Τον Ιανουάριο του 2023 ομάδα μαθητών της Γ’ Λυκείου σε ένα ΕΠΑΛ της Πάτρας άρχισε να κυνηγάει έναν καθηγητή που έτρεχε πανικόβλητος για να ξεφύγει. Πληροφορίες των τοπικών μέσων ανέφεραν ότι ο εν λόγω καθηγητής έπεσε θύμα ξυλοδαρμού από τους μαθητές του. Στη συνέχεια, η κατάσταση έγινε στην κυριολεξία εκρηκτική, όταν ορισμένοι μαθητές άναψαν καπνογόνα και κάποιοι από αυτούς συνεπλάκησαν μεταξύ τους. Τον Φεβρουάριο του 2023 δύο δεκατετράχρονα κορίτσια σε Γυμνάσιο του Βόλου επιτέθηκαν λεκτικά στον καθηγητή τους και στη συνέχεια χτυπώντας τον αποπειράθηκαν να τον ρίξουν από τις σκάλες. Τον Ιανουάριο του 2024 μαθητής Γυμνασίου στο Ρέθυμνο χτύπησε στην κοιλιά την έγκυο καθηγήτριά του στη διάρκεια του μαθήματος. Τον φετινό Σεπτέμβριο, λίγο μετά την έναρξη της φετινής σχολικής χρονιάς μούδιασμα προκάλεσε η είδηση πως ο διευθυντής από το 9ο Γυμνάσιο Ηρακλείου δέχτηκε επίθεση από μαθητή του σχολείου με τον καθηγητή να φέρει εκδορές σε χέρια, πόδια και ένα θλαστικό τραύμα στον αριστερό καρπό.
Αυτά είναι μόνο ορισμένα από τα περιστατικά που καταγράφονται με θύτες παιδιά που στρέφουν την ένταση και τον θυμό τους εναντίον των δασκάλων και των καθηγητών τους. Πέρα από τα σωματικά σημάδια, το ψυχολογικό αποτύπωμα είναι βαρύ για τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι αντί να απολαμβάνουν τον σεβασμό των μαθητών τους, εισπράττουν χλεύη, απαξία και όλο και πιο συχνά σωματική βία. Οι σχολικές τάξεις και τα προαύλια μετατρέπονται από χώροι παιχνιδιού, κοινωνικοποίησης και παιδείας σε πεδία μάχης και το ερώτημα που εύλογα προκύπτει, είναι αυτό που θέτει η Ματούλα Καϊοπούλου, διευθύντρια του 1ου Γενικού Λυκείου Κομοτηνής και μέλος ΕΛΜΕ Ροδόπης: «Τι τύπο σχολείου θέλουμε εν έτει 2024»;
Καθηγητές σε ανασφάλεια. «Καταγράφεται ένα αίσθημα αβεβαιότητας. Δηλαδή πηγαίνει ο καθηγητής στο σχολείο και δεν ξέρει αν θα καταλήξει στο σπίτι του ή στο νοσοκομείο» αναφέρει στα «ΝΕΑ» ο Νίκος Παπαχρήστος, πρόεδρος της ΟΛΜΕ σχολιάζοντας τα περιστατικά βίας με θύτες τους μαθητές και θύματα τους εκπαιδευτικούς τους.
«Τα προβλήματα που αντιμετώπισα η ίδια από την εμπειρία μου ως αναπληρώτρια καθηγήτρια Γερμανικών σε δημοτικά σχολεία της δημόσιας εκπαίδευσης ήταν κυρίως η παρακώλυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας» λέει η Μαρία Βασιλάκη που αρχικά απέδωσε την όλη κατάσταση στην απειρία της.
«Μια συνάδελφος καθηγήτρια Γαλλικών μου είπε ότι κι εκείνη αντιμετώπιζε παρόμοια προβλήματα και μέλημά της ήταν να αποτρέψει κάποιο ατύχημα μέσα στην αίθουσα και λιγότερο να κάνει μάθημα. Μια άλλη συνάδελφος καθηγήτρια Θεατρικής Αγωγής είχε σπάσει το πόδι της στο σχολείο ύστερα από σπρώξιμο που δέχθηκε από μαθητή» παραδέχεται η εκπαιδευτικός.
«Πώς μπορούν να νιώθουν οι καθηγητές του ΕΠΑΛ Λαυρίου όταν έξω από το σχολείο 12 μαθητές που ανήκαν σε άλλο σχολείο συνεπλάκησαν και ένας 16χρονος τράβηξε μαχαίρι και χτύπησε δύο;» αναρωτιέται ο πρόεδρος της ΟΛΜΕ, με τη διευθύντρια του 1ου ΓΕΛ Κομοτηνής να προσθέτει: «Σε ένα σχολικό συγκρότημα 900 μαθητών υπάρχει ένας σχολικός φύλακας κι έτσι καλούμαστε να κάνουμε μία εφημερία πιο δύσκολη με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μας θυμώνει που μία ολόκληρη κοινωνία απαξιώνει το έργο μας ζητώντας από εμάς να είμαστε παράλληλα φύλακες, υδραυλικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, δάσκαλοι, παιδαγωγοί, γονείς».
