Ο βασιλιάς Κάρολος τον έχει αποκαλέσει «εθνικό θησαυρό» – το ίδιο και οι συμπατριώτες του, σε δημοσκόπηση της YouGov. Ο Στίβεν Φράι, ίσως ο διασημότερος βρετανός ηθοποιός, συγγραφέας και παρουσιαστής, ξεκίνησε το πέρασμά του από τον πλανήτη μας κάπως… αντισυμβατικά: πέρασε την παιδική και εφηβική του ηλικία διαπράττοντας κάθε λογής παραβάσεις (μικροκλοπές, απάτες, φάρσες σε καθηγητές για τις οποίες αποβλήθηκε επανειλημμένως), ενώ στα 18 του έκανε φυλακή για απάτη με πιστωτικές κάρτες. Τίποτε από αυτά όμως δεν κατάφερε να τον σταματήσει να σπουδάσει – με υποτροφία – Αγγλική Λογοτεχνία στο Κέιμπριτζ, να εξελιχθεί σε μία από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες της Γηραιάς Αλβιώνος και να διαπρέψει «υποδυόμενος» πλήθος ρόλων: του κωμικού, του σεναριογράφου, του θεατρικού συγγραφέα, του μυθιστοριογράφου, του σκηνοθέτη, του τηλεπαρουσιαστή, του ακτιβιστή. Στη χώρα μας ο πληθωρικός Βρετανός είναι γνωστός και για δύο ακόμα λόγους: για τα ευπώλητα βιβλία του στα οποία καταπιάνεται με την ελληνική μυθολογία («Μύθος», «Ηρωες», «Τροία») και για την ένθερμη υποστήριξή του στον αγώνα για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. «ΤΑ ΝΕΑ» τον συνάντησαν σε ένα μπαρ στο Σεντ Τζέιμς, μία από τις πιο φινετσάτες – όπως και ο συνομιλητής μας – συνοικίες του Λονδίνου. Στην αποκλειστική συνέντευξη που ακολουθεί ο 67χρονος Φράι μιλάει για όλα: για τον νέο πρωθυπουργό της Βρετανίας Κιρ Στάρμερ, το Brexit, τον τρόπο με τον οποίο θα γυρίσουν τα Μάρμαρα στην Ελλάδα, τη λαίλαπα των ψυχικών νοσημάτων (ο ίδιος πάσχει από διπολική διαταραχή) και την «Οδύσσεια», το νέο του βιβλίο στο οποίο «ξαναγράφει» το ξακουστό ομηρικό έπος.
Πώς σας φαίνεται η νέα κυβέρνηση των Εργατικών; Πιστεύετε ότι ο Κιρ Στάρμερ θα φέρει την «αλλαγή», όπως υποσχέθηκε;
Ενας από τους ωραιότερους ελληνικούς μύθους είναι το Κουτί της Πανδώρας, όπως το αποκαλούμε σήμερα – Πιθάρι της Πανδώρας, όπως είναι το σωστό. Είναι ένα πολλά υποσχόμενο και συναρπαστικό δοχείο, αλλά υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι όταν το καπάκι ανοίξει θα ξεπεταχτούν σκάνδαλα και υπουργοί που θα κάνουν κάτι ανόητο και θα ρίξουν την κυβέρνηση. Νομίζω ότι οι περισσότεροι – και όλοι όσοι ξέρω που τον γνωρίζουν προσωπικά – πιστεύουν ότι ο Στάρμερ είναι ένας έντιμος και αξιοπρεπής άνθρωπος. Μπορεί να είναι μονότονος και καθόλου χαρισματικός, αλλά αυτό δεν αποτελεί ηθικό ψεγάδι. Είμαι αισιόδοξος επειδή είναι καλός άνθρωπος. Αλλά είμαι και απαισιόδοξος διότι ένας σοφός – αν και όχι ιδιαίτερα καλός – τύπος, ο Ινοκ Πάουελ, είχε πει ότι όλες οι πολιτικές σταδιοδρομίες καταλήγουν στην αποτυχία. Και αυτό ισχύει πάντα. Δείτε τη Θάτσερ. Ακόμα και ο Τσόρτσιλ στα τελευταία του έγινε περίγελος μέσα στο ίδιο του το κόμμα, επειδή ήταν πολύ γέρος και προσκολλημένος στις αποικιοκρατικές αντιλήψεις του 19ου αιώνα.
Κατά κάποιον τρόπο, αυτό ίσχυσε και με τον Μπλερ.
