23 - oktabr kuni normativ-huquqiy hujjatlar jamoatchilik muhokamasiga qo‘yiladigan reguation.gov.uz portalida “O‘zbekiston Respublikasining “Bank siri to‘g‘risida”gi Qonuniga qo‘shimcha kiritish haqida”gi qonun loyihasi paydo bo‘ldi.
Muallifi Davlat Bojxona qo‘mitasi bo‘lgan bu hujjat jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilishi bilan iqtisodchi va bank-moliya mutaxassislarining keskin tanqidiga uchradi.
Bojxona qo‘mitasi “Bank siri to‘g‘risida”gi amaldagi qonunchilikka o‘z xodimlarining bank mijozlari hisob raqamlariga oid ma’lumotni olishiga ruxsat berishi uchun jumladan:
“O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati organlari bank mijozi bo‘lgan tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining bankda mavjud bo‘lgan hisob raqamlari, omonatlari (depozitlari), ulardagi pul mablag‘larining qoldig‘i va operatsiyalar to‘g‘risidagi hamda bojxona to‘lovlari bo‘yicha majburiyatlar ijrosi bilan bog‘liq tegishli ma’lumotlarni, agar bu ma’lumotlar ularning zimmasiga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirishi uchun zarur bo‘lsa, olishga haqlidir”, degan o‘zgartish kiritishni taklif qilgan.
Mustaqil iqtisodchilar¸ qolaversa loyiha taqdim etilgan birinchi kundayoq¸ bu o‘zgartishga munosabat bildirgan sharhlovchilar qonun loyihasi qabul qilingan taqdirda¸ O‘zbekistonda bank siri degan narsa qolmasligini ta’kidladilar.
“Hisob-raqamlar haqida ma’lumot olishga hech kimning haqqi yo‘q. Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri mulk huquqiga tahdid. Hamma yana mablag‘larni naqdlashtirish va bank hisoblarni yopishga tushib ketadi. Yashirin iqtisodiyot besh battar kuchayishiga xizmat qiladi. Bojxona qo‘mitasi ma’muriy yo‘llar bilan emas, boshqa usullardan foydalanib vazifasini bajarishga harakat qilsin.Mutlaqo qarshiman”¸ deb yozdi qonun loyihasiga regulation.gov.uz portalida munosabat bildirganlardan biri.
Yana bir sharhlovchi:
“Hurmatli loyiha mualliflari va O‘zbekiston iqtisodiyoti taqdiriga befarq bo‘lmagan mas’ullar. Shundoq ham O‘zbekistonda banklarga ishonch kam. Ko‘pchilik bankda pul mablag‘larini saqlamaydi. Sizlar bu hatti-harakatingiz bilan fuqarolarni, tadbirkorlarni battar yashirin iqtisodiyotga qarab ketishiga sabab bo‘lasizlar-ku. Qo‘yinglar sal zamonaviy sivilizatsion fikrlaydigan davlatlardan o‘rnak olinglar. Singapur kichkina yeri bilan dunyoning moliya markaziga aylandi. Biz esa shunaqangi ertani o‘ylamasdan o‘zboshimchalik bilan bozor qonunlariga qarshi borsak yana o‘rta asrlarga qaytamiz”¸ deya loyiha muallifi bo‘lgan Boshxona qo‘mitasini tanqid qildi.
Loyiha ostida sharh qoldirganlardan yana biri keyingi paytlarda O‘zbekistonda bank mijozlari hisob raqamiga oid ma’lumotga ega bo‘lish payiga tushgan davlat tizimlari ko‘payib borayotganiga e’tibor qaratdi.
“Kelinglar shu "Bank siri" ga aralashmanglar, yaqinda Soliqdagilar shunga urinishdi, xulosa qilinglar iltimos! Xalq uchun foydali qonun loyihasini joylanglar¸ biz ham biror marta qo‘llab-quvvatlab fikr bildiraylik, shu paytgacha birorta bunga arzirli qonun loyihasi joylanmadi”.
Mustaqil iqtisodchi va bank-moliya mutaxassislari ham Bojxona qo‘mitasi ishlab chiqqan qonun loyihasini “Bank siri to‘g‘risida”gi qonun mohiyatiga mutlaq zid deb baholadi.
Xususan¸ davletovuz Telegram kanali muallifi O‘zbekistonning amaldagi qonunchiligiga zid bunday loyihalar ishlab chiqarilishini to‘xtatishga oid taklifni ilgari surdi.
“Avvalgilardan farqli o‘laroq bank siriga egalik qilishga qo‘mita farmon, qaror, dastur qilib o‘tirmasdan birdaniga qonunning o‘ziga qo‘shimcha kiritish orqali erishishga urinyapti. Maydalashib o‘tirmabdi.
