Državno tužilaštvo vodi istragu protiv dvojice makedonskih državljana koji su učestvovali u ratu u Ukrajini i navodno se borili za paravojne grupe na ruskoj strani protiv Ukrajine, od kojih je jedan bio pripadnik privatne vojske Wagner.
Tužioci procesuiraju pojedince osumnjičene da su se borili u ratu u Ukrajini, što je krivično djelo - "učestvovanje u stranoj vojsci".
"Kazna za krivično djelo učešće u stranoj vojsci može biti najmanje četiri godine", navodi se u odgovoru javnog tužioca Radiju Slobodna Evropa (RSE).
Tužilaštvo i policija za sada ne iznose detalje o tome koliko je ljudi iz zemlje otišlo da se bori u Ukrajini, niti da li ima organizatora koji regrutuju borce u Sjevernoj Makedoniji.
Ministarstvo unutrašnjih poslova je za manje od mjesec dana objavilo saopštenja o dvije osobe koje su na ruskoj strani učestvovale u ratu u Ukrajini, a u njima se pominje i da je u borbama poginuo makedonski državljanin.
Posljednje je od 23. decembra, u kojem se navodi da policija krivično goni makedonske državljane zbog učešća u ruskoj vojsci u vojnom sukobu u Ukrajini.
Radio je za 37-godišnjeg muškarca iz Skoplja (L.B.), koji se sa preminulim (T.S.) prijavio na konkurs za službu u ruskoj vojsci putem aplikacije "Telegram".
Kako je saopštilo Ministarstvo unutrašnjih poslova, njih dvojica su u septembru ove godine otputovali u Rusiju, gde su potpisali ugovor sa Ministarstvom unutrašnjih poslova proruske samoproglašene Donjecke Narodne Republike u okupiranim dijelovima Ukrajine i pridružili se njihovim vojnim i paravojnim formacijama.
Regruter preko interneta
Policija je nakon pretresa kuće osumnjičenog (LJ.B.) pronašla dokumentaciju, taktičku odjeću i druge predmete za koje u MUP-u kažu da potvrđuju njegovu umiješanost. Obojici osumnjičenih je određen kućni pritvor.
U prvom slučaju objavljenom 30. novembra, navodi se da je 28-godišnji muškarac (J.K.) u oktobru otišao u Moskvu s namjerom da se pridruži ruskoj vojsci uz novčanu nadoknadu od 3.000 eura. Nakon povratka u zemlju, makedonske vlasti su ga uhapsile i protiv njega podnijele krivičnu prijavu.
Prema istrazi, (J.K.) je stupio u kontakt sa regruterom preko interneta i po dolasku u Rusiju je zamoljen da mu preda pasoš, nakon čega je trebalo da potpiše ugovor i bude upućen na borbenu obuku za borbu u Ukrajini.
Iz institucija nema odgovora da li se radi o izolovanim slučajevima ili se radi o organizovanom regrutovanju boraca iz zemlje za učešće u ratu u Ukrajini.
Iz MUP-a su za RSE kratko odgovorili da sa Tužilaštvom i drugim bezbjednosno-obavještajnim službama preduzimaju aktivnosti na provjeri podataka o svim osobama za koja se sumnja da su dio paravojnih vojski.
Slučajeve nije želio da komentariše nacionalni koordinator za prevenciju nasilnog ekstremizma i borbu protiv terorizma Pavle Trajanov, koji je za RSE rekao da trenutno nema ni izvorne informacije iz MUP-a o tome koliko ljudi iz zemlje učestvuju u ratu u Ukrajini.
Prethodnih godina bilo je slučajeva učešća u stranoj vojsci, u ratu u Siriji, za koje je Nacionalni komitet za suzbijanje nasilnog ekstremizma i terorizma objavio da je više od 140 državljana Sjeverne Makedonije (bez djece) putovalo ili pokušalo otputovati u Siriju ili Irak da se pridruže terorističkim grupama.