Ναι, κυρίως λόγω του Ιράκ. Πολλά από αυτά που έκανε ήταν καλά. Τον συμπαθώ και νομίζω ότι είναι ειλικρινής. Αλλά, παρότι δεν το παραδέχεται, ξέρει βαθιά μέσα του ότι το Ιράκ ήταν μια πανωλεθρία. Κάτι ανέντιμο.
Νομίζετε ότι και το Brexit ήταν πανωλεθρία;
Ηταν αυτό που περιγράφει μια ωραία ελληνική λέξη: καταστροφή! Μια καταστροφή με ψυχολογικούς, ανθρώπινους όρους, μια καταστροφή για την εικόνα της Βρετανίας διεθνώς, αλλά και ένα ψέμα. Οι περισσότεροι Βρετανοί που το ψήφισαν πίστεψαν ότι το Brexit θα έλυνε το ζήτημα της μετανάστευσης. Οτι η παράνομη μετανάστευση στη Βρετανία ήταν αποτέλεσμα της συμμετοχής μας στην ΕΕ. Αλλά τώρα βλέπουμε ολοκάθαρα ότι αυτό δεν ίσχυε, διότι η μετανάστευση αυξήθηκε μετά την αποχώρησή μας.
Θα μπορούσε η Βρετανία να επανενταχθεί στην ΕΕ στο εγγύς μέλλον;
Νομίζω ότι πρέπει να το ξανασκεφτούμε. Ολα πηγαίνουν προς τη λάθος κατεύθυνση.
Υποστηρίζετε την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία. Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα;
Το ενδιαφέρον μου οφείλεται στη «μητέρα του αιτήματος του επαναπατρισμού», τη Μελίνα Μερκούρη, η οποία άσκησε τεράστια επιρροή στον φίλο μου Κρίστοφερ Χίτσενς που έγραψε ένα μικρό βιβλίο για τον Παρθενώνα. Λίγο προτού πεθάνει (σ.σ.: το 2011), κατά κάποιον τρόπο μού το κληροδότησε, λέγοντάς μου: «Θέλω όταν φύγω να συνεχίσεις εσύ τον αγώνα του επαναπατρισμού». Ηταν τιμή και χαρά μου να υπακούσω. Τόσο επειδή αγαπώ την Ελλάδα όσο και επειδή αγαπώ τη δική μου πατρίδα. Επειδή αντιλαμβάνομαι πόσο αριστοκρατική πράξη θα ήταν η επιστροφή των Γλυπτών. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, την εποχή της χούντας, μάλλον δεν ήταν πρέπον να γίνει κάτι τέτοιο. Αλλά τώρα που υπάρχει ένα από τα καλύτερα και λαμπρότερα μουσεία στην Ευρώπη, το Μουσείο Ακρόπολης, κάθε επιχείρημα έχει καταρρεύσει.
Πρόσφατα, κατέπεσε και ενώπιον της UNESCO ο ισχυρισμός ότι ο λόρδος Ελγιν είχε άδεια για να ξεριζώσει τα Γλυπτά.
Οχι μόνο κανένας δεν παρουσίασε ποτέ φιρμάνι από την Υψηλή Πύλη, την κυβέρνηση του Σουλτάνου, αλλά και ουδείς προσκόμισε ποτέ οποιοδήποτε στοιχείο ότι υπήρξε πράγματι ένα τέτοιο φιρμάνι. Υπήρξε μόνον ο ισχυρισμός ενός ανθρώπου (σ.σ.: του Ελγιν) που γνωρίζουμε ότι ήταν ανέντιμος και πανούργος. Ηταν ένας κακός άνθρωπος.
Πλέον, υπηρετείτε και ως ακτιβιστής την εκστρατεία της επανένωσης.
Ναι, είμαι μέλος του οργανισμού Parthenon Project. Ο ιδρυτής του, Γιάννης Λέφας, είναι ένας θαυμάσιος και εγκάρδιος άνθρωπος. Είναι βαθιά αφοσιωμένος σε αυτόν τον σκοπό. Εχουμε γίνει φίλοι. Είναι εξαιρετικός στο να οργανώνει τους ανθρώπους. Ο πρώην υφυπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας Εντ Βέιζι είναι κι αυτός μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής. Είμαι πάντα πρόθυμος να κάνω αυτά που μου προτείνει ο Γιάννης. Η φράση που επαναλαμβάνει διαρκώς είναι ότι πρόκειται για ένα «win-win». Το Βρετανικό Μουσείο μπορεί να κερδίσει επιστρέφοντας τα Μάρμαρα: όχι μόνο επειδή θα βελτιώσει τη φήμη του, αλλά και επειδή θα έχει την ευκαιρία να εκθέσει άλλα ελληνικά τεχνουργήματα στην Αίθουσα Ντουβίν, όπου σήμερα βρίσκονται τα Γλυπτά.
