Ο Κώστας Σημίτης ως πρωθυπουργός καθόρισε ολόκληρη εποχή, που έκανε την Ελλάδα αγνώριστη. Υπήρξε σαφής πρόοδος, οικονομικά και κοινωνικά, ειδικά για όσους μέναμε στο εξωτερικό. Υπήρξαν και υπερβολές, βαθιά ακαλαίσθητες, διεφθαρμένος νεοπλουτισμός ορατός διά γυμνού οφθαλμού σε κάθε επισκέπτη. Ακριβείς ευθύνες για τα λάθη της εποχής θα αποδώσουν οι ιστορικοί, αλλά ως οικονομολόγος αισθάνομαι ότι πρέπει να διαλυθούν δύο διαδεδομένοι μύθοι που επιβιώνουν περιέργως ακόμη: ότι λόγω δειλίας αμελήσαμε να κερδίσουμε άκοπη νίκη εναντίον της Τουρκίας στα Ιμια και ότι το ευρώ (που σαφώς πιστώνεται στον Κ. Σημίτη) προκάλεσε νομισματικές υποτιμήσεις και πληθωρισμό.
Η πρώτη πλάνη μπερδεύει μια μάχη με τον πόλεμο. Ακόμα κι αν κερδίζαμε μια πρώτη σύγκρουση με την Τουρκία, ακόμα κι αν δεν κόστιζε ζωές εκατέρωθεν, κανένας πόλεμος δεν τελειώνει εκεί! Οπως επιχειρηματολογεί εκτεταμένα ο ιστορικός Ν. Φέργκιουσον, οι πόλεμοι κερδίζονται στην οικονομία. Ηδη την εποχή των Ιμίων η Τουρκία είχε σαφώς μεγαλύτερη οικονομία από την ελληνική, σε τιμές αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι παρήγε περισσότερο και μπορούσε να αγοράσει περισσότερα οπλικά συστήματα από εμάς. Ακόμα κι αν συνθηκολογούσαν άμεσα (απίθανα απίθανο), θα ξεκινούσε άμεσα κούρσα εξοπλισμών, που η Ελλάδα δεν θα άντεχε. Ηδη το 2000 η Τουρκία είχε διπλάσια οικονομία από την Ελλάδα, το 2014 τετραπλάσια! Θέμα χρόνου θα ήταν η τουρκική εκδίκηση, που δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι θα ήταν πολιτισμένη, όπως έμαθαν πρόσφατα οι δύσμοιροι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Δεύτερον, ο υποτιθέμενος πληθωρισμός που το ευρώ προκάλεσε – πλάνη που εξατμίζεται με απλή ματιά στα στοιχεία! Οσο η Ελλάδα είχε «εθνική» νομισματική πολιτική χωρίς δεσμεύσεις προς ξένους, από το 1971 που κατέρρευσε το σύστημα Μπρέτον Γουντς ως την ΟΝΕ, ο πληθωρισμός ήταν ξέφρενος, ξεπερνώντας και το 30%! Η άλλη πλευρά του νομίσματος ήταν συνεχείς υποτιμήσεις: το δολάριο πήγε από 42 δραχμές το 1980 στις 158 το 1990 και 365 το 2000! Φυσικά τα δύο φαινόμενα συνδέονται άμεσα (π.χ. η υποτίμηση φέρνει πληθωρισμό επειδή τα εισαγόμενα γίνονται ακριβότερα).
Αντιθέτως, στον δρόμο για το ευρώ η Ελλάδα αναγκάστηκε να περιορίσει τον πληθωρισμό, κι όλα τα χρόνια εντός ευρωζώνης, εκτός 2010 και μεταπανδημικών 2021-22, οι τιμές δεν αυξήθηκαν ποτέ ταχύτερα από 4% ετησίως! Παρομοίως το ευρώ σπάνια έπεσε κάτω από το 1 δολάριο (ή 340 δραχμές), ενώ προφανώς η ισοτιμία μας με τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες έμεινε απολύτως σταθερή. Γιατί αναφέρουν τόσοι τις τιμές που ανέβασε το ευρώ; Γιατί κάποιοι στρογγυλοποίησαν κάποιες τιμές προς τα επάνω. Αυτό όμως έκανε σημαντική διαφορά σε αδιάφορα αγαθά! Οι τσίχλες στρογγυλοποιήθηκαν ίσως στα 50 λεπτά αντί για «ορθά» 30, οι τηλεοράσεις όμως απλά από τα 799,3 ευρώ στα 800. Δεκάδες μελέτες δείχνουν ότι το συνολικό αποτέλεσμα στον πληθωρισμό κατά την εισαγωγή του ευρώ ήταν αμελητέο. Ομως, μελέτη των Nan Li & PJ Healy με τον υπογράφοντα δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι πολύ επιρρεπείς στην «πλάνη της συχνότητας»: αν τα αγαθά που αγοράζουμε συχνά, ακριβαίνουν ιδιαίτερα, νομίζουν ότι ανεβαίνουν αντίστοιχα όλες οι τιμές. Πράγμα που δεν ίσχυε το 2000, και δεν ισχύει ούτε σήμερα παρεμπιπτόντως.
Αφήνω ένα θέμα παραμελημένο, ότι ο πρωθυπουργός της εποχής «έφαγε τα λεφτά του κόσμου στο χρηματιστήριο». Σίγουρα έγιναν υπερβολές έως απάτες, όπως γίνονται στην Ελλάδα οπουδήποτε υπάρχει χρήμα. Αλλά στον (μικρό) βαθμό που ο Κ. Σημίτης προσωπικά ενθάρρυνε την ανάπτυξη του εγχώριου χρηματιστηρίου, δεν είχε άδικο. Οι ανεπτυγμένες χρηματαγορές είναι εκ των ουκ άνευ για μια σύγχρονη οικονομία, φτάνει οι πολίτες να συμμετέχουν με σωφροσύνη, επενδύοντας προσεκτικά. Πόσο μπορεί να ελέγξει ένας απλός πρωθυπουργός τα εντονότερα ένστικτα του ανθρώπου, την εύπιστη απληστία ενός λαού που ρίχνει σήμερα κάπου 40 δισ. ευρώ σε νόμιμ(οτατ)α τυχερά παίγνια; Ετησίως;
Προσωπικά εύχομαι ο Κώστας Σημίτης να είχε χαλιναγωγήσει το υπουργικό του περιβάλλον, αποπέμψει στελέχη που εμπλέκονταν σε διαφθορά ή δήλωναν δημοσίως πού θα πάει το Χρηματιστήριο (!). Αλλά, επαναλαμβάνω, οι ιστορικοί θα κρίνουν το εφικτό τέτοιων ευχών μας. Στις μεγάλες κατευθύνσεις που επέλεξε ο Κ. Σημίτης απεδείχθη διορατικός, έντιμος, τελικά σωστός. Μακάρι η Ελλάδα να είχε περισσότερους τέτοιους.
Ο Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
