Τη δεκαετία του 1970, μια μικρή ομάδα ακτιβιστών της Greenpeace είχε μια μοναδική ιδέα για το πώς θα μπορούσε να σώσει τις φάλαινες και να βάλει τέλος στην εμπορική φαλαινοθηρία.
Ένα μεγάλο σοβιετικό σκάφος, με το καμάκι έτοιμο να πυροβολήσει, ξεπροβάλλει πάνω από μια φάλαινα ακριβώς κάτω από την πλώρη, με τη μεγάλη πληγή του ζώου να στάζει αίμα στον παγωμένο Ειρηνικό Ωκεανό.
Είναι μια εικόνα που άλλαξε τον κόσμο και σηματοδότησε την έναρξη της εκστρατείας της Greenpeace «mind bomb», όπως λέει ο Rex Weyler, ο φωτογράφος πίσω από τη φωτογραφία του 1975.
Ο Weyler ήταν μεταξύ των πρώτων μελών της Greenpeace που συναντήθηκαν στον Καναδά κατά τη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με το BBC.
Πολλοί από αυτούς, μεταξύ των οποίων και ο Weyler, είχαν φύγει από τις ΗΠΑ για να αποφύγουν τη στράτευση στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Μια εικόνα του 1977, όπου μια φάλαινα καμακίζεται από ένα ρωσικό σκάφος, ήταν ανάμεσα σε μια σειρά φωτογραφιών φαλαινοθηρίας από την Greenpeace που συγκλόνισαν τον κόσμο (Πηγή: Rex Weyler).
«Είναι τόσο δύσκολο να το φανταστεί κανείς σήμερα, αλλά εκείνη την εποχή δεν υπήρχε οικολογικό κίνημα», θυμάται.
«Υπήρχε το κίνημα για την ειρήνη, το κίνημα των γυναικών, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, και νιώθαμε ότι έπρεπε να υπάρξει ένα κίνημα για την προστασία της φύσης στην ίδια κλίμακα με αυτά».
Ο Weyler έμαθε για την κατάσταση των φαλαινών από έναν Καναδό συγγραφέα που έκανε περιοδεία για βιβλία εκείνη την εποχή.
«Εκείνη την εποχή ο κόσμος πίστευε ότι η φαλαινοθηρία ήταν αυτή η εικόνα του Μόμπι Ντικ. Μικροί άνθρωποι σε αυτές τις μικρές βάρκες αντιμετωπίζουν αυτές τις γιγάντιες φάλαινες. Οι φάλαινες ήταν ο Γολιάθ», λέει.
«Θέλαμε να αντιστρέψουμε αυτή την εικόνα του Γολιάθ, επειδή μέχρι τη δεκαετία του 1970, οι φαλαινοθήρες είχαν γιγάντιες βάρκες με γρήγορους κινητήρες ντίζελ και εκρηκτικά καμάκια των 113 κιλών. Και θέλαμε να αποτυπώσουμε αυτή την εικόνα».
Η φαλαινοθηρία κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1960, με περίπου 80.000 φάλαινες να θηρεύονται κάθε χρόνο. Η τεχνολογία του κυνηγιού είχε εξελιχθεί και οι φαλαινοθήρες διέθεταν καμάκια και πλοία που μπορούσαν να ξεπεράσουν τις φάλαινες.
Παρά την εισαγωγή διαφόρων μέτρων προστασίας της φαλαινοθηρίας, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Συμφωνίας για τη ρύθμιση της φαλαινοθηρίας το 1937, ορισμένες χώρες, όπως η Ρωσία και η Ιαπωνία, τα αγνοούσαν και αλίευαν παράνομα φάλαινες.
Μεταξύ 1900 και 1999, εκτιμάται ότι 2,9 εκατομμύρια μεγάλες φάλαινες αλιεύθηκαν και θανατώθηκαν από τις βιομηχανικές φαλαινοθηρικές επιχειρήσεις, αν και ο πραγματικός αριθμός πιστεύεται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος.
