محمدرضا پورغلام
ادامه انتشار مجموعه یادداشت‌های آیت‌الله مرتضی مطهری، از نظریه‌پردازان بزرگ جمهوری اسلامی، در انتقاد از آن چه «انحراف»، «تنبلی» و «ریاست‌طلبی» روحانیت شیعه و «مخالفت» آنها با پدیده‌های مدرن می‌نامد، بحث‌برانگیز شده است.
انتشار این یادداشت‌ها که از سال ۱۳۹۵ و از جلد ۱۳ مجموعه‌آثار مرتضی مطهری آغاز شده، انتقاد‌هایی نیز در حوزه‌های علمیه‌ی قم برانگیخته است.
اما علی مطهری، نماینده‌ی مجلس و فرزند مرتضی مطهری، به عنوان مدیر علمی انتشارات «صدرا» و ناشر این یادداشت‌ها، به دفاع از آن پرداخته است.
عباس صالحی آشتیانی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد، روز ۹ فروردین در توییتر خود به این موضوع واکنش نشان داده و تایید کرد که انتشار این یادداشت‌ها «گفت‌وگوبرانگیز» شده است. به گفته‌ی آقای صالحی آشتیانی، در این یادداشت‌ها «شهید مطهری نقدهای صریحی به روحانیت دارند که برخی انتشار آن یادداشت‌های شخصی را نادرست می‌دانند.»
مطهری در این یادداشت‌ها از اینکه روحانیت شیعه به تقلید سلاطین و فراعنه برای خود «دربار» راه‌اندازی کرده، انتقاد کرده و می‌نویسد که «همین وضع ریاست‌مآبی این آقایان است که اخلاق عمومی طلاب را فاسد کرده است.»
وی در بخش دیگری از یادداشت‌های خود از «روح گریز از کار» در میان روحانیون سخن به میان آورده و آنها را «پیش‌نمازهای بیکار و تنبل» می‌خواند که «عاطل و مانع و سد پیشرفت‌های دینی هستند.»
مطهری می‌افزاید: «شما اگر به روحیه‌ی ملاهای تهران آشنا باشید، می‌دانید که فقط چشم‌شان به چهارتا بازاری قدیمی است؛ تا کِی این سرمایه تمام شود.»
این روحانی منتقد در ادامه می‌گوید: «همه‌ی علمای بزرگ و مراجع فقط چشم‌شان به سرمایه‌های موجود [اسلامی] است که با رساله و تقلید آشنا هستند و هیچ توجه ندارند که آخر این سرمایه پدری [سرمایه‌ی انبیا] دارد از بین می‌رود.»
این نظریه‌پرداز نظام جمهوری اسلامی همچنین آن دسته از روحانیونی را که به «دین و روحانیت چسبیده» و منتقدان خود را به ضدیت به دین و روحانیت متهم می‌کنند، به باد انتقاد گرفته و درباره‌ی آنها نوشته: «وای به حال اجتماعی که واعظ و هادی‌های حقیقی ضعیف بشوند ولی انگل‌هایی از آخوندهای بیکاره و بی‌سواد، چاق دارای بهترین زندگی‌ها بشوند.»
بخش دیگری از این یادداشت‌ها مربوط به انتقاد از رابطه‌ی مردم و روحانیت است. مطهری در این خصوص می‌نویسد: «تا وقتی رابطه‌ی مسلمان با ملاها، رابطه دست‌بوسی و پابوسی و پول تحویل دادن و دست به سینه ایستادن باشد، کار مسلمانی درست نمی‌شود.»
انتقاد از تفاخر به گذشته و احساسات مذهبی در ماه‌های محرم و رمضان از دیگر محور‌های این یادداشت‌های انتقادی در جلد سیزدهم مجموعه آثار مرتضی مطهری است.
مطهری در این یادداشت‌ها ماه «محرم و رمضان و مسافرت‌های کربلا و مکه و مشهد و پول‌های وجوهات و اوقاف» را به رودی تشبیه کرده که به دریا می‌ریزد٬ اما «یک وجب زمین را مشروب» نمی‌کند.
این روحانی منتقد در بخش دیگری از یادداشت‌های خود نحوه‌ی تربیت روحانیت شیعه را به باد انتقاد گرفته و نوشته است: «اصول تربیت روحانی بر شخص‌سازی و طبقه‌سازی و استخدام احساسات مذهبی و عمل اسلامی مردم به نفع اشخاص و افراد و طبقه معینه است، نه بر تعظیم و توقیر و تحکیم اصول و مبانی.»
مرتضی مطهری درباره تبدیل روحانیت به یک طبقه اجتماعی هم نوشته که «روحانیت در میان ما به صورت یک طبقه درآمده است. جانشین طبقه مترف و ظالم و شریک و سهیم و همکار و همگام با آنها، طبقه‌ای به نام عمامه‌به‌سر و یا عرقچین‌به‌سر.»
مطهری در جای دیگری از رواج القاب برای روحانیون انتقاد کرده و افزوده است: «در جامعه ما رواج القاب مطنطن دولتی و روحانی، نشانه‌ای از شیوع ظاهرپرستی و روح تملق در میان ماست.»
وی همچنین به وجود چند خصلت منفی در میان روحانیت شیعه اشاره کرده و نوشته که روحانیت شیعه «اصول چاکری» را خوب آموخته و «کمتر روح حریت و آزادی و آزادمنشی» دارد.
این روحانی در جای دیگری از فرهنگ اسراف و تبذیر یاد کرده و نوشته است: «امروز بودجه روحانیت نیز با اسراف و تبذیر خرج می‌شود. در بودجه‌ی روحانیت اسراف و تبذیر می‌کنند.»
در واکنش به انتقاد از نشر آنها علی مطهری، فرزند مرتضی مطهری، روز هفتم فروردین‌ماه نوشت که «عدم انتشار این یادداشت‌ها محروم کردن مردم از یک سرمایه بزرگ علمی و معنوی منحصر به فرد است.»
علی مطهری مثل پدرش یکی از منتقدان برخی روحانیون شیعه و عملکرد‌ها و سیاست‌های دینی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی است.
