев янги конституция қабул қилинса, Мирзиёевнинг президентлик муддатлари ноллашади, деб баёнот берган:
"Янги Конституция қабул қилинса, у албатта барча фуқаролар учун, шу жумладан бугунги президентимиз учун ҳам янги конституция бўйича сайловларда иштирок этишга имконият яратиб беради…"
Конституцияга ўзгартишлар бўйича масъул комиссия раҳбари, Ўзбекистон ҳукумати бош юристи Акмал Саидов Қорақалпоғистондаги норозилик ва айнан “ноллаштириш” режасини ҳануз изоҳлагани йўқ. Озодликнинг Саидовдан изоҳ сўраб қилган мурожаатлари ҳануз жавобсиз.
Кутилаётган референдум Ўзбекистоннинг янги тарихида учинчи умумхалқ овоз бериши бўлади.
1995 йилдаги референдум натижаларига кўра президент Ислом Каримов яна бир муддатга сайловларсиз ҳокимиятда қолган, 2002 йилда эса, худди ҳозиргидек, конституцияга ўзгартишлар киритилиши важидан президентлик муддати 5 йилдан 7 йилга узайтирилганди.
