Καλώς ήλθατε στον μεταδυτικό κόσμο.
Εδώ και αιώνες, η Δύση υπαγόρευε την τάξη του πλανήτη. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ηγεμονία αυτή μεταφράστηκε στην Ευρώπη σε ένα κράτος δικαίου που εγγυάτο την κοινωνική ειρήνη και τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Οι τεκτονικές πλάκες άρχισαν όμως να κινούνται πριν ακόμη από την οικονομική κρίση του 2008.
Στη Δύση, η ανικανότητα των ελίτ να εξασφαλίσουν μια ικανοποιητική ποιότητα ζωής προκάλεσε μια γενικευμένη δυσαρέσκεια που οδήγησε στον τραμπισμό.
Και εκτός Δύσης, η παλιά ηγεμονία αμφισβητείται όλο και περισσότερο.
Οι νέες γενιές στον Παγκόσμιο Νότο ζητούν εξηγήσεις και δικαιοσύνη, ξεκαθαρίζοντας ότι η επούλωση των τραυμάτων από την αποικιοκρατία δεν μπορεί να γίνει αποκλειστικά με το πέρασμα του χρόνου.
«Ηρθε η ώρα να αναγνωριστεί ότι μεγάλο μέρος της Ευρώπης και των ΗΠΑ έχτισε τον πελώριο πλούτο του χάρις στον ιδρώτα, τα δάκρυα και το αίμα των θυμάτων της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης», είπε πέρυσι ο πρόεδρος της Γκάνας Νάνα Ακούφο-Αντο στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. «Ο κόσμος αυτός πρέπει να πληρώσει αποζημιώσεις».
που δεν δημιουργούν εθισμό. Διανοητές όπως ο Μαρκ Κόουτνι, πρώην διευθυντής της πλατφόρμας Tumblr, έχουν φανταστεί κοινωνικά δίκτυα χωρίς τρελούς αλγορίθμους που θα χρηματοδοτούνται όπως τα μεγάλα μουσεία, από δωρεές μαικήνων και επιδοτήσεις κυβερνήσεων.
Αν όμως είχαμε τέτοιες πλατφόρμες, θα βλέπαμε τις αναρτήσεις όπως δημοσιεύονται και όχι όπως τις οργανώνει ο αλγόριθμος, θα επικοινωνούσαμε με ανθρώπους που μας ενδιαφέρουν και όχι με λογαριασμούς ή bots, θα ανακτούσαμε τη διαδικτυακή μας αυτονομία και θα παύαμε να είμαστε δεδομένα και περιεχόμενο.
Γράφαμε και τις προάλλες για τη διαφορά ανάμεσα στην ανακατανομή (redistribution) του πλούτου μέσω της φορολογίας και την προκατανομή (predistribution) του πλούτου, που αποτελούσε προτεραιότητα των σοσιαλδημοκρατών στις σκανδιναβικές χώρες και την Κεντρική Ευρώπη στα μέσα του περασμένου αιώνα.
Ας φανταστούμε ότι η ανισότητα είναι το νερό που γεμίζει μια μπανιέρα. Για να μην πλημμυρίσει το μπάνιο, είναι καλύτερα να κλείσεις τη βρύση, παρά να περιμένεις να γεμίσει η μπανιέρα για να βγάλεις μετά την τάπα.
Οι βάρβαροι έχουν γκρεμίσει εδώ και καιρό τα τείχη.
Οι νέοι λαϊκισμοί ασκούν στις δυτικές κοινωνίες πιέσεις για τις οποίες εκείνες δεν είχαν προετοιμαστεί.
Αν ζούσαμε σε μια εποχή κοινών αξιών, αυτές οι πιέσεις θα αποκρούονταν εύκολα. Αλλά η γενικευμένη επισφάλεια, μαζί με την αύξηση των ανισοτήτων, οδηγούν σε μια βαθμιαία αποσύνδεση της ιδέας της δημοκρατίας από εκείνη της προόδου. Ο κόσμος δεν πιστεύει πια στα γεγονότα, λέει ο Νόαμ Τσόμσκι. Πρέπει λοιπόν να επιστρέψουμε στην έννοια της αλήθειας.