Sukob između Rusije i Ukrajine traje već deceniju, počevši od aneksije Krima 2014. godine i eskalirajući u sveobuhvatnu rusku invaziju kada je desetine hiljada ruskih vojnika prešlo ukrajinsku granicu u februaru 2022. godine.
Sigurnosne službe Sjeverne Makedonije do sada nisu objavile informacije o učešću građana te zemlje u ovom ratu. Bilo je više slučajeva iz drugih država, poput Srbije, BiH i Crne Gore.
Neki od povratnika iz ovih zemalja svjedočili su da su se borili za jedinice pod različitim nazivima, između ostalih za jedinicu Volk, bataljon Sudoplatov, ali i za rusku privatnu vojnu grupu Wagner, koja je izašla iz sjene nakon što su ruski državni mediji počeli svakodnevno da hvale uspehe njenih plaćenika u invaziji.
Wagner i Balkan
Wagner je plaćenička vojska koju je 2014. osnovao ruski državljanin Jevgenij Prigožin, koji je bio blizak Kremlju i poginuo u avgustu 2023. u padu privatnog aviona, tačno dva mjeseca nakon što je njegov odred organizirao pobunu protiv vlasti u Moskvi. Prigožin je ranije bio nazvan "Putinov kuhar" zbog brojnih ugovora o ugostiteljstvu koje je njegova kompanija imala sa državom.
Mediji u Srbiji pisali su o vezama Wagnera sa desničarskim grupama u zemlji koje su podržavale politiku Kremlja, a murali podrške Wagneru oslikani su u Beogradu.
Nakon potpune ruske invazije u februaru 2022. godine, portal na srpskom jeziku Russia Today Balkan objavio je oglas Wagnera za regrutaciju potencijalnih dobrovoljaca, ali tada nije bilo potvrđenih informacija da li se Wagneru pridružio neki novi borac iz Srbije.
Vlasti u Srbiji saopštile su da istražuju slučajeve, a američki State Department izrazio je zabrinutost zbog Wagnerovih pokušaja da regrutuje vojnike u Srbiji i drugim zemljama.
Poznati su i raniji slučajevi: U martu 2017. godine jedan državljanin Srbije osuđen je na godinu dana uslovne kazne zbog borbe u Ukrajini na strani proruskih separatista u okviru grupe Wagner. Ova presuda bila je među 32 koje je Srbija izrekla borcima koji su se borili u okupiranim dijelovima Ukrajine.
Jedinica Wagner suočava se s mogućim optužbama za ratne zločine u Ukrajini, Siriji i drugim afričkim zemljama i pod sankcijama je Evropske unije (EU) od decembra 2021. zbog kršenja ljudskih prava u oružanim sukobima širom svijeta. Ona se takođe nalazi na crnoj listi SAD-a od juna 2017. zbog umiješanosti u sukobe u istočnoj Ukrajini.
Volk i mreža Redut
U Srbiji je bilo slučajeva da se Srbi bore za druge ruske grupe, kao na primer u junu 2023. godine kada su se vratili iz rata u Ukrajini boreći se za rusku jedinicu Volk nakon kratke obuke na poligonima u blizini Moskve.
Kako je pisao Balkanski servis RSE, slučaj ove grupe je dokaz postojanja podzemnog sistema koji obezbjeđuje međunarodno pokriće za angažmane sa Balkana na frontu i učešće u ratu Rusije protiv Ukrajine.
RSE je potom uspio da intervjuiše jednog od boraca iz Srbije, koji je angažovan kao plaćenik, nakon što mu je zagarantovana anonimnost. Njegovo svjedočenje pružilo je detaljan prikaz njegovog osmomjesečnog iskustva tokom 2022-2023.
"Dragan" je proveo dva mjeseca na obuci i još šest mjeseci po ugovoru za učešće u ratu u Ukrajini, a novinarima RSE je dao dokumenta i fotografije koje su im omogućili da potvrde njegovu priču.
Dragan je tada sa drugim srpskim regrutima bio na dvomjesečnoj obuci na vojnom poligonu Alabino, zapadno od Moskve, kojim su komandovali čovjek koji se predstavio kao Dima i još jedan navodni oficir GRU-a, koji se predstavio kao Oleg.