Nazarimizda, qonun loyihalarini ishlab chiqishda vazirlik va idoralarning ishtirokini taqiqlash kerak. Ular nimaiki hujjat qabul qilmasin, o‘zining idoraviy manfaatini ko‘zlaydi, o‘ziga, xodimlariga oson bo‘lishini istaydi. Qonun loyihalari muhokamalarida ishtirok etishi mumkin, lekin hech qachon ular, hatto hukumat orqali ham qonun loyihasini ishlab chiqmasligi lozim. Ular faqat va faqat ijroga mas’ul bo‘lishi kerak. Tamom. Afsuski, hozirda qonunlarning mutlaq katta qismi hukumat tomonidan ishlab chiqilgan va kiritilgan".
30 yil davomida O‘zbekistonda parlament instituti paydo bo‘lganini ta’kidlagan bu mutaxassis¸hukumatdan qonun loyihalari ishlab chiqarish vakolatini olish fursati kelganini ta’kidladi.
Qonun loyihasiga nisbatan birinchi kundayoq bildirilgan keskin tanqidlar ortidan Davlat Bojxona qo‘mitasi 24 - oktabr kuni unga rasmiy munosabat e’lon qildi.
Rasmiy bayonotda qo‘mita qonun loyihasini “xalqaro tajriba” bilan izohlashga urindi.
“Xorijiy davlatlarda, xususan Buyuk Britaniya, Ispaniya, Gollandiya, Janubiy Koreya va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqining (YeOII - Armaniston, Belorussiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya) bojxona auditini o‘tkazish amaliyoti banklardan, kredit-moliyaviy va bank operatsiyalarini amalga oshiruvchi boshqa tashkilotlardan ma’lumotlarni olish huquqi mavjudligini ko‘rsatadi.
Shuningdek, Jahon banki ekspertlari tomonidan tovarlar chiqarib yuborilgandan keyingi bojxona nazoratini (bojxona auditi) amalga oshirilishini ta’minlashda sayyor tekshiruvlar sonini minimallashtirish maqsadida banklardan bank mijozi bo‘lgan TIF ishtirokchilari haqida o‘zaro ma’lumot almashinuvini yo‘lga qo‘yish va ularni tahlil qilish yuzasidan tavsiyalar berilgan”¸ deyiladi Bojxona qo‘mitasi taqdim etgan bayonotda.
Bu rasmiy izoh ham darhol mutaxassislar tanqidiga uchradi.
«Bu qip-qizil yolg‘on manipulyatsiya. Butun normal dunyoda tashqi savdo ishtirokchilariga oid amaliyotlar bo‘yicha ma’lumot va axborot almashinuvi bilan bog‘liq bank siriga daxl qilmagan holda ishlaydigan tizim va jarayonlar mavjud.
Bizdayam shundayo tizim 2011 - yildan buyon yo‘lga qo‘yilgan: Bu Tashqi savdo operatsiyalari bo‘yicha Yagona elektron axborot tizimi deb ataladi (ruscha abbreviaturasi YeEISVO). Ushbu platformaga tashqi savdo ishtirokchilari, banklar, bojxona va savdo organlari tegishli axborotlarni kiritadilar va zarur hollarda axborotdan foydalanadilar va ma’lumotlar almashinadi. Bojxona qo‘mitasi aytayotgan bojxona nazoratining shakli sifatida bojxona auditini ham shu tizim doirasida amalga oshirish mumkin.
Bojxona qo‘mitasi butun normal dunyoda va O‘zbekistonda ham shu paytgacha mavjud bo‘lgan axborot almashinuvini Bank siriga ega bo‘lish bilan ongi ravishda chalkashtirishga urinmoqda,
Jamoatchilik, soliq to‘lovchilarda yanglish fikrlar tug‘ilishi, mana Yevropaning eng yaxshi davlatlarida ham shunday tajriba bor ekan, degan xulosaga kelishlari uchun"¸ deb yozdi 24 - oktabr kuni bakirovo Telegram kanali muallifi.
Ayni paytda bu mutaxassis Bojxona qo‘mitasidan “sanalgan davlatlar Bank siriga oid qonunlaridan bojxona organlari bank siriga taaluqli ma’lumotlarni olish huquqi qayd etilgan moddalar aks etgan ko‘chirmani taqdim etishni yoki jamoatchilik va soliq to‘lovchilarni yolg‘on manipulyatsiya qilishga bo‘lgan urinishlar uchun uzr so‘rash”ni ham talab qildi.
Mazkur qonun loyiha 7 - noyabrga qadar regulation.gov.uz portalida jamoatchilik muhokamasi uchun ochiq bo‘ladi.