Το δικαίωμα ψηφιακής αποσύνδεσης (όχι μόνο στη δουλειά).
Η σχέση μας με την τεχνολογία είναι όλο και πιο δύσκολη, όλο και πιο ασφυκτική. Το κινητό τηλέφωνο και το λάπτοπ είναι ασφαλώς πολύτιμα εργαλεία, έχουν όμως μια δυσάρεστη παρενέργεια: μας καθιστούν διαθέσιμους όλο το 24ωρο. Η ψηφιακή αποσύνδεση για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα πρέπει λοιπόν να γίνει ανθρώπινο δικαίωμα. Και όχι μόνο σε σχέση με την εργασία: η διαρκής επαφή με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τους αλγορίθμους τους βλάπτει σοβαρά την υγεία.
εκπαίδευσης και διατροφής. Αν η αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου αποτελεί την ύψιστη ηθική αξία, ο σεβασμός της προϋποθέτει την οικουμενική εγγύηση κάποιων θεμελιωδών αγαθών. Primum vivere, όπως θα έλεγαν οι Λατίνοι, κι ύστερα βλέπουμε τα υπόλοιπα.
Σε πολλές περιοχές του πλανήτη, όμως, λείπουν ακόμη και το πόσιμο νερό, τα φάρμακα ή οι υποδομές που εξασφαλίζουν μια αξιοπρεπή διαβίωση. Η υλική ένδεια γίνεται ακόμη πιο αφόρητη αν τη συνδυάσει κανείς με την αδιαφορία που δείχνει το πλούσιο κομμάτι του πλανήτη.
Το άρθρο 21 παρ. 4 του ελληνικού Συντάγματος (και αντίστοιχα άρθρα των Συνταγμάτων όλων των δημοκρατικών χωρών) ορίζει ότι «η απόκτηση κατοικίας από αυτούς που τη στερούνται ή που στεγάζονται ανεπαρκώς αποτελεί αντικείμενο ειδικής φροντίδας του Kράτους».
Παρ’ όλα αυτά, το δικαίωμα στη στέγη παραμένει άπιαστο όνειρο. Χρειάζεται λοιπόν μια διπλή ασπίδα.
Πρώτον, τα μισθωτήρια να είναι απεριόριστης διάρκειας (εκτός αν ο ιδιοκτήτης χρειάζεται το ακίνητο για κάποιον συγγενή του). Δεύτερον, οι δημόσιες ιδιοκτησίες να τελούν υπό διαρκή προστασία και να μην μπορούν να ενταχθούν στην αγορά των αγοραπωλησιών. Οπως έλεγε ο Λόπε ντε Βέγκα, «η καλύβα μου, η ησυχία μου».
Ραφαέλ Γιούστε (1963 – )
Εταιρείες όπως η Neuralink του Ιλον Μασκ κατασκευάζουν ήδη μηχανισμούς που συνδέουν απευθείας τον ανθρώπινο εγκέφαλο με ψηφιακά συστήματα, ενώ πολλά εργαστήρια υπόσχονται την αποκατάσταση χαμένων λειτουργιών, τη θεραπεία ασθενειών όπως η Πάρκινσον και η κατάθλιψη και τη βελτίωση γνωστικών ικανοτήτων όπως η μνήμη και η προσοχή.
Ο ισπανοαμερικανός νευροβιολόγος Ραφαέλ Γιούστε κρούει όμως τον κώδωνα του κινδύνου.
Τι θα συμβεί αν κυβερνήσεις ή εταιρείες χρησιμοποιήσουν αυτά τα εργαλεία για να κατασκοπεύουν τα συναισθήματά μας, να χειραγωγούν τις σκέψεις μας ή να καταγράφουν τις αναμνήσεις μας χωρίς τη συναίνεσή μας;
μπορούν να φέρουν την επανάσταση στη σχέση μας με τον κόσμο, μπορούν όμως και να παραβιάσουν το τελευταίο όριο, τον νου μας.
Η γνωστική ελευθερία, η διανοητική ιδιωτικότητα και η προσωπική ακεραιότητα πρέπει λοιπόν να περιληφθούν επειγόντως στη Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
