Türkmenistanda temmäki önümlerine girizilýän goşmaça gümrük salgytlarynyň ýokarlandyrylmagy baradaky habarlaryň yz ýany, ýurduň dürli sebitlerinde çilimiň bahasy gymmatlap başlady.
“11-nji dekabrda ‘Kent’ markaly çilimiň üç dänesi 10 manatdan satylýardy, häzir şol 12 manat boldy” diýip, Türkmenabat şäheriniň Üçünji etrapçasynyň ýaşaýjysy aýdýar.
Bahar we Himik etrapçalaryndaky dükanlarda bu bahalar sähel ýokarlanýar, ýöne welaýatyň çet sebitlerinde has-da göterilýär.
Azatlyk Radiosynyň çeşmeleri Köýtendag etrabynyň owgan serhedine golaý sebitde ýerleşýän Mukry obasynda bir gutusy 70 manat bolan çilimiň bahasynyň geçen hepdäniň ortalarynda 105 manada çykandygyny aýdýarlar.
Bu sanlar nazarda tutulanda, çilimiň bahasy Türkmenabat şäherinde 20-25 göterim, çet sebitlerde bolsa 50 göterime çenli ýokarlandygy bolýar.
Täze bahalar temmäki önümlerinden azat bolmagy nazarlaýan Türkmenistanda Gümrük kodeksine üýtgetmeler we goşmaçalar girizilip, temmäki önümleriniň goşmaça salgytlarynyň ýokarlandyrylýan pursatlaryna gabat gelýär.
Türkmen metbugatyna görä, 2025-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda güýje girjek täze üýtgetmeler we goşmaçalar bilen daşary ýurtlardan import edilýän temmäki önümleriniň goşmaça salgytlarynyň möçberi 181,25 göterim diýip bellenildi.
Bir ýyl ozal, bu mukdar 116 göterimden 145 göterime çykarylypdy. 2022-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda bolsa, temmäki önümleriniň goşmaça salgytlarynyň tölegi 93 göterim diýip bellenipdi.
Şeýle bolanda, soňky üç ýylyň içinde daşary ýurtlardan import edilýän çilimiň goşmaça salgytlary tas iki esse, takmynan 95 göterim çemesi ýokarlandyryldygy bolýar.
Bu ýokarlanmalar Türkmenistanda ýurdy temmäki önümlerinden azat etmek boýunça 2022-2025-nji ýyllar üçin ýörite maksatnamanyň durmuşa geçirilen döwürlerine gabat geldi.
Bu maksatnamanyň hereket edýän döwründe temmäki önümleriniň goşmaça gümrük tölegleri her ýylda ýokarlandyryldy.
Ýöne türkmen ykdysadyýetiniň 2020-nji ýyllaryň başlarynda has-da durnuksyzlaşan döwürlerinde temmäki önümleriniň bahalarynyň has gymmatlan döwürleri boldy.
Ýatlasak, bir döwür nagt ýetmezçiliginden ejir çeken Türkmenistanda 2021-nji ýylyň aprel aýynda walýutanyň gara bazar bahasy ýiti durnuksyzlaşyp, bir dollaryň 40 manada çykan pursatlary bolupdy.
Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeş bolan bir lebaply ýaşaýjy şol döwürlerde temmäki önümleriniň bahalarynyň ymykly ýokarlanandygyny ýatlaýar.
“Dollaryň bahasynyň 40 manada ýeten döwürlerinde Türkmenabatda bir otagly jaýyň kireý bahasyna bir guty çilim alyp bolýardy. Adamlar şonda çekmäge çilim tapman, ‘mahorka’ çekýärdiler” diýip, bir lebaply ýaşaýjy aýdýar we bu önümleriň ynsan saglygyna zyýan ýetirýändigini belläp, sözüniň üstüni ýetirýär.
Türkmenistan soňky on ýyldan gowrak wagt bäri özüniň temmäki önümlerine garşy göreşde öňe saýlanyp gelýändigini aýdýar.
Eks-prezident Gurbanguly Berdimuhamedow 2014-nji ýylda bu ugurda Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň ýörite sylagyna mynasyp görüldi.
Şondan sähel salym soňra, çilim göreşi ýurt boýunça has-da batlandy. 2016-njy ýylda temmäki önümleriniň söwdasy boýunça ähli ygtyýarlyklar Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligine berildi.
Biraz soňra bolsa, Türkmenistanda Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň temmäkä garşy göreş boýunça Çarçuwaly konwensiýasyny durmuşa geçirmegiň 2017-2021-nji ýyllar üçin milli maksatnamasy ýerine ýetirildi.
Munuň yz ýany, ýurdy temmäki önümlerinden azat etmek boýunça 2022-2025-nji ýyllar üçin täze milli maksatnama kabul edildi.
Synçylar çilim söwdasynyň Türkmenistanda belli-belli taraplar üçin düşewüntli girdeji çeşmesine öwrülendigini aýdýarlar.
Balkan welaýatynda Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeş bolan bir ýerli synçy ýurdy temmäki önümlerinden halas etmek üçin, ýörite çäreleriň durmuşa geçirilmegine, bu önümlere garaşly adamlara çilimi taşlamagyň ýollarynyň görkezilmegine, maslahat beriş merkezleriniň döredilmegine çagyrýar.
“Gymmatçylyk we gadagançylyk bilen temmäki önümlerine garşy göreşip bolmaz” diýip, ýerli synçy aýdýar.
Ol jemgyýetde çilim çekýän adamlaryň sanynyň az däldigini, sagdyn durmuş ýörelgelerini wagyz etmek üçin bolsa, döwletiň ýörite tagallalar bilen temmäki garaşlylygyndan ejir çekýän adamlara gujak açmalydygyny aýdýar.
Synçylar şeýle tagallalaryň çäklerinde, ýurtda işsizligiň derejesiniň azaldylmagyny, halkyň hal-ýagdaýynyň has-da gowulandyrylmagyny, galyberse-de temmäki garaşlylygyndan ejir çekýän adamlara hemaýat beriji maslahat merkezleriniň açylmagyny teklip edýärler.
“Temmäki önümleriniň bahalaryny gymmatlatmaklyk diňe telekeçilere bähbit getirer, çilim çekýän adamlar bolsa, çilimi taşlaman, gaýtam maşgala býujetine agram salyp, has gymmat bahadan çilim satyn almagy dowam etdirerler” diýip, ýerli synçy aýdýar.
“Käbir adamlar çilimi goýmazlar, diňe maşgala agzalaryny kyn güne goýarlar” diýip, ol sözüniň üstüni ýetirýär.
Azatlyk Radiosy ýurdy temmäki önümlerinde azat etmegiň milli maksatnamasynyň ýerine ýetirilişi boýunça hökümet resmilerinden resmi teswir alyp bilmeýär.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.