«Ήδη από τη δεκαετία του 1960, η ραγδαία μείωση των αποθεμάτων φαλαινών παγκοσμίως ήταν σαφής», λέει ο Árni Finnsson, πρόεδρος της Ισλανδικής Ένωσης Προστασίας της Φύσης και ισόβιος ακτιβιστής των ωκεανών, ο οποίος εργάστηκε για την Greenpeace Σουηδίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
«Παρόλο που το κυνήγι των γαλάζιων φαλαινών στο Βόρειο Ατλαντικό απαγορεύτηκε από τη Διεθνή Επιτροπή Φαλαινοθηρίας (IWC) το 1954, η δομή διαχείρισης ήταν αδύναμη και η υπερβολική φαλαινοθηρία συνεχίστηκε».
Το 1972, εξηγεί ο Finnsson, η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Ανθρώπινο Περιβάλλον ζήτησε 10ετές μορατόριουμ στη φαλαινοθηρία. «Η IWC αγνόησε αυτή την έκκληση της διεθνούς κοινότητας και η Greenpeace ανέλαβε δράση, στη θάλασσα, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για αυτή την αδίστακτη εκμετάλλευση, κυρίως εναντίον σοβιετικών φαλαινοθηρικών σκαφών στον Ειρηνικό», λέει.
Η νεοσύστατη Greenpeace είχε περάσει δύο ή τρία χρόνια προετοιμάζοντας το σκάφος και το πλήρωμα.
«Το 1975 ξεκινήσαμε με μικρές φουσκωτές βάρκες Zodiac για να βρούμε έναν φαλαινοθηρικό στόλο», λέει ο Weyler.
Η εικόνα του Rex Weyler το 1975 με μια φάλαινα να καμακίζεται από ένα ρωσικό σκάφος έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο (Πηγή: Rex Weyler)
«Η όλη ιδέα των εκστρατειών μας εκείνη την εποχή ήταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αποφασίσαμε λοιπόν να αποκλείσουμε τα φαλαινοθηρικά σκάφη και να μπούμε ανάμεσα στις φάλαινες και το καμάκι. Ξεκινήσαμε λοιπόν, αναζητώντας τα φαλαινοθηρικά, και βρήκαμε τον ρωσικό φαλαινοθηρικό στόλο στα ανοικτά των ακτών της Καλιφόρνιας».
Πολλοί από την ομάδα είχαν κάποια εμπειρία με τα μέσα ενημέρωσης και ήξεραν ότι χρειάζονταν εντυπωσιακές φωτογραφίες για να γίνει αυτή η αντιπαράθεση παγκόσμια είδηση.
Σύντομα ονόμασαν αυτού του είδους τις εκστρατείες «βόμβες του μυαλού» – μια ιδέα που θα γινόταν ο ακρογωνιαίος λίθος της εκστρατείας της Greenpeace, εξηγεί ο Weyler.
Η «βόμβα του μυαλού», κάτι που επινοήθηκε από τον Bob Hunter, ένα άλλο πρώιμο μέλος της Greenpeace, περιστρεφόταν γύρω από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που είναι ένα παγκόσμιο σύστημα διανομής ιδεών.
Η επανάσταση δεν ήταν ένας ένοπλος αγώνας, σύμφωνα με τον Χάντερ, ήταν ένας επικοινωνιακός αγώνας, όπου οι βόμβες μυαλού ήταν τα όπλα – και όχι οι πραγματικές βόμβες.
«Ξέραμε ότι έπρεπε να βγάλουμε φωτογραφίες, ξέραμε ότι έπρεπε να είναι δραματικό. Αυτός ήταν και ο σκοπός αυτής της δραματικής χειρονομίας – να την καταγράψουμε ώστε να γίνει είδηση και να μπορέσουμε να μιλήσουμε για τη δυσχερή θέση των φαλαινών του κόσμου», λέει ο Weyler.
Αλλά δεν ήταν εύκολο. «Όλοι έπρεπε να μάθουμε πώς να φωτογραφίζουμε και να γυρίζουμε ταινίες από ένα μικρό κινούμενο σκάφος σε έναν φουρτουνιασμένο ωκεανό», λέει.
«Στεκόμασταν στην πλώρη του Zodiac με ένα σχοινί γύρω από τη μέση μας για να μας ασφαλίσει. Μπορούσαμε να ακουμπήσουμε πίσω σε αυτό το σχοινί και να γίνουμε κατά κάποιο τρόπο το δικό μας τρίποδο και να απορροφήσουμε την κίνηση του σκάφους, ώστε να μπορούμε να κρατάμε σταθερά τη φωτογραφική μηχανή».
