عده ای بر این گمانند که پیامبر ، آورنده و ترویج کننده فقط "اخلاق" است ، لذا در این تفکر و مدرسه ، به شریعت و معرفت کم لطفی ها شده! گروه دیگری که اکثر اهل فکر و دین را تشکیل میدهند ، شریعت و احکام در بعثت سخن اول را دارد ولی "اخلاق" پر اهمیت تر شمرده میشود.
هادی سروش
مطلب نخست:
چهره اول بعثت؛ چهره اختصاصی نسبت به شخص حضرت رسول (ص) است که از آن تعبیر شده به “تجلی اعظم” ؛ «بِالتَّجَلِّی الْأَعْظَمِ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ مِنَ الشَّهْرِ الْمُعَظَّم».
تجلی ؛ تابش است و در تجلی ، در عین اینکه مبداء آن جابجا نمیشود ولی نور او به حرکت در میاید و روشن کننده میشود ، مانند آفتاب.
بر خلاف “تجافی” که در امور جسمانی و مادی بکار میرود و حکایت از جابجایی یک جسم دارد مانند نزول باران که از بالا به پایین می اید.
“رسول الله و قرآن” ؛ “تجلی اعظم” است ، یعنی ؛ بزرگترین تابش آن سوئی است که به تعبیر علامه طباطبائی ؛ یک انسان ناخوانده و استاد ندیده ، در ارتباط ویژه ای با خدا ؛ “معلم کل هستی” میشود .
درقبال این پیامبر که تجلی اعظم شمرده شده ؛ فرشتگان و انبیاء و کتابهایشان “تجلی عظیم” هستند که هر کدام به اندازه و وسعت وجودی و کمالی خویش خدا را نشان میدهند.
مطلب دوم :
و اما چهره بیرونیِ بعثت ، بر اساس حدیث معروف “بُعثت لاتمم مکارم الاخلاق” ؛ اخلاق است .
عده ای بر این گمانند که پیامبر ، آورنده و ترویج کننده فقط “اخلاق” است ، لذا در این تفکر و مدرسه ، به شریعت و معرفت کم لطفی ها شده !
گروه دیگری که اکثر اهل فکر و دین را تشکیل میدهند ، شریعت و احکام در بعثت سخن اول را دارد ولی “اخلاق” پر اهمیت تر شمرده میشود.
اما ؛
اجازه دهید معنای سومی را در این موضوع عرضه کنم و آن این است که “اخلاق” یکی از ره آوردهای بعثت نیست ، بلکه “محور و میزان” همه آموزه های پیامبر (ص) است .
بدین معنا که هدف بعثت این بوده که ؛ همه شریعت ، همه معیشت ، و همه سیاست ، و نیز معرفت ؛ باید آمیخته با “اخلاق” باشد. برای این مهم ، پیامبر مبعوث گشت .
این معنا اگر پیاده شود ، تمام آموزه های دینی ما که ارتباط با دنیا و اخرت ما داردرا ، بشدت متحوّل میکند.
درست در این نقطه بسیار عقب گرد داشته ایم که در مطلب بعدی با تمسک به نهج البلاغه تثبیت میشود.
مطلب سوم :
متاسفانه ؛ چهره زیبای “بعثت” در این وادی یعنی محوریت و آمیختگی دین با “اخلاق” را بشدت ، آسیب زده و عقب مانده ایم !
یعنی ؛ در معیشت و در سیاست و نیز ، انجام و ترویج وحتی نظریه پردازی و فتوا، پای بند اخلاق بصورت جدی و شایسته نبوده ایم !
تعجب نکنید و دلگیر مشوید چرا که این آسیب شناسی را ، در اولین بار‌حضرت امیر(ع) که خود محور بعثت است (لذاست که درشب مبعث زیارت ایشان مستحب است)، انجام داد.
در نهج البلاغه امده :
اسلام را زیر ورو کردید واز آن نامی بیش ، نمانده ؛
کَأَنَّکُمْ تُرِیدُونَ أَنْ تُکْفِئُوا الْإِسْلَامَ عَلَى وَجْهِهِ! مَا تَتَعَلَّقُونَ مِنَ الْإِسْلَامِ إِلَّا بِاسْمِهِ وَ لَا تَعْرِفُونَ مِنَ الْإِیمَانِ !
همیشه تاریخ ؛ از زمان خلفاء تا معاویه و عباسیین و .. امروز جهان اسلام ، نماز و روزه و حج و ازدواج و .. بوده اما متاسفانه خالی از “اخلاق” !
نشانه این مدعای تلخ ؛ اوضاع مساجد و شرایط بازار و نیز آمار تکان دهنده طلاق و چیزهای دیگر ، است !
مطلب چهارم:
خروجی فقه و شریعت ، معاش و مناسبات مالی و خانوادگی ، وقتی فاقد “اخلاق” باشد ؛ چیزی جز “خرابکاری دینی ” بهمراه ندارد !
امام علی فرمود : با دوری از حقیقتِ بعثت ؛ “حرمت” و نیز “امنیت” ، به چالش بزرگ کشیده شد ؛
لِمِیثَاقِهِ الَّذِی وَضَعَهُ اللَّهُ لَکُمْ حَرَماً فِی أَرْضِهِ وَ أَمْناً بَیْنَ خَلْقِه ! (نهج البلاغه خطبه ۱۹۲)
نتیجه این شده که :
اولا ؛ بی لیاقتان کرسی نشین مناصب میشوند !
ثانیا ؛ بیت المال مسلمین ، دست به دست استفاده شخصی و گروهی و جناحی میشود !
و ثالثا ؛ شهروندان که بندگان محبوب خدا هستند ؛ معرکه بازی سیاست ورزان و ریاست طلبان میشوند !
أَنْ یَلِیَ أَمْرَ هَذِهِ الْأُمَّهِ سُفَهَاؤُهَا وَفُجَّارُهَا فَیَتَّخِذُوا مَالَ اللَّهِ دُوَلًا وَعِبَادَهُ خَوَلًا وَالصَّالِحِینَ حَرْباً وَالْفَاسِقِینَ (نهج نامه ۶۲) .
نا امید نیستیم؛
امیدواریم با آگاهی روز به روز جامعه و تلاش علمی محققان و اندیشمندان و رسانه ها و نیز صداقت مسئولین ، شاهد زنده و بلکه نو به نو شدنِ داشته های “بعثت” باشیم . انشاءالله
