Britaniyada Şekspirin (ingiliscə Shakespeare) plagiatla, sadə dildə deyilsə, “yaradıcı oğurluqla” məşğul olmasına dair yeni tapıntılar medianın mövzusuna çevrilib.
Ən azı müstəqil tədqiqatçı Dennis McCarthy və La Fayette Kollecinin professoru June Schlueter belə nəticəyə gəliblər.
Onlar adətən tələbələrin kurs işlərinin köçürmə olub-olmadığını aşkar etmək üçün istifadə edilən kompüter proqramını nəyə görəsə dahi Şekspirə tətbiq etmək qərarına gəliblər.
Bu zaman məlum olub ki, Şekspirin pyeslərindəki 20-dək monoloq və ya parça 1576-cı il tarixli naməlum əlyazmadan götürülüb.
Dennis McCarthy və June Schlueter Şekspirin əsərlərini WCopyfind adlı kompüter proqramından keçiriblər.
Sözü gedən 1576-cı il tarixli əlyazma isə George North-un “Qiyam və qiyamçılar haqqında qısa traktat” (A Brief Discourse of Rebellion) əsəri idi. Bu traktatda North krallara qarşı üsyanın təhlükələrindən söz açır.
Şekspirin bu kitabdan “köçürdüyü” 20 müxtəlif parçaların arasında “III Richard” əsərinin girişində Gloucester-in monoloqu, Kral Lear əsərində təlxəyin peyğəmbərliyi, Macbeth-in itlərin müxtəlif cinslərini insanlarla müqayisə etdiyi hissə və “VI Henry” pyesində Jack Cade-in Alexander Iden-lə ölümcül döyüşünün fonunda baş verən hadisələrin təsviri var.
Şekspir üçün “mənbə” rolunu oynamış George North-un “Qiyam və qiyamçılar haqqında qısa traktat” əsəri haqqında yeni kitab İngiltərənin Boydell & Brewer nəşriyyatı və Britaniya Kitabxanası tərəfindən fevralın 16-da çap edilib.
Kitabda deyilir ki, sözü gedən əlyazma bu vaxtadək Şekspir tədqiqatçıları tərəfindən öyrənilməyib və eynilik bu səbəbdən aşkar olunmayıb.
Dennis McCarthy və June Schlueter iddia edirlər ki, “Qiyam və qiyamçılar haqqında qısa traktat” Şekspirin “faydalandığı” yeganə mənbə yox, onlardan yalnız biridir.
Alimlər yazırlar ki, Şekspir öz pyeslərində “Hol və Holinşedin xronikası” (Chronicles of Hall and Holinshed) və Thomas North-un “Plutarxın həyatı” (Plutarch’s Lives) əsərlərindən də istifadə edib.
McCarthy və Schlueter qeyd edirlər ki, Şekspirin öz pyeslərində sözü gedən mənbələrdən istifadə etməməsinin mümkünlüyü milyardda bir nisbətində ola bilər.
Alimlər yazırlar ki, Şekspirin “VI Henry” pyesində qiyamçı Jack Cade-in son saatları – onun acından ot yeməsi, sonradan onun cəsədinin qarğalar tərəfindən yeyilməsi tamamilə North-un Cade-in ölümü haqqında şeiri ilə səsləşir. Belə səsləşmə Şekspirdən başqa heç bir yazıçıda qeydə alınmayıb.
“Qiyam və qiyamçılar haqqında qısa traktat” əlyazmasının özünün aşkar edilməsi də maraqlıdır. McCarthy bu əlyazmanın adına 1927-ci ildə çap olunmuş kataloqda rast gəlib. Bu kataloqda əsərin “orjinal və naməlum əlyazma” olduğu göstərilmişdi.
Bundan sonra o və Schlueter bu əlyazmanı düz bir il axtarıblar. Onlar əsəri nəhayət Britaniya Kitabxanasında tapıblar.
Şekspirin “plagiatı” barədə xəbər filologiya aləmində birmənalı qarşılanmayıb.
Chicago Universitetinin professoru David Bevington deyib ki, pyeslə əlyazma arasındakı oxşarlıqlar heyrətamizdir.
Lakin Şekspirin araşdırmaçılarından lord Brian Vickers plagiatlıq iddiasını qəbul etməyə tələsmir. Hərçənd onun özü vaxtilə “III Edward” pyesinin Thomas Kyd-lə birlikdə yazıldığını aşkar etmişdi.
Vickers hesab edir ki, Şekspirin əsərlərində aşkar olunan oxşarlqılar plagiat yox, sadəcə təsirlənmə kimi başqa faktorların məhsulu ola bilərdi.
Vickers yazır: “McCarthy bundan əvvəlki yazılarında qeyd edirdi ki, “Plutarxın həyatı” Şekspirin lord Thomas North-dan oxuduğu yeganə əsər deyil. Lakin o, bunu Şekspirin fenomenal yaddaşının məhsulu kimi qiymətləndirməkdənsə, 2011-ci ildə yazdığı kitabda bütün pyeslərin əsl müəllifinin North olduğunu iddia edir. Alimlər buna görə də McCarthy-yə ciddi yanaşmırlar”.
London Universitetinin İngilis dili professoru John Mullan deyib ki, ola bilsin Şekspir bu əsəri oxuyub. Amma Şekspirin mümkün mənbələri barədə indiyədək səkkiz cild kitab buraxılıb. Yəni mənbələr barədə yazılanlar Şekspirin əsərlərindən və elə o mənbələrdən qat-qat həcmlidir.
Mullan bunu da əlavə edib ki, Şekspirin “IV Henry” pyesinin 1-ci hissəsində müxtəlif əsərlərdən 9 iri parçalar var.
İndiyədək bu hissələri “mənbə”, “mümkün mənbə”, “tarixi analoq” və ya “analoq” adlandırıblar.
Alimin fikrincə, bütün bunlar Şekspirin orjinallığı üzərindən xətt çəkmir.
Şekspirin bir çox pyeslərinin başqa əsərlərdən “ilhamlandığı” barədə əvvəllər də yazıblar.
Məsələn belə hesab olunur ki, onun Roma mövzulu pyeslərinin motivləri Plutarxdan gəlir.
Şekspirin bir neçə pyesininİtaliya yazıçısı Giovanni Boccaccio-nun “Dekameron” əsərindən qaynaqlandığını iddia edənlər də var.