Εξαγριωμένο παιδί. Γιατί όμως τα παιδιά είναι τόσο θυμωμένα και ξεσπούν με αυτόν τον τρόπο; «Οι αιτίες ποικίλλουν για το κάθε παιδί, το οποίο μπορεί να είναι αρνητικά επιβαρυμένο από το σπίτι του, τον κοινωνικό του κύκλο, τους συνομηλίκους του ή ακόμη από το ίδιο το σχολείο. Πίσω από κάθε βίαιη ή επιθετική τάση κρύβεται η έννοια της ματαίωσης», εξηγεί ο Παναγιώτης Λιανός, επίκουρος καθηγητής Σχολικής Ψυχολογίας στο τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων υπογραμμίζοντας πως η αδυναμία μετουσίωσης αυτής της ματαίωσης σε κάτι δημιουργικό επιτείνει τα αρνητικά αισθήματα τα οποία το παιδί εκφράζει με τη μορφή βίας στο άμεσό του περιβάλλον, δηλαδή στο σχολείο.
Για τον ίδιο «τα παιδιά αντιδρούν βίαια όχι στον συγκεκριμένο εκπαιδευτικό αλλά σε αυτό που πιθανά συμβολίζει ο εκπαιδευτικός», παραπέμποντας στο πώς τα παιδιά αντιτάσσονται στην εξουσία με την οποία συνδέεται ο ρόλος ενός εκπαιδευτικού. Ο επίκουρος καθηγητής Σχολικής Ψυχολογίας, που για πολλά χρόνια εργάστηκε ως σχολικός ψυχολόγος, υπογραμμίζει επίσης πως «η επιθετικότητα που αναπτύσσει ένα παιδί είναι η αντίδραση σε έναν εσωτερικευμένο φόβο ο οποίος πηγάζει από έναν φοβιστικό γονέα ή γεγονός, από μία οικογενειακή κατάσταση που του δημιουργεί ανασφάλεια. Το εξαγριωμένο παιδί είναι ένα τραυματισμένο άτομο».
Τα τραυματισμένα παιδιά. Το καθεστώς «αταξίας» που αντιμετώπισε η Μαρία Βασιλάκη εντός του σχολικού περιβάλλοντος αποτέλεσε έναυσμα για την εκπόνηση έρευνας στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής της διπλωματικής εργασίας με θέμα «Σχολική βία και επιθετικότητα με θύματα εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα».
Στην έρευνα που πραγματοποίησε σε δείγμα 94 εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν επιμένει τόσο στη «μεγάλη εικόνα» του προβλήματος, όσο προσπαθεί να δει πώς το είδος της επίθεσης επιδρά στην ψυχολογία του εκπαιδευτικού που τη δέχεται.
Αναφορικά με το είδος της επίθεσης σημειώνει ότι «το 54,3% των εκπαιδευτικών απάντησε ότι έχει υποστεί επιθετική συμπεριφορά από μαθητές, με το 75,5% να έχει απαντήσει ότι δέχτηκε επιθετική συμπεριφορά εντός της σχολικής αίθουσας. Το 70,9% αναφέρει τη λεκτική επίθεση, ενώ το 45,5% δηλώνει ότι έχει υποστεί κάποιου είδους σωματική βία ή απειλή για σωματική βλάβη». Ιδιαίτερα ορατό εμφανίζεται επίσης και το ψυχολογικό αποτύπωμα της επιθετικής συμπεριφοράς για τους δασκάλους. «Η πλειονότητα των θυμάτων εκφοβισμού σε ποσοστό 75,5% παρουσιάζει συμπτώματα άγχους, αλλά και σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους (51,1%) και αίσθημα κόπωσης (48,9%). Σε κοινωνικό επίπεδο αναφέρθηκαν δυσκολίες στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων σε ποσοστό 30,9%. Στον εργασιακό τομέα παρατηρήθηκε επίδραση στο σχολικό κλίμα από το 64,9%, ενώ αναφορικά με τη λειτουργία του σχολείου αναφέρθηκαν προβλήματα στη διεξαγωγή των διδακτικών/ μαθησιακών δραστηριοτήτων από το 61,7% των εκπαιδευτικών που υπήρξαν θύματα εκφοβισμού από τους μαθητές τους».
Η ίδια η εκπαιδευτικός εξομολογείται: «Προσωπικά μου δημιούργησε ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως άγχος, πόνο στο στομάχι κάθε φορά που έμπαινα στην αίθουσα, προβλήματα στον ύπνο και ένα αίσθημα απαξίωσης για τη δουλειά μου». «Ολα αυτά τα περιστατικά δημιουργούν αισθήματα φόβου και ανασφάλειας στους εκπαιδευτικούς» τονίζει ο Νίκος Παπαχρήστος. Από τη μεριά του ο Παναγιώτης Λιανός αποτιμώντας το κόστος στην ψυχική υγεία του εκπαιδευτικού, σημειώνει πως «με τις επιθέσεις που βιώνουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές νιώθουν ένα πλήγμα στην αυτοπεποίθησή τους, τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική τους ζωή, καθώς οι άνθρωποι κουβαλούν τα προβλήματα της δουλειάς τους και στο σπίτι».
