Διαθήκη τέλος; Έρχεται η κληρονομική σύμβαση που αλλάζει τα πάντα

Διαθήκη ή κληρονομική σύμβαση; Μέχρι πρόσφατα το ερώτημα αυτό φαινόταν θεωρητικό για το ελληνικό δίκαιο, καθώς οι κληρονομικές συμβάσεις, που εφαρμόζονται εδώ και χρόνια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν προβλέπονταν στη χώρα μας. Με το νέο νομοσχέδιο για το κληρονομικό δίκαιο, το οποίο εισάγει δομικές αλλαγές, δίνεται μεγαλύτερη ελευθερία στον διαθέτη ως προς τη διαχείριση και τη διανομή της περιουσίας του. Για πρώτη φορά, εκτός από την παραδοσιακή διαθήκη, εισάγεται και ο θεσμός της κληρονομικής σύμβασης.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ των «ΤΑ ΝΕΑ», που καταγράφουν τις σημαντικές αλλαγές στο νέο πλαίσιο, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για τους τρόπους διάθεσης της περιουσίας. Παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε επιλογής, με συγκριτικά παραδείγματα βάσει του ισχύοντος και του προτεινόμενου δικαίου.

Η κληρονομική σύμβαση

Γιατί να επιλέξει κάποιος την κληρονομική σύμβαση αντί της διαθήκης; Η κληρονομική σύμβαση προσφέρει σαφήνεια και ασφάλεια, καθώς αποτελεί δεσμευτική συμφωνία που δύσκολα προσβάλλεται νομικά. Εξασφαλίζει τη βούληση του διαθέτη και μειώνει τον κίνδυνο προσφυγών, ιδίως σε οικογενειακές ή επιχειρηματικές υποθέσεις.

Σε αντίθεση με τη διαθήκη, η οποία μπορεί να ανακληθεί οποτεδήποτε, η κληρονομική σύμβαση έχει χαρακτήρα δημοσίου εγγράφου και παρέχει σταθερότητα. Παράλληλα, μπορεί να παρακάμψει τη νόμιμη μοίρα, εφόσον συμφωνηθεί από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η διαθήκη

Στην περίπτωση της διαθήκης, ο διαθέτης έχει τον απόλυτο έλεγχο της περιουσίας του. Οι κληρονόμοι δεν συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ενώ η διαθήκη μπορεί να τροποποιηθεί ή να ανακληθεί ελεύθερα. Αντίθετα, στην κληρονομική σύμβαση οι κληρονόμοι δεσμεύονται από κοινού, περιορίζοντας μελλοντικές διαμάχες.

Με το νέο θεσμικό πλαίσιο, καθίσταται δυνατή η παράκαμψη της νόμιμης μοίρας, στοιχείο που διευκολύνει τη συνέχιση οικογενειακών επιχειρήσεων χωρίς διασπάσεις. Παρά ταύτα, κάθε διαθέτης παραμένει ελεύθερος να επιλέξει τον τρόπο διάθεσης της περιουσίας του.

Παράδειγμα: Ατομική επιχείρηση

Ο Κ είναι ιδιοκτήτης ξενοδοχειακής μονάδας και έχει δύο παιδιά, τον Α και τον Β. Ο Α ενδιαφέρεται για την επιχείρηση, ενώ ο Β ακολουθεί διαφορετική πορεία. Ο Κ επιθυμεί να παραμείνει ενεργός στην επιχείρηση όσο ζει, αλλά θέλει να διασφαλίσει ότι μετά τον θάνατό του θα τη συνεχίσει ο Α.

• Κατά το ισχύον δίκαιο: Ο Κ μπορεί να αφήσει την επιχείρηση στον Α μέσω διαθήκης, όμως αυτή είναι ανακλητή και δεν παρέχει καμία εγγύηση. Οι υπόλοιποι κληρονόμοι θα διατηρήσουν δικαιώματα επί της επιχείρησης, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις ή διάλυση.
• Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Ο Κ μπορεί να συνάψει κληρονομική σύμβαση με τον Α, δεσμεύοντας τη μεταβίβαση της επιχείρησης. Παράλληλα, μπορεί να ρυθμίσει συμβατικά την παραίτηση των άλλων κληρονόμων από τη νόμιμη μοίρα, εξασφαλίζοντας ρευστότητα και σταθερότητα στην επιχείρηση.

Παράδειγμα: Ρευστότητα αντί ακινήτου

Ο ηλικιωμένος Κ, χήρος και άτεκνος, υπόσχεται στη γειτόνισσά του Γ ότι θα της αφήσει το διαμέρισμά του εάν τον φροντίζει μέχρι τον θάνατό του.

• Κατά το ισχύον δίκαιο: Οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία είναι άκυρη. Μόνο αν ο Κ συντάξει διαθήκη υπέρ της Γ θα μπορούσε να ισχύσει, αλλά μπορεί να την ανακαλέσει οποτεδήποτε.
• Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Οι δύο πλευρές μπορούν να καταρτίσουν κληρονομική σύμβαση αιτία θανάτου, με την οποία η Γ αναλαμβάνει την υποχρέωση φροντίδας και ο Κ τη δεσμεύεται να της μεταβιβάσει το διαμέρισμα.

Παράδειγμα: Σειρά κληρονομιάς

Οι σύζυγοι Α και Β επιθυμούν να κληρονομεί ο ένας τον άλλο και, μετά τον θάνατο και των δύο, η περιουσία να περιέρχεται στον γιο τους Γ.

• Κατά το ισχύον δίκαιο: Επιτρέπεται μόνο η σύνταξη ξεχωριστών διαθηκών, οι οποίες είναι ανακλητές. Δεν εξασφαλίζεται ότι η περιουσία θα καταλήξει τελικά στον Γ.
• Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Με κληρονομική σύμβαση, οι σύζυγοι μπορούν να ορίσουν δεσμευτικά τον τρόπο διαδοχής. Ο Γ θα είναι μοναδικός κληρονόμος του δεύτερου αποβιώσαντος, ενώ μπορούν να προβλεφθούν συμβάσεις παραίτησης από τη νόμιμη μοίρα.

Παράδειγμα: Ο καθένας στα παιδιά του

Ο Κ, με δύο γιους, παντρεύεται τη Σ, που έχει μία κόρη. Θέλουν η περιουσία καθενός να περάσει αποκλειστικά στα δικά του παιδιά.

• Κατά το ισχύον δίκαιο: Η Σ δεν μπορεί να αποκλειστεί πλήρως από την κληρονομιά του Κ, εκτός αν υπάρξει σύμφωνο συμβίωσης που προβλέπει παραίτηση από τη νόμιμη μοίρα.
• Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Με σύμβαση μεταξύ τους, Κ και Σ μπορούν να παραιτηθούν αμοιβαία από κάθε δικαίωμα στην κληρονομιά του άλλου, διασφαλίζοντας ότι η περιουσία θα περάσει στα παιδιά τους.

Το νέο πλαίσιο για τις κληρονομικές συμβάσεις υπόσχεται να εκσυγχρονίσει το ελληνικό κληρονομικό δίκαιο, προσφέροντας λύσεις με μεγαλύτερη ασφάλεια, προβλεψιμότητα και ευελιξία για τους πολίτες