Τι είδους συμφωνία θα μπορούσε να συναφθεί;
Τα Μάρμαρα θα επιστραφούν στην Ελλάδα και στο Βρετανικό Μουσείο θα δημιουργηθεί η Hellenic Gallery που θα στεγάζει άλλους θησαυρούς. Σε αυτή την αίθουσα θα ήθελα να δω κάτι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «Εμπειρία του Παρθενώνα». Μέσω γυαλιών εικονικής πραγματικότητας, ο επισκέπτης θα μπορεί να δει τα Γλυπτά όπως ήταν στο Λονδίνο. Κατόπιν, θα τα βλέπει να πακετάρονται σε κιβώτια και να φορτώνονται σε ένα τρένο και, με τη βοήθεια drone, θα παρακολουθεί το ταξίδι τους: να διασχίζουν τη Γαλλία, έπειτα την Ιταλία και να καταλήγουν στην Αθήνα. Εκεί, ένα πλήθος θα υποδέχεται τις μετόπες και τα τμήματα της ζωφόρου, τα οποία θα τοποθετηθούν στη θέση τους στο Μουσείο Ακρόπολης, όπου ανήκουν. Θα είναι όλοι εκεί: ο βασιλιάς Κάρολος, ο έλληνας πρωθυπουργός, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Θα είναι μια σπουδαία τελετή που θα προβάλει τη Βρετανία και την εξαιρετική σχέση που έχει με την Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια.
Μια και αναφέρατε τον βασιλιά, ξέρω ότι είστε φίλοι εδώ και πολλά χρόνια και ότι μοιράζεστε τουλάχιστον ένα πάθος: την αγάπη σας για την Ελλάδα – ενδεχομένως και την επιθυμία σας για την επιστροφή των Γλυπτών!
Θα ήταν λάθος να μιλήσω εξ ονόματός του για ένα τόσο αμφιλεγόμενο θέμα. Γνωρίζουμε όμως ότι ο παππούς του ήταν ο πρίγκιπας Ανδρέας και είναι περήφανος που έχει αυτή τη σχέση. Την αγαπάει πραγματικά την Ελλάδα. Εχει βαθιά αντίληψη και σεβασμό για την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία και τα μοναστήρια που έχει επισκεφθεί.
Εκτιμάτε ότι τα Γλυπτά θα επιστραφούν σύντομα;
Α, ναι. Το ξέρω ότι θα γυρίσουν. Είμαι αισιόδοξος. Ξέρω ότι ο Τζορτζ Οσμπορν (σ.σ.: ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου) είναι πολύ ανοιχτός στην ιδέα αυτή. Θα μοιάζει τόσο φυσικό όταν συμβεί. Και οι Βρετανοί θα είμαστε περήφανοι που, ναι, από ένα ατύχημα της Ιστορίας βρεθήκαμε να τα φροντίζουμε, αλλά είχαμε τη σύνεση και την ευπρέπεια να τα επιστρέψουμε. Και λέω το εξής: αφού θα γυρίσουν που θα γυρίσουν, αντί να συρθούμε σε αυτό το αποτέλεσμα, γιατί να μην το καλοδεχτούμε;
Πώς άρχισε η σχέση σας με την Ελλάδα;
Στο σχολείο ήμουν πολύ καλός στα Λατινικά. Οταν ήμουν εννέα ετών, ο καθηγητής των Λατινικών με ρώτησε αν θα ήθελα να μάθω Αρχαία Ελληνικά. Και το έκανα. Το να γράφεις χρησιμοποιώντας διαφορετικούς χαρακτήρες, διαφορετικά γράμματα, ήταν κάτι συναρπαστικό. Δίδαξα το ελληνικό αλφάβητο και σε άλλα παιδιά και μετά γράφαμε μεταξύ μας μηνύματα στα Αγγλικά, αλλά με ελληνικούς χαρακτήρες. Εγώ ήμουν ο «Στέφανος Φρυ» – με ύψιλον στο τέλος! Ηταν ο μυστικός μας κώδικας. Αργότερα, ένα ταξίδι στην Ελλάδα με έκανε να σκεφτώ τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η γλώσσα: είδα ένα φορτηγό που έγραφε «ΜΕΤΑΦΟΡΑΙ». Αυτό ακριβώς είναι η μεταφορά (σ.σ.: το σχήμα λόγου). Είναι κάτι που κινείται. Είναι η μεταφορά μιας ιδέας από τη μια σφαίρα στην άλλη. Κι αυτό μου φάνηκε τόσο υπέροχο!
