Ο κίνδυνος εκτεταμένης διασποράς (επιζωοτία) της πανώλης των μικρών μηρυκαστικών είναι υπαρκτός πλέον και στην Ελλάδα και η άμεση εκρίζωση του νοσήματος είναι επιτακτική ώστε να μη δημιουργηθεί βαθιά κρίση – όπως συνέβη σε άλλες χώρες – στον κτηνοτροφικό κλάδο, ο οποίος έχει φέρει τη χώρα μας στην πρώτη θέση παγκοσμίως στην παραγωγή τυριών από πρόβειο γάλα (με κυρίαρχο τη φέτα) και συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ. Τι είναι όμως αυτή η πανώλη και τι πρέπει να γνωρίζουμε για αυτήν;
Ενα ιογενές μεταδοτικό νόσημα (αιγών και προβάτων) που οφείλεται σε ιό του γένους Morbillivirus της οικογένειας Paramyxoviridae. Συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα ιογενή μεταδοτικά νοσήματα των μικρών μηρυκαστικών και έχει ενταχθεί στη Λίστα Α με τα νοσήματα υποχρεωτικής δήλωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας των Ζώων (WOAH), για τα οποία ο έλεγχος και η εκρίζωση αποτελούν προτεραιότητα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο WOAH έχει θέσει στόχο για την εξάλειψη του νοσήματος μέχρι το 2030, αξιοποιώντας το επιτυχημένο παράδειγμα της εκρίζωσης της πανώλης των βοοειδών.
Όχι! Ο άνθρωπος δεν κινδυνεύει από την επαφή με μολυσμένα ζώα ή κατά την κατανάλωση προϊόντων ζωικής προέλευσης. Σε κάθε περίπτωση, η κατανάλωση κρέατος γίνεται μετά τη θερμική επεξεργασία του (μαγείρεμα), ενώ το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα που παράγονται από μικρά μηρυκαστικά καταναλώνονται αφού υποστούν τη διαδικασία της παστερίωσης στους 72°C για 15 δευτερόλεπτα. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι η πανώλη των μικρών μηρυκαστικών δεν έχει καμία σχέση με εκείνη των ανθρώπων.
Η πρώτη καταγεγραμμένη επιζωοτία παρατηρήθηκε στη γαλλόφωνη Ακτή του Ελεφαντοστού το 1942 και έκτοτε ο ιός έχει μεταδοθεί σε περισσότερες από 70 χώρες, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Στην Ευρώπη, μέχρι σήμερα, οι επίσημες καταγραφές κάνουν λόγο για κρούσματα στη Γεωργία (2016) και στη Βουλγαρία (2018), ενώ στο ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας έχει αναφερθεί η παρουσία του ιού από το 1996. Στην Ελλάδα εμφανίζεται για πρώτη φορά.
Στις ενζωοτικές περιοχές (εκείνες όπου ήδη έχει εγκατασταθεί ο ιός) οι απώλειες σε ζωικό κεφάλαιο είναι μεγάλες, όπως και οι οικονομικές απώλειες που υπολογίζονται στα 1,5 με 2 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια βάση, ενώ βασικό όπλο πρόληψης είναι ο εμβολιασμός. Στις μη ενζωοτικές, όπως η Ελλάδα, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι καταστροφικές, ανάλογα με τη διασπορά του ιού, ενώ στο πλαίσιο της εκρίζωσης δεν επιτρέπεται ο εμβολιασμός. Για αυτό είναι μείζονος σημασίας να εφαρμόζονται αμέσως και αποτελεσματικά τα μέτρα ελέγχου και επιτήρησης. Σε περιοχές όπως η χώρα μας τα ποσοστά νοσηρότητας και θνητότητας είναι υψηλότερα σε σύγκριση με τις ενζωοτικές περιοχές, καθώς δεν υπάρχει ανοσία στον πληθυσμό των ζώων, τα οποία για πρώτη φορά εκτίθενται στον παθογόνο παράγοντα.
Δεν προκαλεί νόσημα σε άλλα είδη οικόσιτων παραγωγικών ζώων, ενώ δεν σχετίζεται με την κλασική ή την αφρικανική πανώλη των χοίρων που οφείλονται σε διαφορετικούς ιούς.
