«Այն, ինչի մասին չենք խոսում...
Հայաստանի 3-րդ հանրապետության առանցքում արցախյան հակամարտությունն էր: Պետության ծնունդը, ժողովրդի զոհողությունները, անկախության իմաստն ի վերջո հանգեցվում էր այդ խնդրի հայանպաստ լուծմանը»,-Պատմական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԱԺ նախկին պատգամավոր, Սամվել Ֆարմանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում նման գրառում է արել՝ նշելով, որ չկա մեկ այլ խնդիր, որի մասին մեզանում այդքան խոսվել ու գրվել է վերջին 36 տարում: Ու թվում է, թե ասվել է ամեն ինչ: «Բայց...
Խնամքով շրջանցվել է այդ հիմնախնդրի ամենաէական առանձնահատկությունը՝ արցախյան հակամարտությունը երբեք էլ չի եղել զուտ հայ-ադրբեջանական երկկողմ հակամարտություն (եթե այդպես լիներ, այն վաղուց ու հեշտությամբ լուծված կլիներ): Այդ խնդրում մշտապես հատվել են տարածաշրջանային ու գլոբալ խաղացողների փոփոխական ու անշրջանցելի շահերը: Ու դա բնական է. այդպիսին է աշխարհակարգը:
Հետևաբար, ծիծաղելի է մեզանում բույն դրած քաղաքական քարոզչությունը, թե ինչու այս կամ այն առաջնորդին ու իշխանությանը չի հաջողվել լուծել այդ խնդիրը: Ավելի ծիծաղելի է, երբ միմյանց փոխարինած իշխանություններն իրար մեղադրում են իրենց կառավարման շրջանում բանակցային սեղանին դրված փաստաթղթերի ավելի կամ պակաս հայանպաստ լինելու մեջ: Մեղադրանքներ, արդարացումներ... մանկապարտեզի մտավարժանքներ, որոնց օգտակարությունը ներքաղաքական շահարկումներից այն կողմ չեն անցնում»,-գրել է Ֆարմանյանը:
Նրա դիտարկմամբ՝ ո՛չ Հեյդար Ալիևն եւ նրա նախորդներ Էլչիբեյն ու Մութալիբովը, ո՛չ Տեր-Պետրոսյանը, Քոչարյանը, Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը առանձին-առանձին ու ո՛չ էլ բոլորը միասին վերցրած ՉԵՆ ՈՒՆԵՑԵԼ այդքան ուժ՝ լուծելու այդ խնդիրը՝ անկախ լուծման բովանդակությունից: Նրանցից ամեն մեկն ուղղակի իր ժամանակի մեջ փորձել է խնդրի շուրջ տիրող միջազգային կոնյուկտուրայում ստանալ իր երկրի համար բանակցային հնարավոր ԱՌԱՎԵԼԱԳՈՒՅՆԸ:
«Իսկ սեղանին դրված բանակցային փաստաթղթերն առաջին հերթին արտացոլել են, ի դեմս միջնորդների, տարածաշրջանային ու գլոբալ դերակատարների այդպահային շահերը: Ժամանակի ընթացքում այդ շահերի քարտեզում տեղի ունեցած փոփոխություններն էլ պայմանավորել են տարբեր փաստաթղթերում տեղ գտած տեղաշարժերը: Սա է իրականությունը:
1988-1994 թթ. պատմական շրջափուլում ստեղծված կոնյուլտուրան արտոնել է հայկական կողմի հաղթանակը: Դրան հաջորդած շրջափուլում այդ նույն կոնյուկտուրան արտոնել է ստատուս-քվոյի պահպանումը 1994-2018 թթ.: Երկու դեպքում էլ դա տեղի չէր ունենա առանց հայաստանյան իշխանությունների խելամտության, ջանքերի ու պահի ճիշտ գնահատման: 2018-2023 թթ. շրջափուլում, նույն կերպ, հակամարտության շուրջ միջազգային կոնյուկտուրան ցավալիորեն արտոնել է Հայաստանի պարտությունը:
Պատասխանատվություն ունի՞ պահի իշխանությունը: Ահռելի ու աններելի. նախևառաջ ստեղծված իրավիճակը ճիշտ գնահատելու ու առավելագույն հնարավորը ձեռքից բաց թողնելու հարցում կատարյալ ձախողման հարցում: Հետո մնացածը»,-եզրափակել է Ֆարմանյանը:
