Πρώτον, οι εξωτερικοί παράγοντες. Ο συριακός στρατός δεν μπορούσε να πολεμήσει χωρίς την άμεση εναέρια υποστήριξη από τους Ρώσους και χωρίς την παρουσία εκπαιδευμένων μονάδων της Χεζμπολάχ, κάτι που είχε γίνει σαφές από το 2013, όταν η Χεζμπολάχ ανακοίνωσε ότι παρενέβη στην πόλη Κουσάιρ της Χομς για να σώσει το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Ασαντ. Δεύτερον, η ίδια η Χεζμπολάχ έχει αποδυναμωθεί από τον ισραηλινό στρατό και δεν είχε στρατεύματα να στείλει. Τρίτον, οι Ρώσοι έπρεπε να ανακαλέσουν τις δυνάμεις τους εξαιτίας του ουκρανικού μετώπου.
Στη μεγαλύτερη εικόνα, πάντως, αυτό που μας διέφυγε ήταν η μετεξέλιξη της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) από ομάδα τζιχαντιστών σε πολιτική στρατιωτική οντότητα, καλά εκπαιδευμένη και με κίνητρα. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της ήταν ότι εγκατέλειψε την ιδεολογία των τζιχαντιστών και ανοίχτηκε στην κοινωνία των πολιτών και στις άλλες θρησκευτικές και εθνοτικές ομάδες -αλαουίτες, σιίτες και χριστιανούς.
Ναι, το καθεστώς ήταν διεφθαρμένο και αποτελούνταν από διαφορετικές φατρίες που πολεμούσαν μεταξύ τους. Hταν εξαιρετικά αντιδημοφιλές, ακόμη και ανάμεσα στους αλαουίτες. Η αντιπολίτευση συνενώθηκε με σωστά οργανωμένες ομάδες, οι οποίες προστάτευαν την κοινωνία των πολιτών: πρώτον, τους Κούρδους του Κόμματος της Δημοκρατικής Ενότητας και δεύτερο τους αντάρτες της HTS.
Ο Αλ-Τζολάνι είναι ο ηγέτης: ένας «μετριοπαθής ισλαμιστής». Συντηρητικός μεν, αλλά δεν είναι υπέρ των θρησκευτικών δικαστηρίων και της θρησκευτικής Αστυνομίας. Θα επέτρεπε στις γυναίκες να σπουδάζουν και να εργάζονται. Δέχεται κριτική φυσικά από μέλη της εκκοσμικευμένης κοινωνίας, αλλά και από τους σαλαφίτες που τον θεωρούν πολύ μετριοπαθή ως προς την εφαρμογή της σαρίας.
Φυσικά. Ο Πούτιν έχασε την αξιοπιστία του στην περιοχή και το πιο σημαντικό είναι ότι μπορεί να χάσει τη μοναδική ναυτική του βάση στη Μεσόγειο. Η πτώση του Ασαντ δείχνει, εκτός άλλων, και το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία. Ο Ερντογάν κερδίζει από την άποψη της περιφερειακής επιρροής, αλλά επίσης και στο εσωτερικό «μέτωπο»: καταφέρνει να διώξει με ήπιο τρόπο τους σύρους πρόσφυγες για να γυρίσουν στη χώρα τους.
Οι Κούρδοι της Συρίας φυσικά δεν υπακούουν στον Ερντογάν και ο Αλ-Τζολάνι είναι σύρος εθνικιστής χωρίς να εξαρτάται από την τουρκική βοήθεια. Δεν είναι Ταλιμπάν, πάντως, αλλά πιο «φιλελεύθερος». Ακόμη, ωστόσο, κι αν υπάρξει μια πιο ισλαμική Συρία, δεν θα αποτελεί απειλή για την Τουρκία.
Το Ισραήλ προσπαθεί να πάρει το μέγιστο των κερδών και δεν ενδιαφέρεται για τη σταθερότητα στη Συρία – κάτι που μπορεί να έχει επιπτώσεις στο μέλλον. Ο Λίβανος δεν είναι καν παίκτης, αλλά θύμα: το κρίσιμο ζήτημα είναι η Χεζμπολάχ. Θα μπορέσει να αντισταθεί στην κρίση που περνά ώστε να ξανακάνει τον Λίβανο προπύργιό της, αποτρέποντας έτσι οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή; Ή μήπως η ήττα της θα επιτρέψει στους Λιβανέζους να χτίσουν μια νέα χώρα; Οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ δεν θα παρέμβουν εκτός ίσως εναντίον του Ιράν, υποστηρίζοντας ένα ισραηλινό πλήγμα κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Θα σταματήσουν να παρέχουν άσυλο, αλλά κάτι τέτοιο δεν συνιστά ανυπέρβλητο πρόβλημα, καθώς λιγότεροι Σύροι θα φτάνουν πλέον στην Ευρώπη. Πολλοί πρόσφυγες θα επιστρέψουν στη Συρία, αλλά και πολλοί θα παραμείνουν στην Ευρώπη -είναι απαραίτητοι για την οικονομία, ειδικά στη Γερμανία. Η αβεβαιότητα αφορά το ποσοστό όσων θα γυρίζουν πίσω.
Ο μεγαλύτερος φόβος είναι ένας νέος εμφύλιος στη Συρία ανάμεσα στους νέους παράγοντες – της HTS εναντίον του συροκουρδικού κόμματος, των αλαουιτών εναντίον όλων των άλλων. Η ελπίδα μου; Ενας κυβερνητικός συνασπισμός που θα οδηγήσει προς ελεύθερες εκλογές.
Το καθεστώς έχει χάσει την αξιοπιστία του. Θα υπάρξουν εντάσεις ανάμεσα στους μετριοπαθείς, οι οποίοι θέλουν την «απαγκίστρωση» από το μέτωπο του Λιβάνου, της Συρίας και της Παλαιστίνης, και στους φανατικούς, που επιδιώκουν την αντεπίθεση. Στους Φρουρούς της Ισλαμικής Επανάστασης, ωστόσο, έχουν διεισδύσει η Μοσάντ και το Ισραήλ, το οποίο πιθανότατα θα απαντήσει χτυπώντας εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας. Διαφαίνεται, λοιπόν, μπροστά περίοδος με περισσότερες ταραχές για έναν πληθυσμό που αισθάνεται ήδη απογοητευμένος. Κατ’ αυτή την έννοια, η πτώση του καθεστώτος είναι πιθανή.
Ο Ολιβιε Ρουά είναι καθηγητής στο Κέντρο Ρομπέρ Σουμάν του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, στη Φλωρεντία. Από τις εκδ. Εστία κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο του Ο.Ρουά «Η ισοπέδωση του κόσμου» (μτφ. Κική Καψαμπέλη, επιμ. Μιχάλης Δαγτζής)
