Η χώρα στην οποία η Pfizer θα προμήθευε πολλά εμβόλια ώστε να ξεκινήσει το πρώτο μαζικό πρόγραμμα εμβολιασμού στον κόσμο, τον Δεκέμβριο του 2020, προσφέροντας στοιχεία σε όλα τα υπόλοιπα κράτη, έπρεπε να είναι μικρή και να διαθέτει καλά συστήματα συγκέντρωσης στοιχείων.
Η Pfizer και ο επικεφαλής της Αλμπερτ Μπουρλά είχαν κάποιες χώρες στο μυαλό τους. Η Ελλάδα ήταν μια επιλογή, αλλά το ηλεκτρονικό σύστημα ιατρικών αρχείων δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Ο Μπουρλά σκέφτηκε και τη Σουηδία, αλλά ανησυχούσε ότι αυτό θα ενοχλούσε άλλες χώρες της ΕΕ. Εκείνο που έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο στην τελική επιλογή του Ισραήλ ως χώρας στην οποία ξεκίνησε το πρόγραμμα ήταν, εξηγεί ο Μπουρλά σε συνέντευξή του στους «Financial Times», ο τότε πρωθυπουργός «Μπίμπι Νετανιάχου. Ενδιαφερόταν για τα πάντα, μάθαινε τα πάντα, με πήρε τηλέφωνο τριάντα φορές και ρωτούσε: Τι θα γίνει με τους νέους; Τι θα γίνει με τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη; Είμαι σίγουρος ότι το έκανε για τον λαό του, αλλά είμαι επίσης σίγουρος ότι σκεφτόταν πως θα τον ευνοούσε και πολιτικά», εξηγεί ο Μπουρλά, που είναι εβραϊκής καταγωγής. Βέβαια, οι ελπίδες του Νετανιάχου διαψεύστηκαν μια και δεν είναι πια πρωθυπουργός, όμως το αφεντικό της Pfizer επαινεί τον τρόπο με τον οποίο διεκδίκησε εκείνο που ήθελε.
Η συμφωνία έκλεισε με το Ισραήλ, η φαρμακευτική εταιρεία συμφώνησε να παράσχει όσα εμβόλια χρειάζονταν ώστε να εμβολιασθεί όλος ο πληθυσμός με αντάλλαγμα τη συγκέντρωση στοιχείων για τα αποτελέσματα του εμβολιασμού. Οι υγειονομικές Αρχές όλων των χωρών παρακολουθούν ακόμα τα στοιχεία που έρχονται από το Ισραήλ για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων και για την πιθανότητα τρίτης ενισχυτικής δόσης.
Ο 59χρονος Αλμπερτ Μπουρλά είναι διδάκτωρ της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας Pfizer. Το εμβόλιο που ανέπτυξε η εταιρεία του σε συνεργασία με τη γερμανική BioNTech είναι το πιο επιτυχημένο στον κόσμο: το πρώτο που εγκρίθηκε από τις αμερικανικές Αρχές, με αποτελεσματικότητα άνω του 95% προς το αρχικό στέλεχος του ιού. Η Pfizer έχει αποστείλει περισσότερες δόσεις από οποιαδήποτε άλλη δυτική εταιρεία – μέχρι στιγμής 1,2 δισ. Ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Κρόου των «Financial Times» τον κάλεσε για γεύμα και συνέντευξη – πήγαν στο διάσημο ελληνικό εστιατόριο Milos στη Νέα Υόρκη, που είναι γνωστό για τα ψάρια του. Ομως ο Μπουρλά προτιμά παϊδάκια, μετρίως ψημένα και κρασί. Λευκό κρασί. «Κάτι ξηρό. Ενα μπουκάλι, γιατί θα πιούμε», παραγγέλνει στον σερβιτόρο στα ελληνικά. Ενα μπουκάλι «Βενετσάνος Σαντορίνη».
