Καθώς κλείνει το επετειακό έτος – 2024 – για τα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης (1974) έχει σημασία να επισημανθούν, πέρα από τα μεγάλα επιτεύγματά της, και τα ελλείμματα/λάθη της ως προϋπόθεση καλύτερης αυτογνωσίας για το μέλλον.
Η ΔιαΝΕοσις μόλις κυκλοφόρησε έναν ογκώδη τόμο 518 σελίδων με τίτλο «1974 – Επιτεύγματα και κρίσεις της Μεταπολίτευσης, προκλήσεις για το μέλλον». Τα πέντε μεγάλα λάθη της εξωτερικής πολιτικής
Η συνολική αξιολόγηση είναι ότι η μεταπολιτευτική εξωτερική πολιτική υπήρξε επιτυχής αφού μεταξύ άλλων έφερε την Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και εδραίωσε τη θέση της ως μιας ισχυρής χώρας της Δύσης.
Καταγράφει όμως και σημαντικά λάθη/ελλείμματα τα οποία κατά κανόνα τείνουμε να αποσιωπούμε. Είναι όμως σημαντικό να τα επισημάνουμε, καθώς καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό και την εξωτερική πολιτική σήμερα. Ειδικότερα τα πέντε κύρια λάθη:
Η απόσυρση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ τον Αύγουστο 1974 από τον Κ. Καραμανλή ως αντίδραση στον δεύτερο «Αττίλα» κατάληψης της Κύπρου από τα τουρκικά στρατεύματα (αν και ίσως πολιτικά αναπόφευκτη) υπήρξε μείζον λάθος που αναγνώρισε και ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής.
«Είναι ως εάν να χάρισα το μισό Αιγαίο στην Τουρκία» φέρεται να είπε. Πράγματι, η αποχώρηση ανέτρεψε το καθεστώς επιχειρησιακού ελέγχου στο Αιγαίο υπέρ της Τουρκίας. Και παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα επανήλθε στη Συμμαχία το 1980, το αρχικό καθεστώς δεν αποκαταστάθηκε.
Η αντιπαράθεσή ξεκίνησε σχεδόν με την αποκατάσταση της δημοκρατίας (1973).
Προσπάθειες για την επίλυσή της (οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας) έγιναν από τον Κ. Καραμανλή την περίοδο 1975-1980. Απέτυχαν με ευθύνη της Τουρκίας.
Ωστόσο η σημαντικότερη ευκαιρία επίλυσης χάθηκε το 2004 με ευθύνη της Ελλάδας. Τότε οι δύο χώρες στηριζόμενες στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι (1999) προχώρησαν στις διερευνητικές συνομιλίες και το 2004 έφθασαν σε συγκλίσεις τέτοιες που επέτρεπαν τη διευθέτηση (και με προσφυγή στο ΔΔΧ) όπως προέβλεπε το «Ελσίνκι».
Ωστόσο η κυβέρνηση της ΝΔ που ήλθε στην εξουσία τον Μάρτιο 2004 εγκατέλειψε τις δεσμεύσεις του «Ελσίνκι» και έτσι χάθηκε μια μείζων ευκαιρία επίλυσης των Ελληνοτουρκικών. Τεράστιο λάθος.
Η Ελλάδα φέρει ευθύνη γιατί δύο φορές που υπήρξε ευκαιρία για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος στη βάση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) – το 2004 με το σχέδιο ΟΗΕ/Ανάν και το 2017 στο Κραν Μοντανά – η ελληνική πλευρά είτε ενθάρρυνε τη Λευκωσία στην απόρριψη της λύσης (2004) ή προέβαλε μαξιμαλιστικές θέσεις που οδήγησαν σε αδιέξοδο για λύση (2017). Εκτοτε το Κυπριακό πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο. Αν και η βασική ευθύνη της μη επίλυσης ανήκει στη Λευκωσία (πέραν της Τουρκίας).
Εγινε από το 1991 με τέτοιον μαξιμαλιστικό και αδέξιο τρόπο που οδήγησε την Ελλάδα σε διπλωματικό αδιέξοδο αναξιοπιστίας παγκοσμίως για 27 ολόκληρα χρόνια. Το ζήτημα λύθηκε το 2018 με τη Συμφωνία των Πρεσπών, χωρίς όμως να έχει ξεπεραστεί πλήρως το πολλαπλό κόστος για την περιοχή και τη χώρα.
Για μια μεγάλη περίοδο (1981-1996 κυρίως) η Ελλάδα έκανε εντελώς αλόγιστη χρήση του βέτο για άσχετα με τα ελληνικά συμφέροντα θέματα. Με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί ως «η αλλόκοτη χώρα» (maverick country).
Ετσι η εξωτερική πολιτική σήμερα στα δύο κύρια θέματά της (Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό) αγωνίζεται να ξεπεράσει τα λάθη του παρελθόντος ενώ αντιμετωπίζει οξύτατες γεωπολιτικές προκλήσεις.
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος ΥΠΕΞ και μέλος του ΕΛΙΑΜΕΠ