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να φωτογραφίσουν τις φάλαινες με την κάμερα. «Τις κυνηγούσαν βάρκες με καμάκια, οπότε ανέβαιναν στην επιφάνεια, εξέπνεαν, εισέπνεαν και βούταγαν ξανά». Δεν υπήρχαν πολλά πράγματα να φωτογραφίσει κανείς, προσθέτει ο Weyler, μέχρι οι φάλαινες να χτυπηθούν από καμάκι.
«Η ευαισθητοποίησή μου επικεντρώθηκε κυρίως στην έκθεση, την ταχύτητα κλείστρου», λέει.
Μόνο αφού άφησε κάτω τη φωτογραφική μηχανή του, συνειδητοποίησε αυτό που μόλις είχε δει. «Ήταν καταστροφικό. Δεν είχαμε ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Είδαμε τα φαλαινοθηρικά σκάφη να καμάκιζουν φάλαινες, υπήρχαν τεράστιες ποσότητες αίματος στο νερό, και φάλαινες να χτυπιούνται και να πλατσουρίζουν καθώς πάλευαν και στη συνέχεια πέθαιναν.
«Είχαμε σκιστεί μέσα μας. Θυμάμαι ότι βρισκόμουν στο κατάστρωμα του κύριου σκάφους της Greenpeace και κοίταζα έξω στο νερό και ένιωθα να μου σπαράζει το στομάχι. Συντετριμμένοι από την πραγματικότητα αυτού που μόλις είχαμε δει».
Όταν το πλήρωμα αποβιβάστηκε σε ένα λιμάνι στο Σαν Φρανσίσκο, η αποβάθρα είχε κατακλυστεί από τα μέσα ενημέρωσης, θυμάται ο Weyler. «Δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για αυτού του είδους την ανταπόκριση. Όλοι ήθελαν τις εικόνες».
Ο Weyler θυμάται ότι ξύπνησε νωρίς το επόμενο πρωί και πήγε σε ένα περίπτερο για να δει αν η εικόνα του είχε μπει στις εφημερίδες. «Ήμουν τόσο ενθουσιασμένος γιατί αναρωτιόμουν αν τα καταφέραμε. Και περπάτησα στους δρόμους μέχρι να βρω ένα περίπτερο και η φωτογραφία ήταν στο πρωτοσέλιδο σχεδόν όλων των εφημερίδων. Ήταν μια εκπληκτική στιγμή. Ήταν το όνειρό μας».
Για τον Weyler, το νόημα των φωτογραφιών ήταν να δείξουν στους διαδηλωτές «όχι μόνο να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την ειρήνη», αλλά και άλλα είδη. «Η αλλαγή έρχεται όταν ο πληθυσμός επιμένει σε αυτήν», λέει. «Και προσπαθούσαμε να εμπνεύσουμε τον πληθυσμό να ξεσηκωθεί και να πει στην κυβέρνηση ότι πρέπει να διατηρήσουμε αυτά τα είδη. Νιώθω ότι με πολλούς τρόπους η συγκεκριμένη εικόνα βοήθησε πραγματικά στη δημιουργία του παγκόσμιου κινήματος για το κλίμα που έχουμε σήμερα».
Μετά την εκστρατεία της Greenpeace για τη φαλαινοθηρία, η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας εφάρμοσε τελικά ένα μορατόριουμ στην εμπορική φαλαινοθηρία το 1982, το οποίο ακολούθησε η απαγόρευση το 1985. Ως αποτέλεσμα, ορισμένα από τα μεγαλύτερα είδη φαλαινών, όπως οι καμπούρες, έχουν σημειώσει αξιοσημείωτη ανάκαμψη – στο 93% των πληθυσμών τους πριν από το βιομηχανικό κυνήγι.
Ωστόσο, η εμπορική φαλαινοθηρία εξακολουθεί να υφίσταται – συγκεκριμένα από την Ισλανδία, τη Νορβηγία και την Ιαπωνία.
«Οι δράσεις της Greenpeace ενέπνευσαν το κοινό», λέει ο Finnsson, «και το 1982 η Greenpeace και άλλες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις συνέβαλαν καθοριστικά στην επίτευξη ενός μορατόριουμ στην εμπορική φαλαινοθηρία, το οποίο ισχύει ακόμη».