Περιγράφει τη στιγμή που έμαθε ότι οι επιστήμονες της εταιρείας του έφτιαξαν το εμβόλιο. Βρισκόταν σε μια συνάντηση μέσω Zoom. «Ακουσα για αποτελεσματικότητα 95% και δεν το πίστευα, νόμιζα ότι δεν άκουσα καλά», λέει. Ο δημοσιογράφος παρατηρεί στο αριστερό του χέρι ένα ασυνήθιστο χρυσό δαχτυλίδι, που έχει χαραγμένο σε μαύρη πέτρα μια αρχαία ελληνική περικεφαλαία. «Ηταν του πατέρα μου. Δεν ξέρω γιατί ή πώς το απέκτησε, αλλά μου άρεσε. Και όταν πέθανε, το πήρα», λέει και επιστρέφει τη συζήτηση στα εμβόλια και στην τεχνολογία mRNA που επέλεξε η εταιρεία του να χρησιμοποιήσει. «Εάν το mRNA είχε αποτύχει, θα βρισκόμασταν σε πολύ δύσκολη κατάσταση τώρα. Θα χρειαζόταν να εμβολιάσουμε πολύ περισσότερους για να φτάσουμε στο ίδιο αποτέλεσμα – 40% με 50% περισσότερους».
Η Pfizer πρόσφατα ανακοίνωσε ότι αναμένει οι πωλήσεις του εμβολίου να φθάσουν τα 34 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος, αύξηση κατά 30% σε σύγκριση με τις προβλέψεις της πριν από τρεις μήνες. Αυτό δείχνει εν μέρει την προτίμηση των αρμοδίων σε όλο τον κόσμο για εμβόλια mRNA, κυρίως απέναντι στις νέες μεταλλάξεις. Ομως αυτή η αναντίρρητη επιτυχία για την Pfizer ήρθε με έναν βαρύ ίσκιο.
Εκείνη η διάσκεψη μέσω Zoom έγινε στις 8 Νοεμβρίου, μόνο λίγες ώρες πριν ανακοινωθεί η νίκη του Τζο Μπάιντεν στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Οι σύμμαχοι του Ντόναλντ Τραμπ έκαναν λόγο για συνωμοσία μεταξύ του Δημοκρατικού Κόμματος και της Pfizer, την οποία κατηγόρησαν ότι δεν ανακοίνωσε τα νέα νωρίτερα ώστε να υπονομεύσει τις πιθανότητες του Ντόναλντ Τραμπ να επανεκλεγεί. Ο Μπουρλά λέει πως απογοητεύθηκε από όλη αυτή τη φασαρία. Τις τελευταίες ημέρες της προεκλογικής εκστρατείας, καθώς ο Τραμπ κατηγορούσε την εταιρεία ότι καθυστερούσε επίτηδες, ο Μπουρλά έγραψε ένα σημείωμα προς τους υπαλλήλους του δίνοντάς τους οδηγίες να συνεχίσουν να εργάζονται «με την ταχύτητα της επιστήμης». Δεν ήταν μόνο το εμβόλιο, λέει τώρα. «Ηταν και οι μάσκες. Εάν φορούσες μάσκα σε θεωρούσαν Δημοκρατικό. Εάν όχι, Ρεπουμπλικανό. Τρέλα».
Στον Λευκό Οίκο είχαν το τηλέφωνό του. «Κάποιες φορές με καλούσαν νωρίτερα για να με ενημερώσουν, άλλες φορές έλεγαν απλώς: Ο πρόεδρος θέλει να σας μιλήσει τώρα». Τι συζητούσαν; Ο Μπουρλά διαλέγει προσεκτικά τις λέξεις του. «Μου ξεκαθάριζε… ότι ήθελε (το εμβόλιο) πριν από τον Οκτώβριο, πριν από τις εκλογές. Ελεγε: Οσο πιο γρήγορα τόσο πιο καλά, γιατί πεθαίνουν άνθρωποι». Επιμένει, πάντως, ότι ο Τραμπ δεν τον πίεσε να επισπεύσει τις διαδικασίες. «Ποτέ δεν με πίεσε. Αλλά ήξερα πόσο πολύ το θέλει. Γνώριζα όμως επίσης ότι το εμβόλιο θα ήταν έτοιμο, όταν ήταν έτοιμο».