Κατά κύριο λόγο με τη μεταφορά μολυσμένων ζώων, ενώ στη συνέχεια από τα μολυσμένα ζώα στα υγιή κατά την άμεση επαφή τους και μέσω της εισπνοής μολυσμένων με τον ιό μικροσταγονιδίων. Η μετάδοση μπορεί να γίνει και με στοιχεία του περιβάλλοντος μολυσμένων κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων (ζωοτροφές, εργαλεία, εξοπλισμός κ.λπ.), μέσω επισκεπτών, οχημάτων κ.λπ. Ως μολυσματικά υλικά θεωρούνται το ρινικό και το οφθαλμικό έκκριμα, τα ούρα και τα κόπρανα. Ο ιός όταν βρίσκεται στο περιβάλλον και εκτός του ξενιστή του είναι θερμοευαίσθητος και ευαίσθητος στο ηλιακό φως, ενώ αδρανοποιείται σύντομα σε συνθήκες χαμηλής σχετικής υγρασίας (50%-60%).
Ο χρόνος επώασης του νοσήματος κυμαίνεται από 3 έως 5 ημέρες, χρονική περίοδος κατά την οποία τα μολυσμένα ζώα μεταδίδουν τον ιό. Τα ζώα μπορεί να παραμείνουν μεταδοτικά για ακόμη 2-3 εβδομάδες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων. Βασικά συμπτώματα είναι: πυρετός >40°C, ανορεξία, κατάπτωση, παρουσία ρινικού και οφθαλμικού εκκρίματος, παρουσία νεκρωτικής στοματίτιδας με αυξημένη σιελόρροια και έντονα δύσοσμη αναπνοή, επώδυνος βήχας, δύσπνοια, ταχύπνοια, διάρροια και αφυδάτωση. Πολλά από τα προσβεβλημένα ζώα καταλήγουν 7 έως 10 ημέρες μετά την εμφάνιση πυρετού. Η διάγνωση στηρίζεται στο ιστορικό της εκτροφής, στη συμβατή με το νόσημα κλινική εικόνα των προσβεβλημένων ζώων, στα διαθέσιμα επιδημιολογικά δεδομένα, και φυσικά στην εργαστηριακή επιβεβαίωση.
Σε περιοχές όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά, προβλέπεται η άμεση θανάτωση και υγειονομική ταφή όλων των ζώων των μολυσμένων εκτροφών με παράλληλη ενεργοποίηση μηχανισμών επιτήρησης. Για την αποτελεσματικότερη διαχείριση δημιουργούνται δύο ζώνες, η ζώνη προστασίας και η ζώνη επιτήρησης στα 3 και στα 10 χλμ. αντίστοιχα, περιμετρικά από το σημείο του κρούσματος, ενώ το σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται από τις αρμόδιες κτηνιατρικές υπηρεσίες περιγράφονται αναλυτικά στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό (ΕΕ) 2020/687.
Η πρόληψη του νοσήματος σε επίπεδο εκτροφής περιλαμβάνει μέτρα υγιεινής και βιοασφάλειας όπως: αποφυγή αγοράς, ανταλλαγής, ή δανεισμού ζώων από εκτροφές άγνωστης υγειονομικής κατάστασης, τήρηση των κανόνων που διέπουν την αγοραπωλησία ζώων, εφαρμογή καραντίνας σε νεοεισερχόμενα στην εκτροφή ζώα, πλήρης αποφυγή επισκεπτών ή περιορισμός τους στο ελάχιστο λαμβάνοντας σε κάθε περίπτωση τα κατάλληλα μέτρα προστασίας, τακτικοί και σχολαστικοί καθαρισμοί και απολυμάνσεις, εφαρμογή μυοκτονιών και απεντομώσεων, απολυμάνσεις οχημάτων που εισέρχονται στην εκτροφή και εκείνων που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά ζώων, αποφυγή της βόσκησης σε κοινούς λειμώνες και της αγοράς ζωοτροφών και ανταλλαγής εργαλείων και εξοπλισμού από άλλες εκτροφές.
* Ο Αθανάσιος Γελασάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κτηνίατρος, MPH, PhD, Dipl.ECSRHM