Dragan je rekao da je dobio 110.000 rubalja (oko 1.215 dolara) u gotovini za svaki od dva mjeseca obuke, a oko dva puta više za svaki od šest mjeseci borbe u Ukrajini.
Dragan procjenjuje da je tokom njegovog boravka u Alabinu bilo oko 25 Srba i da je navodno bilo Srba iz Srbije, ali i iz Republike Srpske u Bosni i Hercegovini, iz Crne Gore, Sjeverne Makedonije, pa čak i jedan Srbin iz Francuske. RSE u to vrijeme nije mogao nezavisno potvrditi ovu informaciju.
Dragan je rekao da je "potpisao šestomjesečni ugovor sa privatnom vojnom kompanijom u Diminom i Olegovom šatoru", iako RSE-u nije dostavio ni kopiju ugovora ni fotografiju.
"U ugovoru se moglo videti da to nema nikakve veze sa Ministarstvom odbrane Rusije, već da je to privatna vojna kompanija OOO Redut", rekao je on za RSE.
Istraživačke redakcije RSE, Systema i Schemes, ranije su potvrdile da je Rusija u to vrijeme koristila kompaniju PMC Redut za regrutovanje i slanje boraca u Ukrajinu.
Poslani u rat nakon kratke obuke
Kako je RSE otkrio u oktobru 2023., jedinica Volk je bila jedna od najmanje 20 formacija koje se bore u Ukrajini pod oznakom Redubt.
Dragan kaže da nema primjedbe za dvomjesečni proces borbene obuke, za koji je rekao da je trajao od 9 do 17 sati, šest dana u sedmici, te da se nakon dva mjeseca u Alabinu uključio u rat u Ukrajini u januaru 2023. godine.
Borio se u bitkama kod Lisičanska u Luganskoj oblasti i kod Avdijevke u Donjeckoj oblasti.
Dragan kaže da je tokom svog osmomjesečnog iskustva izbrojao još oko 70 drugih Srba, dodajući da su mnogi poslani u borbu sa daleko manje obuke i potpuno nespremni za borbu.
Nakon šest mjeseci u Ukrajini, u junu 2023., kaže, bio je razočaran onim što je vidio o ruskoj vojsci.
Sa moje tačke gledišta, 'biznis i korupcija cvjetaju' i 'Rusi, kako ih mi Srbi zamišljamo i smatramo, postoje u veoma malom procentu', kaže on.
Prije nego se vratio u Srbiju Dragan je dobio lažnu potvrdu da je radio u građevinarstvu. Dobio je dokument u kojem se navodi da je radio za moskovsku kompaniju, kako bi se zaštitio u slučaju da srpski granični službenici postanu sumnjičavi.
Bataljon Sidoplatov i odred Sova
Borci iz Srbije pridružili su se ruskim snagama u Ukrajini i preko bataljona pod nazivom Sudoplato.
RSE je otkrio detalje o dva borca kodnih imena "Sava" i Dunav" za koje tvrde da su bili dio ove grupe i da su se pridružili ruskim snagama u Ukrajini.
Bataljon Sudoplatov osnovan je u septembru 2022. godine kao proruska dobrovoljačka jedinica koja djeluje na jugu Ukrajine na području Zaporižja, koje je trenutno pod ruskom okupacijom.
Ime bataljona potiče od Pavla Sudoplatova, bivšeg pripadnika obavještajnih službi Sovjetskog Saveza za vrijeme Staljinove vladavine, koji je učestvovao u likvidacijama ukrajinskih nacionalista kasnih 1930-ih.
Među slučajevima u Bosni i Hercegovini o kojima su izvijestili mediji je i formiranje odreda Sova - jedinice koja se bori na ruskoj strani protiv ukrajinskih snaga na istoku zemlje.
Odred je, kako se tvrdi, formirao Aleksandar Velimirović iz Banjaluke, koji se ranije zvao Ljubiša Božić. On je krajem 2023. godine pisao da odred već ima stotinu obučenih vojnika.