Η ελληνική σαλάτα συνοδεύει τα κυρίως πιάτα. Στο εστιατόριο Milos κοστίζει 32 δολάρια, πολύ πιο ακριβά απ’ ό,τι στην πατρίδα του Μπουρλά, τη Θεσσαλονίκη, παρατηρεί ο δημοσιογράφος. Οι υψηλές τιμές θεωρούνται η αχίλλειος πτέρνα για τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, σχολιάζει. Πολύ συχνά δέχονται επικρίσεις ότι χρεώνουν πολύ και χρησιμοποιούν τις πατέντες τους για να εμποδίσουν εναλλακτικές λύσεις χαμηλού κόστους. Οταν ο Μπουρλά συναντήθηκε με τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν στη Σύνοδο των G7 στην Κορνουάλη στις αρχές καλοκαιριού, η χαρούμενη διάθεσή τους έκρυψε το γεγονός ότι εβδομάδες νωρίτερα ο αμερικανός πρόεδρος είχε δηλώσει ότι θα υποστηρίξει προσπάθειες να αναγκαστούν οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες να δώσουν δωρεάν τις πατέντες για τα εμβόλια του Covid-19. Ο επικεφαλής της Pfizer, ο οποίος όπως ήταν αναμενόμενο αντιτάχθηκε σε μια τέτοια κίνηση, θεωρεί την πρόθεση του Μπάιντεν «αυστηρά πολιτική απόφαση» – μια προσπάθεια του Λευκού Οίκου να αντικρούσει τη διεθνή κριτική προς τις ΗΠΑ ότι δεν έδωσαν αρκετές δόσεις.
Επιμένει ότι το πρόβλημα είναι η έλλειψη των υλικών και όχι των αδειών. «Η Pfizer είναι η πιο αποτελεσματική μηχανή μετατροπής πρώτων υλών σε δόσεις», λέει. Εάν αρθούν οι πατέντες των εμβολίων, ο Μπουρλά προβλέπει ότι τα συστατικά τους «θα κάθονται σε αποθήκες στη Νότια Αφρική, την Ινδία ή την Κίνα», με τους τεχνικούς «να εξαντλούν τις ελπίδες ότι ίσως μπορέσουν να σπάσουν τους κωδικούς για να φτιάξουν μια δόση».
Οσον αφορά την τιμή των φαρμάκων, λέει ότι είναι έτοιμος για διαπραγματεύσεις με νομοθέτες «ούτως ώστε τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν να μειώσουν τους λογαριασμούς ασθενών αντί για τα ποσά που ξοδεύουν οι κυβερνήσεις σε δημόσια συστήματα υγείας και άρα στις μαύρες τρύπες των κρατικών προϋπολογισμών».
Πότε πιστεύει ότι θα τελειώσει η πανδημία; «Για τον αναπτυγμένο κόσμο… όλα θα αλλάξουν, ελπίζουμε, στο τέλος του χρόνου. Δεν ξέρουμε βέβαια τι θα γίνει εάν δεν εμβολιασθούν αρκετοί πολίτες, όχι λόγω διαθεσιμότητας εμβολίων αλλά επειδή διστάζουν. Υπάρχουν μεταλλάξεις, όπως η Δέλτα, που μεταδίδονται πολύ εύκολα. Εάν έχουμε πολλούς ανεμβολίαστους ίσως δυσκολέψει η κατάσταση. Αναφέρεται σε εκστρατεία της Ρωσίας να διασπείρει ψέματα για τα δυτικά εμβόλια. Ομως απέναντι στα άτομα που αντιτίθενται στον εμβολιασμό κρατά διαφορετική στάση. «Γνωρίζω πολύ καλά πως ό,τι κι αν πω θα θεωρήσουν ότι έχω προσωπικό όφελος με τα εμβόλια. Γι’ αυτό και αποφεύγω τα δημόσια σχόλια».
