«Ολα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν» λέει ο ποιητής. Απεδείχθη περίτρανα στην εκπνοή του 2024. Ενώ η τεχνητή νοημοσύνη επελαύνει, ενώ η κλιματική αλλαγή μας απειλεί, ενώ ο κόσμος αλλάζει από κάθε άποψη ραγδαία, οι Ελληνες διχάστηκαν σε καζαντζιδικούς και αντικαζαντζιδικούς. Εμφύλιος ξέσπασε στα σόσιαλ μίντια. Ξεσπάθωσαν οι αρθρογράφοι και οι ραδιοφωνατζήδες. Μήλο της έριδας; Οχι βεβαίως η φωνή ούτε καν το ρεπερτόριο του μακαρίτη, το οποίο εκτός από μακρόσυρτους θρήνους της φτώχειας και της ξενιτιάς, περιλαμβάνει διαμάντια όπως το «Αγριολούλουδο», «Η ζωή μου όλη», «Δυο πόρτες έχει η ζωή». Μα η περσόνα του.
Αλλοι αντιλήφθηκαν τον Καζαντζίδη ως χρυσή καρδιά λεβέντη, ισόβια κυνηγημένο από άπονες εξουσίες και σκοτεινά κέντρα που απεργάζονταν τη φίμωση και την εξόντωσή του. Ταυτίστηκαν μαζί του. Αλλοι είδαν σε εκείνον τον αρχετυπικό εκπρόσωπο της πατριαρχίας, του σεξισμού, της βάναυσης συμπεριφοράς προς τις γυναίκες. Ενιωσαν εν δυνάμει θύματά του, «να πάνε στον αγύριστο τέτοια αρσενικά!» εξεμάνησαν.
«Θα διαλέγατε για ήρωά σας αντί του Καζαντζίδη τον Μπιθικώτση;» ρώτησα έναν από τους βασικούς συντελεστές της ταινίας που σπάει ταμεία. «Οχι βέβαια»! «Αφού ήταν εξίσου σημαντικός τραγουδιστής…». «Δεν ξέρουμε έρωτές του με ντίβες του πάλκου ή της οθόνης. Ούτε συγκρούσεις του με το κατεστημένο. Ο τύπος εξάλλου του λαϊκού αριστοκράτη – του «σερ Μπιθί» όπως τον αποκαλούσαν – του ντυμένου στην τρίχα, με ροζιασμένα μεν χέρια μα χρυσό δαχτυλίδι στον παράμεσο, έχει εκλείψει. Μια ιστορία θα είχε ενδιαφέρον να αφηγηθεί κανείς. Πώς ο Μακρονησιώτης Μπιθικώτσης συμπορεύτηκε εκών άκων με τη χούντα, ο Μίκης τον αποκήρυξε, αργότερα όμως μεγαλόψυχα τον συγχώρεσε». «Ιδού»! «Δεν θα είχε καμιά απήχηση. Θα θύμιζε οικεία κακά. Τη στάση της πλειονότητας των Ελλήνων επί δικτατορίας. Δεν κόβεις εισιτήρια ξύνοντας πληγές…».
«Βασισμένο σε αληθινή ιστορία». Φράση που στο εξώφυλλο του μυθιστορήματος, στην αφίσα της ταινίας μαγνητίζει, παντού και πάντα, το κοινό. Βασισμένο μεν, παραλλαγμένο δε κατά την έμπνευση του συγγραφέα ή – όταν μιλάμε για κινηματογραφική βιομηχανία – κατά τις απαιτήσεις του μάρκετινγκ.
Δεν διαστρεβλώνεις ακριβώς. Υπερφωτίζεις ορισμένες πτυχές κι αφήνεις άλλες στη σκιά. Ετσι η Νταϊάνα παρουσιάζεται σαν μια πριγκίπισσα των φτωχών, παγιδευμένη σε ένα δυσλειτουργικό γάμο, με συμπτώματα κατάθλιψης. Ταμάμ για την εποχή μας. Ετσι ο Αρης Βελουχιώτης πλασάρεται όχι ως μαρξιστής – λενινιστής με σκληρές τακτικές και αδιαπραγμάτευτες προτεραιότητες αλλά γενικά (και στην ουσία απολίτικα) σαν «αρχηγός των ατάκτων». Πιάσ’ το αβγό και κούρεφ’ το. Οποιος νιώθει άτακτος, είτε επειδή μπερμπαντεύει ερωτικά είτε επειδή κάνει πολεοδομικές παραβάσεις, μπορεί να ταυτιστεί μαζί του. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που το υπερεγώ των Ελλήνων υπήρξε επί γενεές ένα υβρίδιο των δύο Αρηδων. Του Βελουχιώτη και του Ωνάση.
Εμβληματικές φυσιογνωμίες μετατρέπονται αφού πεθάνουν σε υπερφυσικές οθόνες όπου οι λαοί προβάλλουν τις φαντασιώσεις τους. Χειρονομίες και κουβέντες τους βγαίνουν εκτός πλαισίου, μεγεθύνονται, καθαγιάζονται.
Το νεύμα του Ανδρέα προς τη Δήμητρα στη σκάλα του αεροπλάνου. Το απόφθεγμα του Μάνου Χατζιδάκι για το τέρας, που άμα δεν μας φοβίζει σημαίνει ότι του μοιάζουμε – εάν είχε πει άραγε το αντίθετο; Οτι δεν πρέπει να φοβόμαστε κανένα τέρας εφόσον αισθανόμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας, θα ήταν λιγότερο σοφός και ευαίσθητος;
Κι άλλοι, οι πιο άτυχοι, αμαυρώνονται στους αιώνες με φράσεις που τους αποδόθηκαν δολίως – το «γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι;» δεν το ξεστόμισε, εξακριβωμένα, ποτέ η Μαρία Αντουανέτα.
Τι είναι λοιπόν η ιστορική μνήμη; Ενα κολάζ παρεξηγήσεων, ωραιοποιήσεων και αβάσιμων αναθεμάτων που εξυπηρετούν ή ποδηγετούν ή πουλάνε στους μεταγενέστερους; Πού βρίσκεται η αλήθεια και σε τι χρησιμεύει;
Αυτό ακριβώς ρώτησε ο Πιλάτος τον Ιησού. Κι Εκείνος έμεινε σιωπηλός σαν να ‘λεγε «πού να σου εξηγώ…». Ενώ ο Στέλιος Καζαντζίδης – ισχυρίζομαι εγώ – θα αντιδρούσε εντελώς διαφορετικά. Ενα στεντόρειο «Υπάρχω» θα του πέταγε στα μούτρα. Να τρίξουν και οι πέτρες στο Πραιτώριο. «Κι όσο υπάρχεις, θα υπάρχω!» θα συμπλήρωνε. Προς γνώση. Και συμμόρφωση.