Εχετε εκδώσει τρία βιβλία εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία, ενώ το τέταρτο θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο. Γιατί θελήσατε να αφηγηθείτε ξανά αυτούς τους μύθους;
Εκανα μια ανακάλυψη που με εξέπληξε: κανένας δεν το είχε ξανακάνει στα Αγγλικά εδώ και πάρα πολύ καιρό – αν εξαιρέσουμε κάποια κόμικς που παρουσιάζουν τους μυθολογικούς χαρακτήρες ως υπερήρωες. Ηθελα ο κόσμος να κατανοήσει την πολυπλοκότητα, τον ενθουσιασμό, το πόσο χυμώδεις, σέξι και ανθρώπινοι είναι οι ελληνικοί μύθοι, οι οποίοι ξεπερνούν κάθε άλλη μυθική αλληλουχία που έχω διαβάσει. Είναι ένα ταξίδι που ξεκινά από τον Ησίοδο, τη Θεογονία του και την αρχή των πάντων και φτάνει στην επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα. Αργότερα, οι θεοί αρχίζουν να φθίνουν: οι άνθρωποι κατανοούν τις δυνάμεις της φύσης και έτσι οι θεοί παύουν να είναι θεοί και γίνονται νόμοι της Φυσικής.
Τι θα διαβάσουν όσοι πάρουν το νέο σας βιβλίο, την «Οδύσσεια»;
Στην «Τροία» περιέγραψα τις αιτίες και το μέγεθος της μάχης, αλλά και τη σκληρότητα του τέλους του πολέμου, την καταστροφή. Μετά όμως πολλοί άνθρωποι έπρεπε να πάρουν τον δρόμο του γυρισμού. Επομένως, αυτό το βιβλίο μιλάει για τον νόστο – αυτή την εξαίσια ελληνική λέξη – και για τον πολύτροπο άνθρωπο που συναντάμε στην υπέροχη ανθρωπιά της «Οδύσσειας».
Ποιος μυθολογικός ήρωας πιστεύετε ότι ταιριάζει περισσότερο στη σύγχρονη Βρετανία;
Αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον. Ποπό! (γελάει και κάνει μεγάλη παύση) Ισως ο Γηρυόνης, το τέρας με τα πολλά κεφάλια. Και κατά κάποιον τρόπο ο Ηρακλής, επειδή ήταν δυνατός όπως ήταν η Βρετανία στο παρελθόν, αλλά και νταής, όπως επίσης ήταν η Βρετανία, η οποία έχανε την ψυχραιμία της και οδηγούνταν σε πολέμους όπως οι πόλεμοι του Οπίου με τους Κινέζους, οι πόλεμοι εναντίον των Ζουλού, η ινδική εξέγερση κ.ά.
Και σε εσάς; Ποιος σας μοιάζει περισσότερο;
Θα ήθελα πολύ να μοιάζω στον Οδυσσέα ή τον Θησέα, επειδή ήταν οι πρώτοι ήρωες που έλυναν τα προβλήματα με την εξυπνάδα και την πονηριά τους, όχι μόνο με τη δύναμή τους.
Και ποιος είναι ο αγαπημένος σας ολύμπιος θεός;
Α, η Αθηνά! Τη λατρεύω την Αθηνά. Και μετά ο Ερμής, επειδή είναι ο θεός των ψευτών, των κατεργάρηδων και των παραμυθάδων. Γιατί κι εγώ είμαι ψεύτης και παραμυθάς!
Εχετε μιλήσει για τις μάχες που δίνετε για την ψυχική σας υγεία. Σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Θεωρείτε ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει παίξει ρόλο;
Ναι. Οταν ήμουν μικρός, δεν θυμάμαι να είχα ακούσει ποτέ ότι κάποιο παιδί αυτοτραυματίστηκε. Κάτι συμβαίνει σήμερα. Κάτι που μοιάζει με τη μόλυνση του νερού και του αέρα. Είναι μια μόλυνση στην κοινωνία, στην κουλτούρα μας, που το προκαλεί αυτό. Οι αλγόριθμοι των social media προτάσσουν συνεχώς περιεχόμενο που προκαλεί οργή, θυμό και μίσος. Ολα αυτά έχουν γίνει ο αέρας που αναπνέουν οι νέοι. Και είναι ένας αέρας μολυσμένος.
